5-Mavzu: O’simliklarni sharbat ajratish kuchi va sharbat ajratish turlari

4.Kovul - yantoq sharbat ajratish turlari. Uzbekiston va Qozog‘iston chul xududlarida kup usadigan usimlik bulib, ular juda issikka chidamli usimlik xisoblanadi. May oyining20-25 dan kovul gullay boshlasa, iyun - iyul oylarida yantok gullaydi va gektardan 20-25 kg va undan xam ortik asal beradi. Bu usimliklarning ildizi 1,5 m chukurlikka botib, yer osti suv namlaridan yaxshi foydalanadi.
Kovul gulining gul shirasi xar bitta gulida 80-100 mg ga yetadi. Gektar xisobiga kovul 990 kg sharbat ajratadi.
5.Paxta va marjumak (grechka) sharbat ajratish turi. Paxta respublikamizning xamma viloyatlari va tumanlarida ekiladigan asosiy kishlok xujaligi usimligi gulxayridoshlar oilasiga mansub bulib, viloyatlarda uni xar xil navlari ekiladi va 25 iyundan boshlab barglaridan sharbat ajrata boshlasa, 1 iyuldan gulkurgon barglarining 6 ta joyidan sharbat ajrata boshlab, to sentyabr oyining 20-kunlariga kadar (defolyatsiya kilinguncha) gektaridan 50-60 kg va undan xam ortik sharbat ajratadi. Marjumak urta xaroratli issik iklimni yoktirgani uchun uni urib olingan bugdoyzorlarni shudgorlab bulguncha ekilsa, u xam ekilgandan keyin 30-40 kun utgach sharbat ajrata boshlaydi va gektaridan 40-50 kg sharbat berishi mumkin. Marjumakning bizning sharoit- ga moslashgan sersharbat navlari ekilsa maksadga muvofik buladi.
6.Paxta va urugli beda sharbat ajratish turi. 25 iyundan boshlab to avgustning 15-kunlarigacha arilar kuchli sharbat tashish davri xisoblanadi va xar bitta asalari oilasi tekshirish tarozisini kursatishicha 1,5 kg dan to 3,5 kg gacha sharbat keltirishlari mumkin. Bu davrda poliz ekinlari va makkajuxorilardan paxtakorchilik xududlarida gulchangi tashib, uz talablarini kondiradilar va jamg‘aradilar.
Tog‘li xududlarda iyun, iyul oylarida kiyikuti va xar xil zirovor xamda dorivor utlardan (dalachoy, tog‘ rayxoni gulxayri, burchok, arslonkulok shirach, shashir, xukiz tili, zufo, kashkarbeda, andiza, karikiz) sharbat tashish mumkin. Bu davrda togli tumanlarda ob-xavoning urta me’yorda bulishi va sharbat xamda gulchang yetarli bulganligi uchun xam ari oilalari juda jadal rivojlanishda katta kuchga ega buladi. Bu davrdan keyin ishchanlik xolatidagi (ya’ni, kuchga chikishdan xoli bulgan) ari oilalarini paxta ekiladigan vodiy va chullarga asal tuplash uchun kuchiriladi.
Bu turdagi usimliklar chul xududlaridagi usimliklardan keyin gullaydi va bu dukkakli xamda gulxayri gullar oilasiga mansub bulgan usimlik guli may oyidan boshlab iyun - iyul oylarida juda yaxshi gullab turadi. Beda usimligi gektaridan 30-250 kg sharbat bersa, paxta esa 50-60 kg sharbat beradi. Beda kurukgarchilikni yoktirib, issiq dim xavoda yaxshi sharbat ajratadi. Paxta esa yumshok, nam yerni yoktiradi.
Urugli beda 2 oy davomida gullab tursa, paxta xam iyun oyining 25-laridan to sentyabrning 20-sanalarigacha gullaydi (defolyatsiya kilinguncha).