21. yüzyılda pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede sosyal belediyecilik anlayışıyla yerel yönetimler sosyal politikada etkin rol almaktadır
ŞEKİL 40. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin II, III, IV, V ve VI. Çağırış Millet Vekili
Yüklə 13,01 Mb.
|
| ŞEKİL 40. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin II, III, IV, V ve VI. Çağırış Millet Vekili
Tahir Rızayev 1999 yılındaki ilk belediye seçimlerinde belediye başkanı seçilmiştir ve Azerbaycan’ın ilk belediye başkanlarındandır. Daha sonrasında milletvekili olarak meclise girmiş ve ilk belediye başkanlarından olması sebebiyle yerli özünü idare komitesinde uzun yıllardır görev almaktadır. Yerel yönetimler alanında beklenen reform ve var olan uygulamaların geliştirilmesi bakımından Azerbaycan Cumhuriyeti’nde belediyelerle ilgili yasal düzenlemeler bu komitenin gündemini oluşturmaktadır. Gerçekleştirilen görüşmede Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi ziyaretçi kuralları sebebiyle ses kaydı yapılmasına ve görüşme notları tutulmasına izin verilmedi bu nedenle görüşme bir sohbet tarzında Yerli Özünü İdare Komitesi’nin faaliyetleri hakkında genel bilgiler alınarak sonuçlandırılmıştır. Çalışmanın bu kısmında, mali yapı, idari yapı, yerel merkez ilişkileri ve yetki ve görevler olmak üzere dört tema temel alınarak katılımcılarla yapılandırılmış görüşme formları çerçevesinde gerçekleştirilen derinlemesine görüşme sonuçlarına yer verilmiştir. Nitel araştırma kapsamında elde edilen verilerin analizinde betimsel ve sistematik yöntemkullanılmıştır. Her bir tema aşağıda ele alınmaktadır. Azerbaycan’da var olan belediye yönetimlerinin incelenmesi ve yapılan görüşmem sonucu mali yapıya ilişkin olarak elde edilen bulgular özetle, aşağıda ki Tablo 3’de belirtilmektedir. Çalışmamın bu bölümünde ve bundan sonraki temaları açıklayan bölümlerinde, tablolar içerisinde belirtilen temaların yanında parantez içerisinde verilen rakamlar; kaç katılımcının aynı görüşü destekleyen açıklamada bulunduklarını göstermektedir. Tablo 3 Azerbaycan Belediye Yönetimlerinde Mali Yapıya İlişkin Bulgular
Tablo 3’de özetle belirtildiği şekliyle yapılabilecek önemli çıkarımlardan biri belediye gelirlerindeki belirsizliktir. Belirtildiği üzere Azerbaycan’da Türkiye’de olduğu gibi her belediyenin geliri aynı araştırma kapsamında dikkat çeken bir diğer bulgu da belediye yasasında öngörülmesine karşın belediyelerin sadece bir tanesinden iştiraklerden alınan vergi bilgisi alınabilmesi ve bilgiyi veren belediyenin de böylesi bir belediye iştirakinin olmayışıdır. Yasayla öngörülen belediye gelirleri belediyelerin bireysel başarıları neticesinde elde edilebilmektedir. Bu durumda Azerbaycan belediyelerinde gelir adaletsizliğine ve dengesizliğine yol açmaktadır. Çalışma kapsamında araştırma alanındaki belediye yetkilileri ile olan görüşmelerimde bahsi geçen gelirler yasalarla öngörülmüş olan belediye gelirleri ile de doğrudan uyuşmamaktadır. Öyle ki; belediye gelirleri noktasında soru yöneltilen yetkililer; “Toprak vergisi, emlak vergisi, kısmen maden vergisi, otopark harçları ve bazı belediyelerin turizm harçlarından’’ (Y., H., S., N.), gelir elde edebildiklerini belirtmişlerdir. Reklam harçları hususunda herhangi bir görüşmede gelir elde ettiklerini belirten bir yetkili olmamıştır. Bununla beraber sadece bir belediye (Nesimi Belediyesi) “turizm hizmet harçlarından gelir” elde ettiğini belirtmiştir (N.). Yine sadece iki belediye (Hökmeli ve Sumgayıt Belediyesi) yetkilisi maden vergisinden gelir elde ettiklerini belirtmiştir. Oysa ki; Azerbaycan belediyelerinin gelirleri noktasında bilindiği üzere vergi gelirleri ve vergi dışı gelirler olmak üzere iki adet sınıflandırma bulunmaktadır. Buna göre; Vergi gelirleri; Gerçek kişilerden alınan toprak vergisi, Gerçek kişilerden alınan emlak vergisi, İnşaat materyallerinden alınan maden vergisi, Belediye ait işletmelerin gelir vergisi (771 Sayılı Belediyelerin Arazileri ve Toprakları Hakkında Kanun 1999, Md:7), b) Vergi Dışı Gelirler ise; Reklam harçları, Otopark harçları, lemlerden oluşmamaktadır. Turizm hizmetlerinden alınan harçlar (771 Sayılı Belediyelerin Arazileri ve Toprakları Hakkında Kanun 1999, Md: 8), Azerbaycan Belediyelerinin gelirlerini oluşturmaktadır. Tüm bunlarla beraber; otopark harçlarının toplanmasında da büyük sıkıntı yaşayan Azerbaycan Belediyelerinin, harç ve vergi toplama işlerinde oldukça başarısız kaldıkları söylenebilir. Buna sebep olarak gösterebilecek bir husustur ki; halkın belediyelerin öz kaynak yaratmayarak halktan vergi toplayıp bir hizmet sunmadığına olan inancı neticesinde vatandaşların bu vergi ve harçları vermekten kaçındığı gözlemlenmiştir. Belediye yetkilileri de “vatandaştan gelir elde edemedikleri için onlara hizmet sunmada eksiklik yaşamaktayız’’ (H.,Y.) diyerek bu durumundan yakınmaktadırlar. Azerbaycan belediye sisteminde Türkiye’deki gibi belediyelerin meclis ve komisyonlarının çalışmaları neticesinde belediye meclisince kararlaştırılıp merkezi yönetime gönderilen bir bütçe oluşturulma çalışması söz konusu değildir. Bunun yerine merkezi hükümetin kararı neticesinde belediyelere genel bir bütçe ayrılmakta ve belediyelerin nüfusları ve taleplerine göre yıllık bazda ayrılan bütçe dönem dönem dağıtılmaktadır. Bu bütçenin çıkışını ve dağıtımını “Azerbaycan Maliye Bakanlığı ve Hazine Bakanlığı her rayondaki şubeleri vasıtasıyla sağlamaktadır’’ (H.). Bu bütçeden zorunlu giderlerinin dışında pay alabilmek için belediyelerin yapması gereken işlem ise, merkezi hükümete yapacakları faaliyetleri bir proje halinde sunmaları halkın talep ve isteklerini belirtmeleri gerekmektedir. Bu kararlar da belediye meclisince alınıp Belediyelerle İş Merkezi’ne gönderilmektedir. Ayrıca Azerbaycan belediyelerinde önemli bir gelir noktası da belediye arazisi olan alanlardaki toprak satışlarıdır. Belediyelerin ilk kuruldukları yıllarda en önemli gelirleri toprak satışları olmuştur. Fakat bu toprak satışlarının hızla artması halk tarafından da yadırganarak belediyelerin itibarını düşüren bir durum haline gelmiştir. Hal böyle olunca yapılan düzenlemeler neticesinde günümüzde böylesi toprak satışları da sınırlandırılmış toprak satışları için üç aşamalı bir kontrol mekanizması oluşturulmuştur (Kasım, 2017). Günümüzde “belediye mülkünde olan toprak satışlarının gerçekleştirebilmesi için; öncelikle belediye meclisinin malum arazinin kime kaç paraya satılacağı yönünde karar alması ardından alınan bu kararın icra hâkimiyetlerindeki (Türkiye’de valilik) emlak komitesine göndermesi oradan onay alındıktan sonra Adalet Bakanlığı’ndaki Belediyelerle İş Merkezi’nin denetlemesi ve Adalet Bakanlığınca onaylanması gerekmektedir’’ (Belediyelerle İş Merkezi). Tüm bu mali zorluklarla beraber belediyelerin elbette ki hizmet sunumlarında yeterli verimi sağlayamayacakları aşikârdır. Bu hususta belediyelerin giderleri incelendiğinde yetki ve görevlerinin onlara vermiş olduğu sorumlulukları yerine getirme, sorumlu oldukları nüfus ve alan bakımından da ele alındığında personel giderlerini dahi karşılayamadıkları kimi zaman gözlemlenen bir durum olmuştur. Mali açıdan Türkiye belediyeleri ile kıyas dahi edilemeyecek durumda olan Azerbaycan belediyeleri oldukça yeni kuruluşlar olması bakımından parasal durumda varlık mücadelesi vermektedirler. Azerbaycan Cumhuriyeti’ndeki belediyelerin mali yapısıyla Türkiye’deki belediyelerin mali yapısı arasında bir karşılaştırma yapılacak olursa; Azerbaycan belediyeleri Türkiye’deki belediyelere nazaran elbette ki daha güçsüz durumdadır. Türkiye’de 1980 döneminin hemen akabinde yapılan yasal düzenlemelerle zaten Azerbaycan’daki belediyelere göre mali açıdan güçlendirilmiş olan belediyeler; özellikle 2000’li yıllar sonrası gerçekleştirilen belediye kanunlarındaki reformlar vasıtasıyla hayata geçirilen düzenlemelerle, merkezi hükümetten belediyelerinin aldıkları paylarla, görev ve yetkileri eliyle belediyelere sunulan ek gelir kapılarıyla mali açıdan çok daha güçlü yerel yönetim birimleri haline gelmiştir. Öyle ki; İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bütçesi dahi Türkiye’deki birçok bakanlıktan hatta dünyadaki yüzlerce ülkeden daha fazladır. Bu açıdan ele alındığında Türkiye’de belediyelerin Azerbaycan’a nazaran çok daha güçlü mali yapıyla görev ve yetkilerini yerine getirdiklerini söylenebilmektedir. Azerbaycan’da var olan belediye yönetimlerinin incelenmesi ve yapılan görüşmeler sonucu idari yapıya ilişkin olarak elde edilen bulgular özetle, aşağıda ki Tablo 3’te belirtilmektedir. Tablo 4: Azerbaycan Belediye Yönetimlerinde İdari Yapıya İlişkin Bulgular
İdari yapıya ilişkin olarak Tablo 4’te özetle belirtilen bulgulardan da ortaya çıkacağı üzere; idari düzenlemeler Azerbaycan belediye kanunu ve belediye seçim kanunlarında belirtildiği şekliyle; özel statülü bir birim veya bölge olmaksızın tüm belediyelerde aynı biçimde uygulandığı için idari yapıya ilişkin bilgiler birbirini tekrar eder niteliktedir. Tek farklılık ise yine tabloda da belirtildiği şekliyle kasaba belediyeleri ile diğer rayonlarda bulunan belediyeler arasında olan farklılıktır ki bu durum da yine yasal düzenlemelerden kaynaklanmaktadır. Elbette ki idari yapı hususunda, Türkiye’deki gibi, meclis üye sayılarında da nüfus şartına bağlı olarak farklılıklar olmaktadır. Bu bağlamda, idari yapıya ilişkin bulgular ve ek bilgiler çalışmanın ilerleyen kısmında detaylandırılarak aktarılmaktadır. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde belediye seçimleri Türkiye Cumhuriyeti’nde olduğu gibi beş (5) yılda bir gerçekleştirilmektedir ve araştırmanın yapıldığı tarihlerde 2014 yerel seçimlerinde seçilmiş 2019 yılına kadar görev süresi bulunan belediye yetkilileri ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Azerbaycan’da belediyelerin idari yapısı yönünden Türkiye’den çok büyük farklılıklar gözlemlenmemiş olsa da; çok net bir farklılık vardır ki bu da Azerbaycan’daki belediyelerin yapısını doğrudan etkilemektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde 5 yılda bir seçilen belediye başkanları doğrudan halkın oylarıyla değil belediye meclisince seçilmektedirler. “Azerbaycan’da belediye seçimlerinde her parti belediye meclis üye sayısı kadar aday gösterir ve vatandaşlar belediye meclis üye sayısınca oy kullanabilirler.’’ (Y.) Yani; Azerbaycan’da belediye seçimlerinde daha önceki başlıklarda da bahsedilen nüfus ölçeğine göre bir belediye meclis üyesi sayısı belirlenmektedir ve oy kullanmaya gelen her bir vatandaş her meclis üyesi için oy pusulasında isminin yanına tik atmak suretiyle oyunu kullanmaktadır. Türkiye’den farklı olan yanını görüşmeci şöyle ifade etmiştir: “Yasamal seçim bölgesinde bulunan ve oy kullanmaya giden her vatandaş 19 kişilik listelerden farklı partilere mensup isimleri de tercih ederek isimlerinin yanına tik atmak veya işaretlemek suretiyle oy kullanabilirler.’’ (Y.). Azerbaycan’da seçimler yukarıda bahsedildiği üzere gerçekleştirilirken, idari yapıda Türkiye’deki belediyeler ile en büyük ve önemli farklılık da işte buradan doğmaktadır. Şöyle ki; belediye seçimlerinde bu şekilde seçilen belediye meclis üyeleri ilk belediye meclis toplantısında kendi aralarında belediye başkanını seçmektedirler. Bu ilk belediye meclisi toplantısına meclis üyeleri arasındaki en yaşlı üye başkanlık etmektedir. Belediye meclis üyeleri arasından seçilen belediye başkanı belediye kâtibini ve 2 (iki) belediye başkan yardımcısını kendisi belirlemektedir. Lakin “kasaba belediyelerinde belediye başkan yardımcısı sayısı bir (1)’dir, gerekli görüldüğü takdirde belediye başkanı ikinci belediye başkan yardımcısını belirler ve bu karar belediye meclisince onaylanır’’ (H.). Meclis üyeleri arasından halk tarafından kullanılan oylarda en çok oyu almasa dahi belediye başkanı olunabilmektedir ve bunun örnekleri mevcuttur yasal sınırlamalarda bu noktada herhangi bir uygulama yoktur. Örneğin yine araştırma alanı kapsamında görüşmelerde bulunulan Nesimi Belediye Başkanı Nazim Garakhanov 2014 yılında yapılan belediye seçimlerinde 16284 (on altı bin iki yüz seksen dört) oy alarak belediye meclisine 8. (sekizinci) sırada girmiştir (Azerbaycan Merkezi Seçim Komisyonu, Kasım, 2017). Belediye seçimlerinde halkın doğrudan belediye başkanını seçmiyor olması Azerbaycan’da belediye başkanlarının tanınırlığını azalttığı bir gerçektir. Buradan hareketle söylenebilir ki, Türkiye’de olduğu gibi belediye başkanı olacak adayın ismi belediye seçimlerini doğrudan etkileyen bir unsur değildir ve Azerbaycan’da siyasi parti yerel seçimlerde daha büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de ise kimi bölgelerde genel seçimlerle yerel seçimlerin arasındaki oy dağılımında siyasi parti tercihleri değişmektedir. Bu tür bölgelerde halkla yapılan görüşmelerde belediye başkanlarının isminin partiden daha öne çıktığı görülmektedir. Ayrıca idari yapı açısından da Türkiye’deki belediye başkanlarına nispeten daha güçsüz olan belediye başkanlarının kimi zaman belediye idaresi noktasında zorluk yaşamalarına sebep olabilmektedir. Öyle ki, belediye meclisine daha alt sıralardan giren bir kişinin demokratik bir toplumda belediye başkanı olarak görevine devam etmesi pek de kabul edilebilir bir durum olarak görülmemektedir. Bu durumu da görüşme yapılan bir diğer katılımcı; Türkiye’deki belediyelerin idari yapısı ile karşılaştırarak şu şekilde açıklamaktadır: “Siz de güçlü belediye başkanları var, belediye başkanları kral!, biz de güçlü olan kişi değil kurumdur’’ (S.). Bu durum Azerbaycan Belediye sistemindeki reform arayışlarında da üzerinde sıkça durulsa da Azerbaycan’ın sosyo-ekonomik yapısı gereği çekinceyle karşılaşmaktadır. Güçlü şahısların toplum düzenine daha fazla zarar verebilecek yetkiye sahip olacaklarından dolayı, Azerbaycan’da geçmişten gelen Sovyet etkisi ve yıllardır çözülemeyen rüşvet ve yolsuzluk durumları neticesinde böyle bir idari yapılanmaya pek sıcak bakılmamaktadır. İdari yapılanma bulgularına yönelik bir başka husus ise meclis üyelerinin öğrenim durumlarıyla ilgilidir. Belediye meclis üyesi olabilmek için en az yüksekokul mezunu olma şartı vardır’’ (S.). Ayrıca, Azerbaycan’da araştırma alanı kapsamında gözlemlenen, incelemede bulunulan belediyelerde belediye meclis üye dağılımında kadın meclis üyelerinin Türkiye’ye göre meclis üye sayısına oransal dağılımının daha fazla olması dikkat çeken bir başka unsur olmuştur (Yasamal Belediyesi 19/6, Nesimi Belediyesi 19/8, Hökmeli Belediyesi 11/3, Sumgayıt Belediyesi 19/5). İdari yapıya ilişkin olarak, personel görev ve atamaları Azerbaycan belediyelerinde de Türkiye’de de bir birine yakın ilerlemektedir. Seçim kanunları ve seçim sistemleri açısından oluşan farklılıklar ise doğrudan seçimle gelen kişilerin görevlerine başlamalarına yansımıştır. Türkiye’de 1963 seçimlerine değin uygulanan belediye meclisi üyelerinin seçimi ve ardından meclisin belediye başkanını seçme usulü Azerbaycan’da günümüzde halen var olan bir sistemdir. Azerbaycan’da var olan belediye yönetimlerinin incelenmesi ve yapılan görüşmeler sonucu elde edilen bulgular neticesinde; Yerel-Merkez ilişkilerine yönelik olarak belediyelerle ilişkide bulunan kurumlar aşağıda ki Tablo 5’te belirtilmektedir.
Yüklə 13,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|