21. yüzyılda pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede sosyal belediyecilik anlayışıyla yerel yönetimler sosyal politikada etkin rol almaktadır

Tablo 5. Yerel-Merkez ilişkilerine yönelik olarak belediyelerle ilişkide bulunan kurumlar
Tablo 5’te belirtildiği üzere icra hâkimiyetleriyle olan ilişki hakkında bilgi veren sadece iki belediye yönetimi olmuştur ve bunlar Yasamal Belediyesi ile Nesimi Belediyesi’dir. Özellikle Azerbaycan Bakü kentinde merkezi yönetim birçok faaliyette söz sahibi olmakta ve belediyelerden ziyade daha çok Bakü İcra Hakimiyeti Türkiye’deki beledi faaliyetleri yerine getirmektedir. Başkentten uzaklaşıldığında ise bu belediyelerin halkla temas etmesi ve beledi faaliyetleri yerine getirmesi hususunda serbestlik gözlemlenmiştir. Bu sebeple yapılan görüşmelerde merkezi yönetimle ilişki adına edinilen bulgularda Bakü’de ki rayonlarda bulunan belediyeler icra hâkimiyetlerinden söz ederken Bakü dışındaki belediyelerde bu husus pek de gündem edilmemiştir.
“Bakü payitahttır. Orada hükümet var devlet kurumları orada,
bu yüzden orada onlar bilinir, burada biz serbestiz, ahaliyle temasımız geniştir” (S.)
Azerbaycan’da da olduğu gibi meclis ve milletvekilleri seçimi elbette ki siyasi bir süreç içermektedir. Belediyelerde bulunan meclis üyelerinin ve belediye başkanlarının da siyasi ilişkilerini kullanarak milli meclisle ilişki kurabildiği gözlemlenmektedir. Belediye yönetimleri ile ilgili hususlarda görüş ve taleplerini;siyasi bağlamda elde ettikleri bireysel güç ve ilişkileri vasıtasıyla dile getirebilmektedirler. Tüm bu nedenlerden dolayı Milli Meclis Yerli Özünü İdare Etme Komitesi ile ilişkileri hakkında bilgi veren belediye sayısı da iki olmuştur.
Çalışmanın ilerleyen kısmında yerel merkez ilişkilerine yönelik elde edilen bilgi ve bulgular Türkiye’ye kıyasla ele alınarak detaylandırılmaktadırmışım.
Türkiye Cumhuriyeti’nde Sayıştay’ın yapmış olduğu belediye bütçe denetimlerini de Azerbaycan’da Adliye Nazırlığı (Adalet Bakanlığı) Belediyelerle İş Merkezi gerçekleştirmektedir. Yine Türkiye’de
Danıştay’ın ve İçişleri Bakanlığı’nın belediyeler üzerindeki vesayet ve denetim yetkisini de Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Adalet Bakanlığı sağlamaktadır. Ayrıca Azerbaycan’da belediyelerin yapacağı toprak satışları için İcra Hâkimiyetlerinde bulunan emlak komitesinin onayından sonra Adliye Nazırlığı’nın onayı gerekmektedir.
Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı’nın belediyelerle olan ilişkisi belediye yönetimlerinin merkezi yönetim ile ilişkilerine yönelik olarak belki de en önemli hususu oluşturmaktadır. Yukarı da belirtilen konu dışında da Adalet Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren Belediyelerle İş Merkezi ve bu iş merkezine bağlı şubeler her ay düzenli olarak Azerbaycan belediyelerinin belediye meclis kararlarını toplar ve yasal açıdan bir denetleme ve inceleme mekanizmasından geçirir.
“Belediye meclis toplantılarında alınan kararları belediyelerle iş merkezine (15 gün içinde) göndeririz. Kanuna uygun olmayan kararlarda tavsiye mektubuyla belediye meclis kararının değiştirilmesini talep ederler.” (N.)
Azerbaycan belediyelerinde ayrıca yerelmerkez ilişkileri açısından bir başka düzenleme de yine icra hâkimiyetleri eliyle gerçekleştirilmektedir. Öyle ki; icra hâkimiyetlerinde Yerli Özünü İdare Alaka Şubeleri bulunmaktadır ve belediyelerin kent ile ilgili iş ve işlemlerinde ortak çalışma gerçekleştirdiği bir kurum olarak faaliyet göstermektedirler.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yerel yönetimlerle merkezi hükümet arasındaki ilişki ele alındığında idari vesayetten daha ziyade siyasi bir ilişki gözlemlenmektedir.
“Ülke belediyeleri, yasayla belirlenmiş coğrafi sınırlar çerçevesinde belli yetkileri, temsili organları, mülkiyeti, yerel bütçesi olan ve işlevlerini özerk bir şekilde yerine getiren kuruluşlardır’’ (Azerbaycan
Belediye Kanunu, 1999: Madde 2). Belediye kanunlarında ve anayasasında oldukça özerk yapıda olan Azerbaycan belediyeleri ayrıca Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik Şartnamesi’ne de yasal açıdan oldukça uyumludur. Fakat Azerbaycan’da belediyeler uygulamada merkezi hükümet ve onun yetkililerine bağlı hareket etmektedir.
“Şehir yönetimde siyasi ve idari ilişkiler açısından söz sahibi edilen kurum icra hâkimiyetleridir’’ (Y.).
Bu hususta bir başka görüşmeci ise
“Kanunlarımız demokratik kanunlar çerçevesinde olduğuna göre belediye üzerinde kimse şunu yapma şunu yap sözü eden birisi yok” (N.) demiştir.
Kanunlar ele alındığında, sıkça belirtildiği üzere, bağımsız bir şekilde iş görebilmesi beklenen belediyeler, özellikle mali açıdan var olan eksiklikler nedeniyle, yasayla kendisine verilen yetki ve görevleri dahi yerine getiremeyecek durumdadır. Belediyelerin bütçelerinin dağıtıldığı Maliye Bakanlığı’nın rayonlardaki şubeleri de icra hâkimiyetliklerinde faaliyet göstermektedir. Bu durumda belediyeler kendilerine ayrılan bütçelerinden doğan haklarını şehirlerdeki bir başka yerel yönetim birimi olan icra hâkimiyetleri vasıtasıyla temin edebilmektedirler. Böylesi bir ahval karşısında belediyelerin kendilerine yasayla öngörülmüş özerklikte faaliyetlerini sürdürmeleri elbette ki beklenemez ve bu doğrultuda Azerbaycan’da yapılan gözlemlerde de belediye faaliyetlerinden daha çok icra hâkimliklerinin iş ve işlemleri dikkat çekmiştir. Tanınırlık ve faaliyet bakımından Türkiye’deki durumun tam tersine icra hâkimiyetleri belediyelerden daha öndedir. Bu durumun yanı sıra Türkiye’de Sayıştay müfettişlerinin yılda bir defa ve düzenli olarak gerçekleştirdikleri denetimlere benzer bir uygulama da gözlemlenmiştir. Azerbaycan’da da yılda bir defa belediye hesaplarının kontrolünü gerçekleştirmek üzere merkezi hükümet tarafından görevlendirilen müfettişler gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak Azerbaycan’daki belediyeleri denetlemektedirler.
“Yılda bir defa müfettiş denetimleri olur.Merkezi hükümet bize bir şey tavsiye ettiğinde yerine getiririz. Çok fazla bir ilişkimiz yoktur biz