2-mavzu: urug‘-qabila va milliy dinlar reja: Qadimgi Xitoy milliy dinlari: konfutsiychilik va daosizm

Nomlarning to’g ’rilanishi, Chjen-min siyosati bo’yicha hamma narsa va
hodisalar o’z ismiga mos kelishi kerak. Ana shunda hamma o ’z huquqi
va majburiyatini biladi.
Eramizning boshida konfutsiychilikka diniy g’oyalar kiritildi va u
diniy ta’limot sifatida talqin qilina boshlandi. Konfutsiyning qabri
yoniga ko’plab ibodatxonalar qurildi, unga qurbonliklar qilina
boshlandi. Shu tariqa Konfutsiy xudo darajasiga ko’tarila boshlandi. XX
asr boshlariga kelib KonfUtsiy sharafiga qurilgan ibodatxonalar soni
ko’paya bordi.
Konfutsiychilikda oliy ilohiy kuch osmon hisoblanib, Xitoy
hukmroni esa xudolar bilan insonlar o ’rtasidagi vositachi, osmon o’g ’li
deb talqin qilindi. Xitoy imperator-larini hatto xudo darajasiga
ko’tarishgan. Konfutsiychilikda ajdodlar ruhiga sig’inish muhim o ’rin
egallaydi. Shu boisdan qurbonlik qilish, tug’ilish, oila qurish, daft» qilish
va boshqa marosimlar g’oyat tantanali bajariladi. Bu marosimlar davlat
xokimlari, oila yoki urug’ boshliqlari tomonidan boshqariladi.
Konfutsiychilikda qohinlar bo’lmagan dastlabki davrlarda hech
qanday muayyan ta’limot ham bo’lmagan.
Konfutsiychilikning hamma asosiy qonunlari 13 ta kitobda, sharhi
esa 40 jildda bayon qilingan. Bulaming eng ahamiyatli qismi 9 ta
kitobdan iborat. Bular: “Sishu” (To’rt kitob) va “Tszin” (Besh kitob). Bu
qonunlar ham “muqaddas” xalq donishmandlari manbai hisoblanadi.
Konfutsiychilik tarafdorlari diniy kitoblardagi ta’limotga qat’iy
rioya qiladilar va bu ta’limot mavjud tuzumning engilmasligini targ’ib
qilganligi uchun Xitoy feodalizmining asosiy mafkurasi bo’lib qoladi.
25

---

DAOSIZM
Daosizm barqaror diniy tashkilotda II asrda vujudga kelgan, ammo 
ko'plab dalillar Daoizm ancha oldinroq, har holda, miloddan aw algi V- 
III asrlarda paydo bo'lganligini ko'rsatadi. O'rta asrlarda faol qo'llanilgan 
ta'limot elementlarini tayyorlagan an'analar allaqachon mavjud edi. 
Daoizmning asosiy manbalari Chu qirolligi va Xitoyning janubidagi 
boshqa "varvar" davlatlaming mistik va shamanistik kultlari, Qi 
qirolligida rivojlangan o'lmaslik va sehrli amaliyot va shimoliy 
Xitoyning falsafiy an'analari edi.
Miloddan aw algi II asming boshlarida Lao Tszining siymosi 
xudoga aylantirilmoqda, xudolar va jinlam ing murakkab ierarxiyasi 
ishlab chiqilmoqda, folbinlar paydo bo'lib, unda yovuz ruhlami "haydab 
chiqarish" marosimlari bo'lib o'tmoqda. Daosizm panteoniga Osmon
26

---

xudosi, oliy xudo va imperatorlarning otasi ("osmon o'g'illari") sifatida 
tanilgan Jasper Lord (Shang-di) rahbarlik qildi; undan keyin Lao Tzu va 
dunyoning yaratuvchisi - Pan Gu.
Diniy daoizmning bezaklari marhum Xan sulolasi hukmronligi 
davrida ro'y berdi: Chjan Daolin (34-156) Sichuan provinsiyasida beshta 
guruchli lampalar maktabini (keyinchalik-Samoviy ustozlar) tashkil etdi 
va uning birinchi patriarxiga aylandi. II asming ikkinchi yarmida, 
Daoizmning mashhurligining asosiy sharti 184-204 yillari Sariq 
ro ’mollilaming qo'zg'oloni edi: Uchinchi samoviy ustoz Chjan Lu 
Taichning birinchi teokratik davlatiga aylangan Sanchuan tog'lariga 
tutashgan Xanchjong (Shaanxi viloyati) hududini o’z nazoratiga olishga 
muvaffaq bo'ldi. Daoist davlat 215 yilda Cao tomonidan mag'lubiyatga 
uchradi va mavjud bo'lishni to'xtatdi, ammo Cao ustozlik imtiyozlariga 
ega bo'ldi va hovliga jalb qilindi, bu esa maktabni butun hududga, shu 
jumladan, shimoliy Xitoyni tanitdi.