4-mavzu. Sezgi. Idrok reja

4-MAVZU. SEZGI. IDROK
Reja:

4.1. Sezgilar haqida umumiy tushuncha.

4.2. Sezgilarning nerv-fiziologik asoslari.
4.3. Sezgilarning tasnifi, sezgilarning turlari.
4.4. Sezgi sohasidagi qonuniyatlar.
4.5. Idrok haqida tushuncha.
4.6. Idrokning nerv-fiziologik asoslari, xususiyatlari va qonuniyatlari.
4.7. Idrokda ob’ekt va fon, appersepsiya, idrokning konstantligi.
4.8. Idrokda illyuziya va gallyutsinatsiya.
4.9. Vaqt, harakat va fazoni idrok qilish.
Tayanch so`z va iboralar:
Bilish jarayaoni: sezgi, analizator, retseptor, nerv tola, sezgi turi: ko`rish, eshitish, hid bilish, tam bilish, teri-taktil, muskul-harakat, statik, organik; sezgi qonuniyati: sezgirlik, sinezteziya, sensibilizatsiya, adaptatsiya. Bilish jarayaoni: idrok, teri-taktil, muskul-harakat, statik, organik; sezgi qonuniyati: sezgirlik, sinezteziya, sensibilizatsiya, adaptatsiya, persepsiya, anglash, ong faoliyati, umumlashtirish, yaxlitlik, predmetlilik, ob`ekt, fon, apperspsiya, konstantlik, illyuziya, gallyutsinatsiya, idrok turi: vaqt, harakat, fazni idrok qilish.
4.1. Sezgilar haqida umumiy tushuncha. Ma`lumki bizni o`rab turgan tashqi olamdagi narsa va hodisalarning juda ko`p belgi va xususiyatlari mavjud. Masalan, narsalarning rangi, ta`mi, hidi, qattiq yoki yumshoqligi, g`adir-budur yoki tekisligi, harorat va boshqalar. Ana shu narsa va hodisalarning turli xil belgi, xususiyatlarini biz ham turlicha sezgi a`zolarimiz orqali ongimizda aks ettiramiz.
Sezgi deb- atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi a`zolarimizga bevosita ta`sir etishi natijasida ularning ayrim belgi va xususiyatlarini miyamizda aks ettirilishini aytamiz.
Sezgi bilish jarayonlari ichida oddiy psixologik jarayon bo`lib, tashqi olamdagi narsa va hodisalarni aks ettiradi. Tashqi olamdan kelayotgan qo`zg`atuvchilarning muayyan reseptorlarga bevosita ta`sir etish orqali ayrim belgi va xususiyatlarni va organizm ichki holatini aks ettiradi. Ma`lumki, insondan sezishning dastlabki bosqichi hissiy bilishdan boshlanib, keyinchalik u mantiqiy bilishga o`tadi. Sezgi ham oddiy psixologik jarayon bo`lgani bilan uning yuzaga kelishi o`z-o`zidan hosil bo`lmaydi. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:

• 
  Sezgi a`zolariga ta`sir etadigan narsa va hodisaning bo`lishi.
  
• 
  Sezuvchi apparat, ya`ni analizatorning mavjud bo`lishi. Masalan, havoning sovuqligini, temirning qattiqligini, qorning yumshoqligi va boshqalarni sezamiz.
  

Sezgi idrok bilan bog`liq bo`ladi, lekin narsa va hodisani idrok qilishdan oldin uni sezish lozim, shu bois sezgilar materiyaning sezgi a`zolarimizga ta`siri natijasidir. Sezgi axborotlarini qabul qilib, tanlab, to`plab, har bir sekundda axborotlar oqimini qabul qilib va qayta ishlab miyaga yetkazib beradi. Natijada tevarak - atrofdagi tashqi olamni va organizm o`z ichki holatini adekvat "mos" aks ettirishi hosil bo`ladi. Sezgi a`zolari tashqi olamning inson ongiga olib kiradigan yo`llaridan biridir.