2-mavzu: urug‘-qabila va milliy dinlar reja: Qadimgi Xitoy milliy dinlari: konfutsiychilik va daosizm

Shinto m ifologiyasi
Shinto mifologiyasining asosiy manbalari yuqorida aytib o'tilgan 
"Kojiki" va "Nihongs" to'plamlari bo'lib, ular mos ravishda bizning 
eramizning 712 va 720 yillarida yaratilgan. Ularga avval avloddan 
avlodga og'zaki ravishda etkazilgan va qayta ko'rib chiqilgan afsonalar 
kiritilgan. 
Kojiki va Nixonga yozuvlarida mutaxassislar Xitoy 
madaniyati, mifologiyasi va falsafasining ta'siriga e'tibor berishadi.
32

---

Ko'pgina afsonalarda tasvirlangan voqealar "xudolar davri" deb 
nomlangan - dunyoning paydo bo'lishidan to to'plamlarni yaratilishidan 
bevosita oldingi davrgacha bo'lgan vaqt oralig'ida sodir bo'ladi. Afsonlar 
xudolar davrining davomiyligini aniqlamaydi. Xudolar davrining 
oxirida, imperatorlarning hukmronlik qilish davri - xudolar avlodlari. 
Qadimgi imperatorlarning hukmronligi voqealari afsonalar to'plamini 
to'ldiradi. Ikkala to'plam ham bir xil afsonalami tasvirlaydi, ko'pincha 
turli shakllarda. "Nihongi" da, bundan tashqari, har bir afsonada bir 
nechta variantlar ro'yxati keltirilgan.
Ilohiy juftlikning oxirgisi Izanagi va Izanami haqidagi hikoya 
Shintoning dunyoqarashini tushunish uchun juda yaxshi dalildir. Ular 
Onnogoro orolini - butun eming O'rta ustunini yaratdilar va o'zlari 
o'rtasida nikoh qurdilar, er va xotin bo'ldilar. Ushbu nikohdan Yaponiya 
orollari va ular yashagan ko'plab kami paydo bo'ldi. Izanami, olov 
xudosini tug'dirib, kasal bo'lib qoldi va bir muncha vaqt o'tgach vafot 
etdi va Zulmat eriga ketdi. Izanagi tushkunlikka tushib, Olov 
Xudosining kallasini kesib tashladi va uning qoni yangi kami avlodlarini 
tug'dirdi. Qayg'u chekayotgan Izanagi ayolini uni Osmon Osmoniga 
qaytarish uchun ergashdi, ammo Izanami uning chirishini topdi, 
ko'rganidan dahshatga tushdi va zulmat eridan qochib, unga kirish joyini 
tosh bilan to'sib qo'ydi. Uning parvozidan g'azablangan Izanslar kuniga 
ming kishini o'ldirishga va'da berishdi; Bunga javoban Izanagi har kuni 
mehnat qilayotgan bir yarim ming ayol uchun kulba qurishini aytdi. 
Ushbu hikoya Shintoning hayot va o'lim haqidagi g'oyalarini mukammal 
tarzda ctkazadi: hamma narsa o'likdir, hatto xudolar ham, o'liklami 
qaytarishga urinishning ma'nosi yo'q, lekin hayot barcha tirik 
mavjudotlaming qayta tug'ilishi orqali o'limni engib chiqadi.
Izanagi va Izanami afsonalarida tasvirlangan vaqtlardan beri 
afsonalar odamlami eslashni boshlaydi. 
Shunday qilib, 
Shinto 
mifologiyasi odamlaming tashqi ko'rinishini Yaponiya orollari paydo 
bo'lgan 
vaqtga 
ishora 
qiladi. 
Ammo 
o'z-o'zidan, 
afsonalarda 
odamlaming paydo bo'lishi lahzasi aniq qayd etilmagan, odamning 
yaratilishi haqida alohida afsona yo'q, chunki Shintoning g'oyalari 
odamlar va kami o'rtasida keskin farq qilmaydi.
33

---

Qorong'ulikdan qaytgan Izanagi daryo suvlarida cho'milish bilan 
o'zini pokladi. U cho'milayotganida uning kiyimidan, zargarlik 
buyumlaridan va undan oqib chiqadigan suv tomchilaridan ko'plab kami 
paydo bo'ldi. Boshqalar qatorida, Izanagining chap ko'zini yuvib 
yuborgan tomchilardan Izanagi yuqori Osmon tekisligini bergan quyosh 
ma'budasi Amaterasu paydo bo'ldi. Burunini yuvgan suv tomchilaridan 
bo'ron va shamol xudosi Dengiz tekisligini olgan Susanoo. Dunyoning 
qismlarini o'zlarining ixtiyoriga olgan holda, xudolar urush qila 
boshladilar. Birinchisi, Syuzanu va Amaterasu o'rtasidagi mojaro - bu 
uning singlisiga borgan birodarimiz o'z mulkida zo'ravonlik va 
beg'arazlik bilan o'zini tutdi va oxirida Amaterasu dunyoni zulmatga olib 
boradigan samoviy g'arazgohga tushib qoldi. Tangrilar (afsonaning yana 
bir talqiniga ko'ra - odamlar) Amaterasuni qushlardan, raqs va baland 
ovozda qahqaha yordamida tortib olishdi. Syuzan o'zini qurbon qildi, 
ammo baribir Oliy Osmon tekisligidan quvib chiqarildi va Xonshu 
orolining g'arbiy qismida joylashgan Izumo o'lkasida joylashdi.
Kannushlik vazifasi nasldan naslga o ’tadi. Hozirgi vaqtda 
yaponlaming ko’pi sintoizm bilan buddizmni teng ko’rib, har ikkala 
dinga e ’tiqod qiladi. Hayotiy marosimlar: tug’ilish, nikoh kabilar 
sintoizm ibodatxonalarida bajaril-sa, dafn etish va marhumni xotirlash 
marosimlari buddizm ibodatxonalarida o ’tkaziladi.
Sintoizm bilan buddizmning bir-biriga ta’siri kuchli. Sintoistlar 
buddizm dini uchun ibodatxonalar qurish bilan qanoatlanmadilar, balki 
o ’rta asrlarga kelib sinto-budda qo’shma ibodatxonalari vujudga kela 
boshladi. Sintoizmning o ’ziga xos xususiyati o ’zi targ’ib qilgan xudoga 
sig’inish, boshqa millat kishilarining bu dinga sig’inishini man’ etishdan 
iborat. 
Sintoistlarning 
muqaddas 
kitobi 
bo’lmagan, 
ammo 
ibodatxonalarda yozilgan diniy afsonalar uchrab turadi. VII asrga kelib 
og’zaki diniy afsonalar asosida «Kodziki» («Qadimgi ishlar to ’g ’risidagi 
yozuvlar») nomli diniy kitob paydo bo’ldi, unda asosan imperatorlar 
sulolasining kelib chiqishi ilohiylashtirildi. VIII-X asrlarda sig’inish 
qoidalari ishlab chiqildi va xudolar nomi ro ’yxatga olindi. 1886 yildan 
1945 yillargacha sintoizm Yaponiyaning davlat dini hisoblandi. Natijada
34

---

dinning tuzilishi ham o ’zgardi, ilohiy ruhlar o ’miga imperator shaxsi 
ulug’landi.
XIX asming oxirlariga kelib bu din o ’zining aw algi obro’sini 
yo’qota boshladi. Sintoizm dini 1945 yilda davlat-dan ajratib qo’yildi. 
Bunga asosiy sabab yaponiyaning ikkinchi jahon urushida engilishi edi. 
Imperatoming obro’si tushgan-ligi bu dinning ham mavqeini tushishini 
bildirdi. Chunki yakka xudo osmonda, erda esa uning ramzi imperator 
xokimiyati edi. Hozirgi davrda sintoizm diniga e ’tiqod qilayotgan 
yaponlar uncha ko’p emas, ammo bu dinning zamonga moslashtirishga 
harakat kuchlidir.
Sintoizm ahloq nuqtai-nazaridan ibratli din bo’lib, u bilimli, 
intizomli, milliy g ’urur, vatanni sevish kabi insoniy fazilatlami, 
qadriyatlami ulug’laydi.
M a’lumki, ana shu ahloq millat rivojlanishida katta ahamiyatga 
ega bo ’ldi. Natijada Yaponiya urushdan keyingi yillarda har jihatdan 
rivojlanib, dunyodagi eng rivojlangan davlatga aylandi. Oqibatda 1980 
yildan boshlab Yaponiyada yana sintoizm dini qayta tiklandi. Tokio 
shahrida bosh ibodatxona ochildi, imperator oilasi na shu ibodatxonaga 
borib ajdodlar ruhiga sig’indi, qurbonlik marosimi o ’tkazdi, k o ’p xayr- 
ehsonlar qildi.