6-mavzu. Korxonalarining mehnat resurslari. Reja

Мс
Фив
. 
Buning ma’nosi shuki, mahsulot ishlab chiqarish me’yori uni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt 
miqdoriga to’g’ri proportsional va uning sermehnatlik darajasiga teskari proportsionaldir. Agar mehnat 
unumdorligi ish vaqt fondini ko’paytirish hisobiga ortsa, u holda bu unumdorlikni oshirishning ekstensiv 
yo’li hisoblanadi; agar unumdorlik sermehnatlik darajasini qisqartirish bilan ta’min etilsa, bu ekstensiv 
yo’l hisoblanadi. Bunda mahsulot tayyorlashga sarf etiladigan sarf xarajatlarning kamayishi yangi 
texnika va texnologiya joriy etish, mehnatni tashkil etishni takomillashtirish hisobiga sodir bo’ladi.
Ishchi kuchi tejalishini hisoblash uchun sermehnatlik darajasini pasaytiruvchi tadbir joriy 
etilishidan oldingi va keyingi u yoki bu mahsulotni tayyorlash yoki biron - bir ish turini bajarishga 
sarflangan mehnat xarajatlari taqqoslab ko’riladi. 
Sermehnatlik darajasini norma-soatlarda o’lchaganda ish kuchining tejalishi (Tk) quyidagi 
formula bo’yicha aniqlanadi: 
T
k

К
в
Фи
Тн

.
.
x M, 
Bu yerda: T
n
- operatsiyaga sarflangan mehnatni tejash, norma-soat hisobida; 
F
i.v.
- ishchining yillik ish vaqti foizi, soat; 
K - mazkur operatsiyada normalarni bajarishning rejadagi koeffitsienti; 
M - yil oxirigacha amalga oshirilgan operatsiyalar (buyumlar) soni. 
Ish vaqtidan yaxshiroq foydalanish hisobiga mehnat unumdorligining o’sish zahiralari avvalo bu 
vaqtning bekor sarf bo’lishiga barham berish bilan bog’liqdir. Haqiqatda ular sermehnatlik darajasining 
pasayishi zahiralaridan keskin farq qiladi hamda faqat mehnat va ishlab chiqarish yaxshi tashkil 
etilmaganda, mehnat intizomi buzilganda, mehnatni muhofaza qilish yetarli darajada yo’lga 
qo’yilmaganda va shu kabi hollarda sodir bo’ladi. Bu zahiralar ko’rsatib o’tilgan kamchiliklar barham 
topgach tugaydi.
Mehnat unumdorligini oshirish zahiralaridan biri - kadrlar tarkibini takomillashtirishdir. Kadrlar 
tarkibi deganda soha -ishlab chiqarish xodimlarining ayrim toifalari o’rtasidagi miqdor nisbati 
tushuniladi. Asosiy va yordamchi ishchilarning miqdor nisbati, shuningdek, ishchilarning barcha 
xodimlar sonidagi nisbati eng muhim. Kadrlar tarkibining ko’rsatkichlari: soha -ishlab chiqarish 
xodimlari umumiy sonida ishchilarning salmog’i va ishchilar va butun xodimlar umumiy sonidagi asosiy 
ishchilarning salmog’idir. Asosiy ishchilarga tovar mahsulot ishlab chiqarishda bevosita band bo’lgan 

---

ishchilar, yordamchi ishchilarga - ishlab chiqarishga xizmat ko’rsatish bilan band bo’lgan ishchilar 
(navbatchi slesarlar, detallarni yetkazib beruvchilar, yonilg’i (yoqilg’i) tashuvchilar va hokazolar), ya’ni 
asosiy Sexlarda xizmat ko’rsatuvchi ishchilar va yordamchi Sexlardagi barcha ishchilar kiradi.