23 noyabr 2016-cı il, çərşənbə
5
Ümumən, dünya elminin, xüsusən də türk
dünyasının böyük elmi hadisəsi olan I Bakı Türkoloji
Qurultayı tarix kimi də, müasirlik baxımından da mühüm
əhəmiyyətə malikdir. 1926-cı ilin 26 fevralından 5 martına
kimi Azərbaycanda keçirilmiş I Türkoloji Qurultay həm də
türk xalqlarının elmi-mədəni birliyinə, ortaq milli-mənəvi
dəyərlərinin inkişaf etdirilməsinə, inteqrasiya proseslərinin
dərinləşdirilməsinə geniş üfüqlər açan ictimai hadisə idi.
Türkologiyanı böyük və sis-
temli elmi təlim kimi təqdim edən
Bakı Türkoloji Qurultayı o zaman
beynəlxalq miqyasda da böyük əks-
səda doğurmuşdu. Bu, Azərbaycanın
dünya türkologiyasına, geniş mənada
ümumdünya elminə çox qiymətli
töhfəsi idi. Birinci Türkoloji Qu-
rultay türk dünyasının çoxəsrlik
tarixinin və böyük gələcəyinin elmi
cəhətdən tədqiq edilib öyrənilməsinin
möhtəşəm proqramını vermişdi.
I Türkoloji Qurultay, ilk növbədə,
türk dünyasının inkişafında baş
vermiş böyük mədəniyyət hadisəsi
idi. Qurultay türk dünyasının mədəni
birliyinin və mənəvi bağlılığının
yeni tarixi epoxadakı vəzifələrini
diqqət mərkəzinə çəkən böyük elmi
forum idi. Bu qurultay XX əsrin
əvvəllərində türkoloji elmi-mədəni
mühitin ən aktual məsələlərinə:
dilçilik, latın əlifbası, orfoqrafiya,
tarix, ədəbiyyat, folklor, incəsənət,
etnoqrafiya, terminologiya, metodika
sahələrində ən aktual problemlərin
həllinə, mövcud səviyyəsinə və in-
kişaf etdirilməsi yollarına işıq salan
mühüm baxışlar sisteminin əməli-
nəzəri ifadəsi idi. Türk dünyası
sistemində mədəni inteqrasiyanın və
maarifçiliyin nəzəri əsaslarının və
təcrübi-əməli imkanlarının müəyyən
edilib istiqamətləndirilməsində I
Türkoloji Qurultay böyük rol oyna-
mışdı.
Birinci Türkoloji Qurultayın
17 iclasında dinlənilib müzakirə
edilən 38 məruzədə humanitar və
ictimai elmlərin, türkologiyanın ən
aktual problemləri əhatə olunmuş
və konkret təkliflər irəli sürülmüş,
mühüm qərarlar qəbul edilmişdi. Bu,
planetin bərabərhüquqlu üzvü olan
türk xalqlarının milli-mənəvi varlı-
ğının və gələcəyinin qurultayı idi.
Ümumiyyətlə, türkologiyanın bütün
genişliyi ilə beynəlxalq miqyasda
inkişaf etdirilməsi baxımından I Bakı
Türkoloji Qurultayının müzakirələri
və direktivləri xüsusi əhəmiyyətə
malikdir.
Qurultayda keçmiş Sovetlər
Birliyində yaşayan türkdilli xalq-
ların, Avropa türkologiyasının
nümayəndələrinin təmsil olunması,
Türkiyə və İran ziyalılarının iştira-
kının təmin edilməsi əhatə olunan
türkoloji mühitin genişliyini, miqya-
sını aydın şəkildə təsəvvür etməyə
imkan verir. Coğrafi cəhətdən ya-
naşsaq, I Türkoloji Qurultay Böyük
Çöl və Bozqır landşaftında yaşayan
xalqların əksəriyyətinin görkəmli
nümayəndələrinin təmsil edildiyi
nadir elmi toplantı olmuşdur.
Birinci Türkoloji Qurultay türk
xalqları kimi, türkologiyanın da
böyük coğrafiyasını bütün genişliyi
və zənginliyi ilə əks etdirmişdi. Elmi
fikrin və coğrafi mühitin genişliyi bu
forumu böyük elm hadisəsinə çevir-
mişdi. Bu, türkologiyanın elmi coğra-
fiyası, türk xalqları coğrafiyasının isə
türkologiyasıdır. Bu, Böyük Çöl və
Bozqır landştaftı və mədəniyyətinin
bütövlüyünün elmi-nəzəri əsaslarının
bəyannaməsidir. Bu məclisin elmi-
nəzəri irsi türk dünyasının dünya
türkologiyasına möhtəşəm töhfəsidir.
Bu toplantı dünya türkoloji mühitində
Azərbaycanın yerini və mövqeyini
göstərən şərəfli tarixdir.
Ölkələr üzrə I Türkoloji Qurulta-
yın nümayəndə heyətləri həmin xalq-
ların tanınmış, görkəmli alimlərindən
və ictimai xadimlərindən ibarət olub,
türkologiyanın müstəqil elm sahəsi
kimi nə qədər böyük potensiala
malik olduğunu bütün reallığı ilə
əks etdirirdi. Məlum olduğu kimi,
I Türkoloji Qurultayda Türkiyə
Cümhuriyyəti 4 nəfərlik nümayəndə
heyəti (onlardan 1 nəfəri alman
və 1 nəfəri macar alimi olmaqla),
Rusiya Federasiyası 48, Almaniya 2,
Qazaxıstan 4, Özbəkistan 11, İran 1,
Türkmənistan 4, Qırğızıstan 2, Gür-
cüstan 5, Ermənistan 2 təmsilçi ilə
iştirak etmişdi. Mərkəzi hökumətlə
razılaşdırmaqla Türkoloji Qurul-
tayda Tatarıstan 10, Başqırdıstan 5,
Dağıstan 6, Krım tatarları 5 nəfərlik
ayrıca nümayəndə heyəti ilə təmsil
olunmuşdu.
Qurultay Azərbaycan Mil-
li Elmlər Akademiyası Rəyasət
Heyətinin yerləşdiyi binanın böyük
salonunda keçirilmişdi. Birinci
Türkoloji Qurultayda Azərbaycanı
Səmədağa Ağamalıoğlu, Fərhad
Ağazadə, Ruhulla Axundov, Hənəfi
Zeynallı, Həbib Cəbiyev, Mustafa
Quliyev, Nikolay Aşmarin, Əziz Qu-
baydullin, Xalid Səid Xocayev, Bəkir
Çobanzadə, Cabbar Məmmədzadə,
Zifeldt-Simumyaqi, Artur Rudolfo-
viç, Pənah Qasımov, Müseyib İlya-
sov, Cəlil Məmmədzadə, Ayna Sulta-
nova, Fərid Xurşid, Həmid Sultanov,
Mirzə Davud Hüseynov, Hüseyn
Musayev, Əhməd Pepinov, İbrahim
Rza Şəbüstəri və Həsən Musayevdən
ibarət nüfuzlu, beynəlmiləl heyət
təmsil etmişdi. Mənbələr təsdiq edir
ki, Azərbaycandan qurultayda rəsmi
siyahıya daxil edilməyən, müəyyən
təkliflər əsasında dəvət olunan
tanınmış ziyalılar, elm adamları və
yazıçılar – görkəmli Azərbaycan
şairi və dramaturqu Hüseyn Cavid,
tanınmış tədqiqatçılardan Vəli Xuluf-
lu, Salman Mümtaz, İsmayıl Hikmət,
Əli Nazim, Əmin Abid və başqaları
da iştirak etmişdilər.
Azərbaycan hökuməti Türkiyədən
Əlibəy Hüseynzadə, Mehmet Fuad
Köprülüzadə; Rusiya Federasiyasın-
dan Vasili Bartold, Sergey Malov,
Aleksandr Miller; Ukraynadan
Aqafangil Krımski; Qazaxıstandan
Əhməd Baytursunov, Əziz Bayseyi-
dullin, Bilal Suleyev; Özbəkistandan
Mixail Qavrilov, Aşurəli Zahiri;
Türkmənistandan Bekki Berdıyev,
Həşim Perenqliyev; Gürcüstandan
Hikmət Cövdətzadə, Bassariya Si-
mon, Rzaqulu Nəcəfov; Tatarıstandan
Qaley Əbdürrəhimov, Səttar Arifullin,
Sabah Alnaqubov; Başqırdıstandan
Qabdiləhəl Vilqadonov, Həbibbulla
Qabibov, Kərim İdelqujin; Almaniya-
dan Radebold Valter kimi tanınmış
türkoloqları məclisə dəvət etmişdi.
Qaraçay Umar Aliyev, yakut İsidar
Baraxov, çuvaş Pamel İvanov, xakas
Nikolay Ratanov, inquş Zaurbek
Malsatov, çeçen Xalid Oşayev, oryot
Aleksey Savaşkin, adigey Səfərbəy
Siyuxov, balkar İbrahim Usbayev,
noqay Əbdülhəmid Canibekov, avar
Əbdüllətif Şamxalov da qurultay
iştirakçıları arasında olmuşdular.
Birinci Türkoloji Qurultayda
Azərbaycan ziyalıları geniş tərkibdə
təmsil edilmişdilər. Qurultaya aid
fotoşəkillərdən Abdulla Şaiqi və Əziz
Şərifi də tanımaq mümkün olur. Bu
böyük elmi forumun Azərbaycandan
olan təmsilçilərinin, rəsmi və qeyri-
rəsmi şəkildə iştirak edənlərin tam
siyahısını müəyyən etmək qarşı-
da duran vəzifələrdən biridir. Bu,
Azərbaycanda türkologiya elminə
olan marağı ifadə etməklə bərabər,
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan
ziyalılığının inkişaf səviyyəsini aydın
şəkildə təsəvvür etmək baxımından da
əhəmiyyətlidir.
Birinci Türkoloji Qurultayın Ba-
kıda keçirilməsi Azərbaycanın həmin
dövr üçün geniş mənada türkologiya-
nın əsas mərkəzlərindən biri olduğu-
nu göstərir. Bundan əvvəl, 1920-ci
ildə Şərq Xalqlarının I Qurultayı da
Bakıda keçirilmişdi. Həmin mötəbər
tədbir nəticəsində Azərbaycanın türk-
müsəlman dünyasında əhəmiyyətli
mövqeyi və böyük intellektual poten-
sialı diqqəti cəlb etmişdi. Azərbaycan
ziyalılarının Şərq xalqlarının qurulta-
yında və türkoloji qurultayda yaxın-
dan və fəal iştirakı ölkəmizdə yalnız
dilçilik mənasında deyil, ədəbiyyat,
tarix, mədəniyyət, folklor, etnoqrafiya
və maarifçilik miqyasında böyük elmi
və yaradıcı qüvvələrin yetişib forma-
laşdığını da nümayiş etdirmişdi.
Digər ölkələrdən olan
təmsilçilərin əhəmiyyətli fikir və
təkliflərinin dəyərini heç də azalt-
madan qeyd etmək lazımdır ki,
Azərbaycan nümayəndələrinin
qaldırdıqları məsələlər, irəli
sürdükləri ideyalar hər iki qurultayın
ana xəttinin müəyyən edilməsində
mühüm rol oynamışdı. Eyni zaman-
da, Azərbaycanın elm, ədəbiyyat
və mədəniyyət xadimlərinin türk-
müsəlman dünyasının, şərqşünaslıq
və türkologiya elminin görkəmli
nümayəndələri ilə təması, əlaqələri
baxımından da Şərq xalqlarının qu-
rultayı və türkoloji qurultay mühüm
əhəmiyyət kəsb etmişdi. Ümumilikdə
isə I Türkoloji Qurultay türk dün-
yasında elmi-mədəni inteqrasiya ilə
yanaşı, beynəlxalq miqyasda türko-
logiyanın inkişafına da qüvvətli təsir
göstərmişdi.
Türkologiyanın yüksək inkişafı
və türk dünyasında başlanan güclü
inteqrasiya prosesləri qurultaydan
sonrakı yeni türkoloji axını forma-
laşdırmışdır. Bu yeni dalğa dünyada
XIX əsrdən başlanan və XX əsrin
əvvəllərində sürətlə dərinləşən milli-
mənəvi özünüdərk və mədəni inteqra-
siya proseslərinin türkoloji mühitdəki
əks-sədası idi. Sağlam milli və elmi
əsasları olan həmin axının ideyasın-
da hər hansı qarşıdurma, çəkişmə,
ixtilaf, inkarçılıq meyli yox idi.
Əksinə, I Türkoloji Qurultay geniş
mənada türkologiyanın dünya elmi
fikrinin üzvü tərkib hissəsi olduğunu
göstərmişdir. Türk mənşəli xalqların
nümayəndələrindən başqa, qurultay-
da rus, alman, macar, gürcü, yəhudi,
abxaz, çərgəz və başqa xalqların
nümayəndələrinin də təmsil olunması
məclisin böyük elmi hadisə olduğunu
bir daha təsdiq edir. İştirakçıların
əhatə etdiyi coğrafiyanın genişliyi
beynəlxalq miqyasda türkologiyaya
olan marağın miqyasını təsəvvür
etməyə imkan verir.
Birinci Bakı Türkoloji Qurulta-
yının tribunasında “Müasir vəziyyət
və türk xalqları tarixinin araşdırılma-
sının ən yaxın vəzifələri” (akademik
Bartold); “Türk-tatar xalqlarında
tarixi ədəbiyyatın inkişafı” (Qubay-
dullin); “Türk tayfalarının etnoqrafik
tədqiqinin müasir vəziyyəti və ən
yaxın vəzifələri” (Rudenko); “Anado-
lu və Balkan türklərinin etnoqrafiyası-
nın tədqiqinin müasir vəziyyəti və ən
yaxın vəzifələri” (Messaroş), “Qafqaz
türklərinin etnoqrafik tədqiqinin ən
yaxın vəzifələri” (Çursin); “Türk
ləhcələrinin yaxın qohumluğu
haqqında” (Bəkir Çobanzadə);
“Altay dillərinin qarşılıqlı qohum-
luğu məsələlərinin tarixi və müasir
vəziyyəti” (Poppe); “Türk dillərinin
tədqiqinin müasir vəziyyəti və ən
yaxın vəzifələri” (Samoyloviç);
“Qədim türk dillərinin tədqiqi”
(Malov); “Türkologiyanın keçmişi
və onun hazırkı vəziyyəti haqqında
bəzi məlumatlar” (Aşmarin); “Türk
dillərində elmi terminologiyanın
yaranması prinsipləri haqqında” (Zi-
feldt); “Ərəb və latın şrift sistemləri
və onların türk-tatar xalqları üçün
tətbiqi məsələləri” (Alimcan Şərif);
“Türk xalqlarında ədəbi dilin inkişafı”
(Fuad Köprülüzadə); “Türk dilində
imla qaydaları” (Fərhad Ağazadə);
“Qərbin iki dastanında türk” (Əli bəy
Hüseynzadə) kimi önəmli mövzular
gündəmə gətirilmişdi.
Türkoloji Qurultayda dinlənən
məruzələr elmi cəhətdən yüksək
nəzəri səviyyəsi və aktuallığı ilə
səciyyələnir. Məruzələrin heç
birində kəskin millətçi, şovinist
baxışlara yol verilməmişdir. Lakin
məruzələrdə ortaq köklərə ma-
lik qohum xalqların milli-mənəvi
dəyərləri əks etdirilmişdi. Bu isə türk
dünyasının, son nəticədə isə dün-
ya elm və mədəniyyətinin daha da
zənginləşməsinə, inkişafına xidmət
edirdi. Buna baxmayaraq, hakim
sovet ideologiyasının prinsiplərinə
uyğun gəlmədiyi üçün həmin türkolo-
ji elmi axın Sovet İttifaqının ictimai-
siyasi mühitində böyük vahimə və
şübhə ilə qarşılanmış, sonralar ağır
repressiyalara səbəb olmuşdur.
Əslində, yeni böyük sivilizasi-
yanın yaranmasına təkan verəcək bu
prosesə hakim ideologiya pantürkizm,
panislamizm baxımından yanaşaraq,
sağlam düşüncəni arxa plana keçir-
mişdir. Ona görə də milli-mənəvi
yaxınlığın və birliyin yarada biləcəyi
bütövlüyə ümumi mədəni inkişafın
bir parçası səviyyəsində yox, mövcud
ideoloji meyarların tərs mütənasibi
kimi baxılmışdır. Bunun nəticəsidir
ki, I Türkoloji Qurultayın, demək olar
ki, Sovet İttifaqından olan bütün əsas
iştirakçıları ciddi təqiblərlə üzləşmiş,
həbs cəzasına məhkum edilmiş,
sürgünə göndərilmiş, ölüm hökmünün
qurbanı olmuşlar.
Beləliklə, ümumtürk coğrafi-
yasını əhatə edən Böyük Çöl land-
şaftı mədəniyyəti ortaq dəyərlər və
elm baxımından, sanki, dünyadan
qoparılmış, bütövlük və harmoni-
ya pozulmuşdur. Lakin nə qədər
çətin olsa da, I Türkoloji Qurultayın
ideyaları, çağırışları yaşamış, sonrakı
dövrlərdə milli-mənəvi dəyərlərin,
milli mədəniyyətlərin və ədəbiyyatın
inkişafında, elmi-mədəni inteqrasi-
yanın formalaşmasında mühüm rol
oynamışdır. Qurultayda qaldırılan
latın əlifbasına keçid məsələsi XX
əsrin əvvəllərində Azərbaycanda və
Türkiyədə tətbiq olunmuşdur. Sonra-
dan Sovet İttifaqı daxilində bu proses
dayandırılsa və fərqli kiril əlifbası ilə
əvəz olunsa da, müstəqillik epoxa-
sında latın əlifbası ideyası yenidən
dirçəldilmişdir.
Hazırda Azərbaycanda,
Türkiyədə, Özbəkistanda və
Türkmənistanda rəsmi olaraq latın
əlifbasından istifadə olunur. Qaza-
xıstan isə latın əlifbasına keçmək
haqqında qərar qəbul etmişdir.
Görkəmli dövlət xadimi, ümummil-
li lider Heydər Əliyevin 1 avqust
2001-ci il tarixli xüsusi fərmanı ilə
Azərbaycanda latın əlifbasına tam
keçidin təmin edilməsi I Türkoloji
Qurultayın ideyalarının müstəqillik
qazanmış ölkəmiz üçün nə qədər
aktuallıq və müasirlik kəsb etdiyi-
ni nümayiş etdirir. Eyni zamanda,
3 oktyabr 2009-cu ildə Türkdilli
Ölkələrin Dövlət Başçılarının Naxçı-
van sammitində Türkdilli Dövlətlərin
Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması
və səmərəli fəaliyyəti də yeni tarixi
epoxada I Türkoloji Qurultayın
ideyalarının işığında meydana çıxan
mühüm tarixi hadisə olub türk
xalqları coğrafiyasında elmi-mədəni
inteqrasiyanın inkişaf etdirilməsində
mühüm hadisəyə çevrilmişdir.
Beynəlxalq Türk Akademiyasının
dilçilik, ədəbiyyat, arxeologiya və
folklorşünaslıq baxımından apardığı
çoxaspektli işlər, həyata keçirdiyi
əhəmiyyətli layihələr türk xalqlarının
daha da yaxınlaşmasına, ümum-
dünya elmi-mədəni proseslərində
aktiv iştirakında şərait yaradır.
Beynəlxalq Türk Akademiyasının
layihəsi kimi türkdilli ölkələrin orta
ümumtəhsil məktəblərində tədris
olunmaq üçün qəbul edilmiş “Ortaq
türk tarixi” dərsliyinin nəşr edilməsi
və istifadəsinə start verilməsi, “Ortaq
türk ədəbiyyatı” və “Ortaq türk coğ-
rafiyası” dərsliklərinin hazırlanmasına
başlanılması da yeni tarixi epoxa-
da müasir türkologiyanın mühüm
nailiyyətlərindən sayılmağa layiq
hadisədir.
Keçmiş Sovet İttifaqı dövründən
“Sovetskaya türkologiya” adı ilə
Bakıda buraxılmış elmi jurnalın
müstəqillik illərində daha geniş elmi
istiqamətləri əhatə etməklə, yüksək
poliqrafik səviyyədə “Türkologi-
ya” adı ilə nəşr edilərək beynəlxalq
aləmdə və türk dünyasında yayıl-
ması Azərbaycanın əsas türkoloji
mərkəzlərdən biri olduğunu nü-
mayiş etdirir. Türkdilli Dövlətlərin
Əməkdaşlıq Şurasının ardıcıl və
məqsədyönlü fəaliyyətinin davamı
olaraq Bakıda Mədəni İrs Fondu-
nun işə başlaması müasir şəraitdə
ortaq mədəniyyətlərin birgə inkişaf
etdirilməsinə daha bir imkan yaradır.
Eyni zamanda, 29 iyun 2015-ci ildən
türk dünyasının Elmlər Akademiyaları
Assosiasiyasının fəaliyyət göstərməsi
ilə elm sahəsində ortaq tədqiqatların,
birgə ekspedisiyaların, müştərək
konfransların təşkili və həyata
keçirilməsi prosesləri ardıcıl xarakter
almışdır. Bütün bunlarla bərabər, türk
xalqları üçün ortaq latın əlifbasının
qəbul olunması və vahid terminologi-
yanın formalaşdırılması qarşıda duran
əsas vəzifələrdən biridir. Türk xalqla-
rının elmi mühitini əhatə edən xüsusi
elmi jurnalın təsis edilməsi də müasir
mərhələdə türkologiyanın inkişafında
yeni dalğa yarada bilər.
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyevin “Birinci
Türkoloji Qurultayın 90 illik yubile-
yinin keçirilməsi haqqında” 18 fevral
2016-cı il tarixli sərəncamı böyük ta-
rixi hadisə olan I Türkoloji Qurultayın
zəngin irsini və dərslərini müstəqillik
dövrü epoxasının işığında müasirlik
baxımından bir daha yenidən tədqiq
edib ümumiləşdirməyə, ictimai və
elmi cəhətdən qiymətləndirməyə
və nəticələr çıxarmağa, yeni inki-
şafa nail olmağa, müasir vəzifələri
müəyyənləşdirməyə böyük meydan
açır. Birinci Türkoloji Qurultayın 90
illik yubileyi tədbirlərinin Türkiyədə,
Macarıstanda, Qazaxıstanda, Tatarıs-
tanda da keçirilməsi elmi-mədəni in-
teqrasiya proseslərinin daha da inkişaf
etdirilməsində ölkəmizin xüsusi rola
malik olduğunu nümayiş etdirir.
Müstəqillik illərində Azərbaycan
Respublikasının türkdilli dövlətlərlə,
türk xalqları ilə geniş və hərtərəfli
əlaqələr qurması və inteqrasiya
proseslərində yaxından və fəal
iştirak etməsi türk dünyasında
birlik və əməkdaşlığın inkişaf edib
möhkəmləndirilməsinə sanballı
töhfələr verir. Ümumiyyətlə, I Tür-
koloji Qurultayın 90 illiyinin yüksək
səviyyədə qeyd olunması və keçilmiş
yolun, elmi ənənələrin araşdırılıb
öyrənilməsi, müasir vəzifələrin
müəyyən edilməsi Azərbaycanda və
türk dünyasında, ümumən, beynəlxalq
aləmdə ictimai və humanitar elmlərin,
o cümlədən türkoloji elmlər sis-
teminin bütün yönləri ilə inkişaf
etdirilməsi yoluna işıq salır.
Bu böyük elmi-mədəni hadisənin
tarixi dərsləri mədəniyyətlərin dia-
loquna, qarşılıqlı münasibətlərin və
əməkdaşlığın daha da genişlənməsinə
böyük imkanlar yaradır. Bu isə öz
növbəsində dünya elminin daha da
zənginləşdirilməsinə, beynəlxalq
inteqrasiya proseslərinin hədəflərinə
doğru yeni üfüqlərin açılması
deməkdir.
İsa HƏBİBBƏYLİ,
Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının
vitse-prezidenti, akademik
Birinci Türkoloji Qurultay – 90
Türkologiya elminin böyük
təməli və müasir dövr
Cəfəng fikirlər:
Serj Sarkisyana xas məntiqsizliyin yaratdığı yalanlar
Bu günlərdə Azərbaycan Prezidentinin cəbhə bölgəsinə
səfər edərək, ordunun döyüş hazırlığı ilə tanış olması kütləvi
informasiya vasitələrində, siyasi dairələrdə ciddi reaksiya yaradıb.
Ermənilər bərk təşvişə düşüblər. İlham Əliyev Azərbaycan
Ordusunun gücü, aprel hadisələrinin əsl mahiyyəti və Silahlı
Qüvvələrin qarşısında duran vəzifələr haqqında dürüst, obyektiv
və nikbin fikirlər söyləyib. Dərhal Serj Sarkisyan jurnalistlərə
müsahibə verərək, Azərbaycana növbəti böhtanlarını atmağa
başlayıb. Lakin bunu o dərəcədə məntiqsiz və absurd formada
edib ki, dediklərinə sadəlövhləri belə inandıra bilməyib. Hiss
olunur ki, Ermənistan rəhbərliyi reallıq hissini tamamilə
itirərək, rabitəsiz cümlələr quraşdırmaq səviyyəsinə enib. Ancaq
vəziyyətin belə olmasının özü region üçün təhlükədir. Çünki
bu hakimiyyətin atacağı addımları proqnozlaşdırmaq mümkün
deyil. Elə addımlar atıla bilər ki, bütövlükdə region məhvə doğru
sürüklənər, qeyri-müəyyənlik maksimum səviyyəyə qalxar.
Sarkisyan uydurduğu yalanlarla
hakimiyyətinin ömrünü
uzatmağa çalışır
Serj Sarkisyanın adətən həqiqətləri
təhrif etdiyi hamıya məlumdur. Ancaq o, hər
dəfə ağzını açanda, elə absurd və məntiqsiz
cümlələr işlədir ki, psixologiyasının yalan
danışmaqdan xeyli pozulduğunu görmək
olur. S.Sarkisyanın son iki müsahibəsində
bu tezisi sübut edəcək kifayət qədər ifadələr
vardır. Onun Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyevin Ermənistan silahlı qüvvələri ilə
ön xətdə yerləşən bölgəyə səfəri zamanı
verdiyi bəyanatlara reaksiyası son dərəcə
qeyri-səmimi və qərəzli bir adam olduğunu
göstərir. Başdan-ayağa böhtan və uydurma
fikirlərlə dolu olan həmin müsahibələrində
erməni prezident, ümumiyyətlə, bütün dünya
ictimaiyyətini aldatmağa çalışaraq son dərəcə
aydın olan faktları saxtalaşdırıb. Bununla da
onun tam olaraq böhtançı olduğuna şübhə
yeri qalmayıb.
Ancaq əvvəlcə Azərbaycan Prezidentinin
cəbhə bölgəsinə səfəri zamanı ifadə etdiyi
çox obyektiv və maraqlı fikirlərinə nəzər
salaq. Dövlət başçısı ordumuzun vəziyyəti
ilə yerində tanış olarkən Ali Baş Komandan
kimi öz qiymətləndirmələrini də əsgərlərə
çatdırıb. Bu, bütün dünyada qəbul edilmiş
normadır. İlham Əliyev çıxışı zamanı vur-
ğulayıb ki, Azərbaycan Ordusu bölgənin ən
güclü ordusu kimi aprel döyüşlərində zəfər
qazandı. Konkret olaraq, 2000 hektar ərazidə
nəzarəti ələ keçirdi. Bu o deməkdir ki,
"Azərbaycan Ordusu istənilən vəzifəni icra
etməyə qadirdir. İşğal edilmiş torpaqlarda,
Dağlıq Qarabağda elə bir hərbi hədəf yoxdur
ki, bu gün biz onu məhv edə bilməyək”.
Dövlət başçısı bu kimi uğurların həm
ordunun döyüş qabiliyyətinin daim artması,
həm də əsgərlərdə vətənpərvərlik ruhunun
yüksək olması ilə bağlı olduğunu qeyd
edib. Bununla yanaşı, biz öz torpağımızı
qoruyuruq. Lələtəpə də, Şuşa da, Xankəndi
də Azərbaycandır. Bu da bizim gücümüzü
dəfələrlə artırır, çünki öz torpağını qorumaq
Allahdan olan tələbdir. Prezident deyib:
"Biz öz torpağımızdayıq. Heç bir ölkənin
torpağında gözümüz yoxdur. Ancaq biz öz
torpağımızda ikinci erməni dövlətinin yaran-
masına heç vaxt imkan verməyəcəyik. Aprel
döyüşləri bunu bir daha sübut etdi”.
Aprel döyüşlərinin mühüm
nəticələrindən biri kimi ölkə başçısı dün-
yanın bir daha Azərbaycanın Ermənistanın
işğalçı siyasəti ilə heç vaxt barışmayacağına
əmin olmasını göstərib. Azərbaycan öz ərazi
bütövlüyünü bərpa edəcək. İlham Əliyev
qətiyyətlə ifadə edib: "Biz öz ərazi bütöv-
lüyümüzü bərpa etməliyik və edəcəyik. Bu,
bizim əzəli torpağımızdır, tarixi torpağımız-
dır və biz bu gün hələ də işğal altında olan
bütün torpaqlarımıza qayıdacağıq”.
Prezident xüsusi vurğulayıb ki, bu
reallıqlardan Ermənistanın siyasi rəhbərliyi
nəticə çıxarmalıdır. Onlar öz xalqını məhvə
aparırlar. Azərbaycan Ordusu son qarış
torpaq azad olana qədər mübarizəni dayan-
dırmayacaq. Ölkə rəhbəri həmin məsələ ilə
bağlı dəqiq söyləyib: "Lələtəpə əməliyyatı
bizim qəhrəmanlıq rəmzimizdir. Lələtəpə
tarixə düşdü. Əgər erməni silahlı qüvvələri
aprel döyüşlərindən düzgün nəticə çıxar-
masalar, gələcəkdə Lələtəpə əməliyyatı
kimi bir çox uğurlu əməliyyatlar olacaqdır.
Ermənistanın siyasi rəhbərliyi, nəhayət, dərk
etməlidir ki, işğalçılıq hərəkətləri onları
uçuruma aparır. Azərbaycan gündən-günə
güclənir, möhkəmlənir. Bizim güclü potensi-
alımız və güclü ordumuz var”.
Həqiqəti gizlətmək
cəhdini İlham Əliyevin
dəmir məntiqi puç edir
Sağlam düşüncə üçün çox dəyərli
fikirlərdir, ədalətli mövqedir, onlar həqiqəti
əks etdirir. Ancaq, nə yazıq ki, Serj Sar-
kisyan belə düşüncədən mərhumdur.
Erməni jurnalistə verdiyi müsahibədə o,
Azərbaycanın qonşuları ilə daim müharibə
aparmağa meyilli olduğunu və bu əsasda
hakimiyyəti saxlamaqda maraqlı qüvvələrin
mövcudluğunu vurğulayır.
Necə olur ki, bu cür ağ yalanlar danı-
şa bilən birisi dövlətə başçılıq edir? Axı,
Azərbaycan hansı qonşusuna təcavüz edib,
yaxud bu fikrə düşüb? Gürcüstanamı, İrana-
mı, Rusiyayamı, yoxsa Türkiyəyə? Əgər Sar-
kisyan Ermənistanı nəzərdə tutursa, onda pre-
zident adlanan kəsin adi coğrafiyadan xəbəri
yoxdur. Çünki Azərbaycan Ermənistanın bir
qarış torpağını belə zəbt etməyib. Əksinə,
Ermənistan havadarlarının yardımı ilə bizim
20 faiz ərazimizi hələ də işğalda saxlayır. Adi
jurnalist belə, S.Sarkisyanın bu cür absurd
məntiqindən iyrənir!
Məsələnin daha vacib tərəfi isə ondan
ibarətdir ki, Ermənistana başçılıq edən
adam İlham Əliyevin aprel hadisələri və
ümumiyyətlə, münaqişənin həlli ilə bağlı
nə dediyini anlaya bilməyib. Səbəbi bizə
məlumdur – o, məntiqi zəif olmaqla ya-
naşı, Ermənistanın təcavüzünü ört-basdır
etmək üçün müxtəlif hoqqalara əl atır.
Azərbaycan Prezidenti qətiyyən demir ki,
aprel döyüşlərində Azərbaycan qalib gəldi və
bununla onun ordusunun vəzifəsi bitdi.
Əksinə, ölkə başçısı aydın ifadə edir ki,
aprel zəfəri göstərdi ki, Azərbaycan Ordusu
hər şərt daxilində qələbə qazanmağa qadirdir
və onun qarşısını heç bir qüvvə ala bilməz.
Axı, erməni ordusuna dünyanın ən güclü
dövlətləri hər cəhətdən yardım edirlər. Bunun
müqabilində Azərbaycan Ordusu cəmi bir
neçə günə Ermənistan silahlı qüvvələrinin
bölmələrini darmadağın etdi, erməni əsgərlər
məğlubiyyətin acısını daddılar.
İndi Azərbaycanın dövlət başçısı bütün
dünyaya çatdırır ki, biz vəzifəmizin başa
çatdığını demirik. Sadəcə, hamı bilsin ki,
hətta havadarları ilə bir yerdə Ermənistan
ordusu ağır məğlubiyyətdən yaxa qur-
tara bilməyəcək. Təbii ki, danışıqlarda
konstruktiv mövqe tutsa, rəsmi İrəvan
bu fəlakətdən qurtula bilər. Deməli, hər
şey onların özündən asılıdır. Azərbaycan
Ordusu düşmənin işğal edilmiş ərazilərdə
yerləşdirilmiş istənilən obyektini məhv
etməyə qadirdirsə, deməli, bunun sonucunu
ermənilər düşünməlidirlər.
Eyni zamanda, Ermənistan rəhbərliyi
Rusiya ilə birgə hərbi qruplaşmalar ya-
ratmağın adını nə qoyur? Rusiya KİV-i
bunu belə ifadə edir: Ermənistan və Rusiya
özlərinə olan təhlükələrə qarşı birgə hərəkət
edəcəklər. İmzalanan sənəddə birmənalı
qeyd olunur: "bu, tərəflərin hər hansı birinin
təhlükəsizliyinə olan təhdidlərə, həmçinin
silahlı hücuma adekvat reaksiyaya" qarşı
yaradılan qruplaşmadır.
Azərbaycanın isə nə Rusiyaya, nə də
Ermənistana hücum etmək fikri yoxdur.
Mütəxəssislər də vurğulayırlar ki, Dağlıq
Qarabağ yeni yaradılan hərbi qruplaşma-
nın mümkün təsir dairəsinə daxil deyil.
Bəs onda ermənilər nəyə görə bu məsələni
məhz Azərbaycan kontekstində qabartma-
ğa çalışırlar? Görünür, onlar düşdükləri
faciəvi durumun fərqindədirlər və erməni
cəmiyyətini sakitləşdirməyə çalışırlar. Ancaq
bunu S.Sarkisyanın açıq yalanları vasitəsilə
həyata keçirməyin mümkünlüyünə inanmaq
çox çətindir.
Bunlar bir həqiqəti ortaya qoyur:
S.Sarkisyan Ermənistanın işğal etdiyi
əraziləri erməni ərazisi kimi təqdim etməyə
çalışır. Guya elə həmişə dövlətlərarası
sərhədlər işğaldan sonrakı coğrafiyada olub
və buna görə də Azərbaycanın hər bir hərbi
addımı Ermənistana qarşı aqressiyadır.
Bunu demək qədər qəbul etmək də absurd-
dur. Çünki hər kəs bilir ki, Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayəti deyilən bir qurum vardı
və o, Azərbaycan SSR-in tərkibində idi.
Bəs necə oldu ki, indi orada erməni silahlı
qüvvələri var, erməni vətəndaşlar var, ancaq
nə azərbaycanlılar, nə də Azərbaycan Or-
dusu yoxdur? Yəni, bunu sübut etməyə heç
ehtiyac da yoxdur. Ehtiyac işğal ərazisindəki
terrorçuları və separatçıları heç kəsdən icazə
almadan məhv etməyə vardır! Bunun fonun-
da S.Sarkisyanın bütün dedikləri "...karvan
keçər" misalını xatırladır.
Newtimes.az