6-mavzu. Korxonalarining mehnat resurslari. Reja

Tn=ta x ty.o’ x td.o x tt.v x tnt, 
Bunda: T
n
- asosiy vaqt; Ty.o’ - ish o’rniga xizmat qilish vaqti; 
Tt.v - tayyorgarlik vaqti; 
Td.o - dam olishga va shaxsiy maqsadlarga sarflangan vaqt; 
Tn.t - nazarda tutilmagan tanaffuslar. 
6.2. Mehnat resurslarining tarkibi va tuzilishi 
Moddiy nehmatlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish ikkita zarur tarkibiy qismdan: bir 
tomondan, moddiy resurslar (xom ashyo, asbob-uskunalar va hokazo)dan va ikkinchi tomondan, inson 
resurslaridan, ya’ni kasb malakalari va bilimlariga ega bo’lgan xodimlardan iborat. Boshqacharoq qilib 
aytganda, mamlakat aholisining bir qismi bo’lgan inson resurslari moddiy resurslar bilan bir qatorda 
iqtisodiy rivojlanish omili sifatida ham namoyon bo’ladi. Biroq bu omillar o’z xususiyatlariga qarab bir-
birlaridan muhim belgilari bilan farqlanadi. 
Inson resurslari - bular odamlardir, ylar faqat moddiy nehmatlar yaratib qolmay, shu bilan birga 
ularni iste’mol ham qiladilar. Odamlar o’zlarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlari jihatidan unchalik bir 
xil emaslar. Bunga ylarning jinsi, yoshi, sog’lig’i, oilaviy ahvoli, ma’lumot darajasi va boshqa ijtimoiy, 
psixo-fiziologik sifatlari sabab bo’ladi. SHuning uchun bir kishi ikkinchisiga o’xshamaydi.Mehnat 
resurslari haqiqiy (real) va potentsial xodimlardir. 
Zarur jismoniy va ma’naviy imkoniyatlar insonning yoshiga bog’liq. Ular inson hayotining ilk va 
yetuk davrlarida shakllanadi va rivojlanib boradi, qarilik chog’ida esa, tabiiy ravishda birmuncha 
kamayib boradi. 
Yosh chegarasi erkaklar 59 yoshga, ayollar 54 yoshga yetgandan co’ng pensiya olish huquqi bilan 
belgilanadi. Biroq bu qoidadan istisno ham bor. Organizmga yuksak ruhiy fiziologik bosimlar bilan 
bog’liq kasb faoliyatining ayrim turlari uchun pensiya chizig’i sezilarli ravishda 5-10 yilga pastroq, 
bahzan undan ham ko’proq. Bu yerda imtiyozli shartlarda qarilik pensiyasi tizimi amal qiladi. Ayollar 
uchun pensiya yoshi odatdagi xalqaro tajriba darajasida bo’lsada, hamma joyda erkaklarning o’rtacha 
umir ko’rishi ayollarga nisbatan sezilarli ravishda kamroqdir. Bu narsa ko’p hollarda noqulay og’ir 
mehnat sharoitlari bilan bog’liqdir. SHuningdek, bu narsa zarur bo’ladigan “mehnat shaklsi”ni saqlash 
imkoni yillar o’tishi bilan yo’qolib boradigan kasblar bilan shug’ullanish uchun (masalan balet) ham 
taalluqlidir. 
Mehnatga layoqatli yoshdagi kishilarning ma’lum qismini sira ishlamagan yoki sog’lig’i yomon 
bo’lganligi uchun ishlashdan to’xtagan kishilar tashkil etadi. Bu o’rinda gap I va II guruh nogironlari 
haqida bormoqda, davlat ularni pensiya bilan ta’minlab turadi. Bu kishilar mehnat resurslari tarkibiga 
kiritilmaydi.
Demak, mehnat resurslari deb, o’zining aqliy va jismoniy mehnati bilan ijtimoiy ishlab 
chiqarishda ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar yig’indisiga aytiladi. 
Mehnat resurslari 
Faol qismi 
Nofaol qismi qismi 
Mehnat 
bilan band 
bo’lgan 
bo’lganlar 
ishsizlar 
O’qiydiganlan
Mehnat 
bilan band 
bo’lmagan 
3-gurux
nogironlari

---