5-bob. Hujjatlashtirish va inventarizatsiya

Ishchi inventarlash komissiyalari:
-
saqlash va ishlab chiqarish joylarida boyliklar va pul 
mablag‘larini inventarlashni amalga oshiradi;
- xo‘jalik yurituvchi subyekt buxgalteriyasi bilan birgalikda 
inventarlash natijalarini aniqlashda ishtirok etadi va kamomadlar hamda 
qayta navlarga ajratish chog‘idagi ortiqcha chiqishlami hisobga olish 
hamda tabiiy y o ‘qolish m e’yorlari doirasida kamomadlami hisobdan 
o'chirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqadi;
- tovar-moddiy boyliklami qabul qilish, saqlash va berishni 
tartibga solish, hisobga olishni yaxshilash va ular saqlanishini nazorat 
qilishni tartibga solish masalalari, shuningdek, m e’yordan ortiqcha va 
ishlatilmaydigan moddiy boyliklami sotish bo‘yicha takliflar kiritadi;
quyidagi hollarda:
a) xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbarining buyrug'iga muvofiq 
inventarlashni o ‘z vaqtida o ‘tkazish va uni o ‘tkazish tartibiga rioya 
qilish uchun;
b) hisob-kitoblarda tekshirilayotgan asosiy vositalar, tovar-moddiy 
boyliklar, pul m ablag‘lari va vositalaming haqiqatdagi qoldiqlari 
to‘g ‘risidagi m a’lumotlami ro‘yxatga to ‘liq va aniq qayd etilishi uchun;
d) 
tovar-moddiy boyliklaming ular narxi belgilanadigan farqlovchi 
belgilari (turi, navi, rusumi, hajmi, preyskurant bo‘yicha tartib raqami, 
artikuli va h.k.) ro ‘yxatda to ‘g ‘ri ko‘rsatilishi uchun;
102

---

e) 
belgilangan tartibga muvofiq inventarlash materiallari to‘g‘ri va 
o ‘z vaqtida rasmiylashtirilishi uchun javob beradi.
Inventarlash komissiyalari a ’zolari tovarlar, materiallar va boshqa 
boyliklar kamomadi va ishlatib yuborgani yoki ortiqcha chiqqanini 
yashirish maqsadida ro‘yxatga boyliklaming haqiqatdagi qoldiqlari 
to‘g ‘risida ataylab noto‘g ‘ri m a’lumotlami kiritganlik uchun belgilangan 
tartibga muvofiq javobgarlikka tortiladilar. Mol-mulkning haqiqatdagi 
mavjudligini tekshirishni boshlashdan oldin inventarlash komissiyasi 
inventarlash paytidagi eng so ‘nggi kirim-chiqim hujjatlarini yoki 
moddiy vositalar va pul mablag1 lari harakati to ‘g ‘risidagi hisobotlami 
olishi kerak.
Inventarlash komissiyasining raisi hisobotlarga ilova qilingan 
barcha kirim-chiqim hujjatlariga “inventarlashgacha ...da (sana)” deb 
ko‘rsatgan holda viza qo‘yadi, bu esa buxgalteriyaga hisob m a’lumotlari 
bo‘yicha inventarlashni boshlash paytida mol-mulk qoldiqlarini aniqlash 
uchun asos bo‘lib xizmat qilishi kerak.
Moddiy javobgar shaxslar inventarlash boshlanishiga qadar mol- 
mulkka 
doir barcha 
kirim-chiqim 
hujjatlari 
buxgalteriya 
yoki 
komissiyaga topshirilgani va ular javobgarligiga kelib tushgan barcha 
boyliklar kirim qilingani, chiqib ketganlari esa chiqimga hisobdan 
o ‘chirilgani to‘g ‘risida tilxat beradilar. Mol-mulkni sotib olishga hisobot 
beriladigan summalari yoki uni olish uchun ishonchnomalari bo‘lgan 
shaxslar ham shunday tilxat beradilar.
Inventarlashni o ‘tkazish oldidan ishchi inventarlash komissiyalari 
a ’zolariga buyruq, komissiya raislariga esa plombir topshiriladi 
(inventarlash komissiyasi ishlaydigan butun ish vaqtida plombir 
komissiya raisida saqlanadi). Buyruqda inventarlashni o ‘tkazishga doir 
ishni boshlash va tugatish muddatlari belgilanadi.
Agar mol-mulkni inventarlash bir necha kun mobaynida o ‘tkazilsa, 
moddiy 
boyliklar 
saqlanayotgan 
xona 
inventarlash 
komissiyasi 
ketayotganida muhrlanishi kerak. Inventarlash komissiyalari ishida
103

---

tanaffus boMganda (tushlik vaqti, tunda, boshqa sabablarga ko‘ra) 
ro‘yxatlar inventarlash o ‘tkazilayotgan yopiq xonadagi yashikda (javon, 
seyfda) saqlanishi shart.
Haqiqatdagi qoldiqlami tekshirish moddiy javobgar shaxslaming 
(kassirlar, xo ‘jalik, savdo korxonasi, omborxona, tayyorlov punkti va 
hokazolar mudirlari) albatta ishtirok etishi bilan amalga oshiriladi.
Inventarlash paytida boyliklaming mavjudligi albatta sanash, 
tarozida tortish, o ‘lchash yo‘li bilan aniqlanadi.
Yetkazib 
beruvchining 
ochilmagan 
o ‘ramida 
saqlanayotgan 
materiallar va tovarlar bo‘yicha ushbu boyliklar miqdori istisno 
tariqasida hujjatlar asosida, ushbu boyliklaming bir qismini albatta 
naturada 
(tanlab 
olib) 
tekshirish 
bilan 
aniqlanishi 
mumkin. 
Qoplanmagan mahsulotlar og ‘irligi (yoki hajmi)ni oMchash va texnik 
hisob-kitoblar 
asosida 
aniqlashga 
y o ‘l 
qo‘yiladi; 
o ‘lchash 
dalolatnomalari va hisob-kitoblar ro‘yxatga ilova qilinadi. Tarozida 
tortiladigan ko‘p miqdordagi tovarlar inventarlanganda tarozida tortish 
qaydnomalarini ishchi inventarlash komissiyasining a ’zolaridan biri va 
moddiy javobgar shaxs yuritadi. Ish kuni oxirida (yoki tarozida tortish 
tugagach) 
ana shu qaydnomalar 
m a’lumotlari 
solishtiriladi 
va 
chiqarilgan yakun inventarlash ro‘yxatiga qayd etiladi. Tarozida tortish 
qaydnomalari ro ‘yxatga ilova qilinadi.
Inventarlanadigan boyliklar va obyektlaming nomlari va ulaming 
miqdori ro‘yxatlarda nomenklatura bo‘yicha va hisobda qabul qilingan 
o ‘lchov birliklarida ko‘rsatiladi.
R o‘yxatlarga ishchi inventarlash komissiyasining barcha a ’zolari 
va moddiy javobgar shaxslar imzo chekadilar. Ro‘yxat oxirida moddiy 
javobgar 
shaxslar 
komissiya 
boyliklami 
ulam ing 
hozirligida 
tekshirganini, komissiya a ’zolariga nisbatan hech qanday da’volar 
yo‘qligi va ro‘yxatda sanalgan boyliklar m as’uliyatli saqlashga qabul 
qilinganini tasdiqlaydigan tilxatga imzo chekadilar.
104

---

Boyliklaming haqiqatda mavjudligini tekshirish paytida moddiy 
javobgar shaxslar o ‘zgargan taqdirda boyliklami qabul qilgan shaxs 
inventarlash ro‘yxatlariga ulami olganligi, topshirgan shaxslar esa ulami 
topshirganligi xususida imzo chekadilar.
X o‘jalikka tegishli boMmagan, biroq unda joylashgan boyliklarga 
alohida ro‘yxatlar tuziladi.
Inventarlash paytida inventarlash bo‘yicha birlamchi hisob 
hujjatlarining tasdiqlangan namunaviy shakllari qo‘llanilishi kerak.
Ish hayvonlari va mahsuldor mollar, parranda va asalari oilalari, 
ko‘p yillik o ‘simliklar, k o ‘chatzorlar inventarlanganda qishloq x o ‘jalik 
korxonalari uchun tasdiqlangan ro ‘yxat shakllari qo‘llaniladi.