5-bob. Hujjatlashtirish va inventarizatsiya

5.4. H ujjatlam ing aylanishi
X o‘jalik jarayoni sodir etilganini isbotlovchi yoki jarayon sodir 
etilishiga asos bo‘luvchi hujjatlar bir necha m as’ul shaxslarda, 
bo‘limlarda, korxonalarda harakatda bo‘ladi va o ‘z m o‘ljali bo‘yicha 
xizmat qilib bo‘lganidan so‘ng, belgilangan tartibda arxivga topshiriladi, 
ya’ni hujjat aylanishi sodir bo‘ladi. Demak, hujjat aylanishi-birlamchi 
hujjatlami tuzilib, ulami qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan 
so‘ng, arxivga topshirilgungacha harakatidir.
Buxgalteriyaga kelib tushgan hujjatlar majburiy tekshiruvdan 
o ‘tishi kerak.
Hujjatlami 
mohiyatiga k o ‘ra tekshirish
deb, ularda aks ettirilgan 
xo ‘jalik muomalalarining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligini va 
qonuniyligini aniqlashga aytiladi. Hujjatlami tekshirishning quyidagi 
turlari mavjud:
5.3-rasm. 
H ujjatlam i tekshirish turlari
Shaklan tekshirish
deb hujjatlaming to ‘g ‘ri rasmiylashtirilishi, 
barcha belgilangan rekvizitlami to ‘lg‘azilishi; xo‘jalik muomalasini 
amalga 
oshirish 
va 
hujjatlami 
rasmiylashtirish 
uchun 
m as’ul 
shaxslaming imzolari; xatolami tuzatish hollarida izohning mavjudligini 
tekshirishga aytiladi.
Bunday tekshirishdan so‘ng hujjatlar arifmetik tekshirishdan 
o ‘tkaziladi.
Arifmetik tekshirishda
jam langan yig‘indilaming to ‘g ‘riligi, 
hamda miqdor, sifat va summaviy ko‘rsatkichlaming to‘g ‘ri aks 
ettirilganligi aniqlanadi. Birorta y o ‘l qo'yilgan xato aniqlansa, hujjatlar
94

---

ulami to ‘lg‘azish uchun javobgar shaxslarga aniqlik kiritish uchun 
qaytariladi.
Qarama-qarshi tekshirish
- bu bitta hujjatni boshqasi bilan 
taqqoslab tekshirish. Masalan, ish haqi bo‘yicha hisoblashuv - to‘lov 
vedomosti ish vaqtini hisobga olish tabeli bilan; kassir hisoboti unga 
ilova qilingan kirim va chiqim orderlari bilan va h.k.
Hujjatlar puxta tekshiruvdan o ‘tkazilganidan so‘ng qabul qilinadi 
va buxgalteriyada ishlanadi.
Hujjatlaming tekshirilganligini va qabul qilinganligini buxgalter 
hujjatlami qabul qilish reestrining nusxasida o ‘z imzosi bilan 
tasdiqlaydi. Tekshirilgan va qabul qilingan hujjatlar buxgalteriyada 
qayta ishlanadi.
5.4-rasm.