2-mavzu: urug‘-qabila va milliy dinlar reja: Qadimgi Xitoy milliy dinlari: konfutsiychilik va daosizm

kelgan, shuning uchun u Konfutsiyni "Konfutsiy dini" ning asoschisi
deb atagan.
Frantsuz faylasufi Nikolas Malbranch 1706 yilda nashr etilgan
"Xristian mutafakkirining xitoylar bilan suhbati" kitobida konfutsiylik
bilan polemikaga olib keldi. Malbransh o'z kitobida xristian
falsafasining 
ahamiyati 
shundan 
iboratki, 
u 
ham 
intellektual
madaniyatga, ham dinning qadriyatlariga asoslanadi.
Gotfrid Vilgelm Leybnits ham ko'p vaqtlarini Konfutsiy
ta'limotlariga bag'ishlagan. Xususan, u Konfutsiy, Aflotun va Xristian
falsafasining falsafiy qarashlarini taqqoslab, Konfutsiyning birinchi
tamoyili "Li" Sabab Tabiatning asosidir, degan xulosaga keldi.
Ma'rifatning eng nufuzli faylasuflaridan biri bo'lgan Leybnits
metafizikasining izdoshi va ommalashtiruvchisi Kristian fon Volf o'z
ustozidan xitoy madaniyati va xususan konfutsiy diniga hurmat bilan
munosabatda bo'lgan. Xitoy madaniyatini boshqa xalqlardan ajralgan,
inert va rivojlanmagan deb tanqid qilgan taniqli nemis tarixchisi Ioxan
24

---

Gotfrid Xerder Konfutsiy haqida ko'p narsalami осЫЬ beradi. Uning
fikricha, Konfutsiy axloqi butun dunyodan va ma'naviy va madaniy
taraqqiyotdan uzoqda bo'lgan qullami tug'ishga qodir.
Konfutsiychilikda kishilaming yuqori va quyi tabaqalarga
ajratishda ularning boyligi yoki ijtimoiy kelib chiqishi asosiy rol
o ’ynamaydi, bunda yuksak ahloqiy fazilatning xizmati katta, deyiladi.
Biroq bu hukmron va qaram tabaqalarga ajratisb butunlay inkor etiladi,
degan gap emas. Konfutsiyning fikricha tabaqalarga ajratish tartibi eski
an’analarga asoslanishi va u davlat tomonidan boshqarilishi lozim.