M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ
446
baycan dilində xeyli miqdarda yeni söz yaradılmış və bunların
vasitəsilə dilimizin lüğət tərkibi daha da zənginləşmişdir.
Müasir Azərbaycan ədəbi dilində sintaktik yolla yeni
söz yaradılmasının iki üsulu vardır:
1. Leksik-sintaktik üsulla söz yaradılması. Bu
qayda
ilə yaranan sözlərdə heç bir morfoloji vasitədən istifadə olun-
mur. Burada ancaq leksemlər – leksik vahidlər birləşərək sin-
taktik əlaqə əsasında yeni söz əmələ gətirir; məsələn:
İstisu,
ağciyər, qayınata, şəkərçörək, şüşəbənd, beşdaş və s.
2. Leksik-qrammatik üsulla söz yaradılması. Bu
üsulla əmələ gələn sözlərdə istər leksik, istərsə də qram-
matik şəkilçilərdən istifadə olunur. Belə ki, sözlər birləş-
dirilərkən komponentlərə bu və ya digər şəkilçi qoşularaq
sintaktik əlaqə əsasında yeni söz yaranır; məsələn:
a)
ahəngə görə -ı,-i,-u,-ü şəkilçisinin artırılması ilə:
dəvəquşu, quşotu, suiti, ayaqqabı, qarğıdalı və s.
b) birinci komponentə
-dan,-dən sözdəyişdirici, ikinci
komponentə isə
-ma,-mə sözdüzəldici şəkilçisinin artırıl-
ması ilə:
anadangəlmə, göydəndüşmə və s.
c) ikinci komponentə (feillərə)
-an,-ən şəkilçisinin artı-
rılması ilə:
uzaqgörən, ağacdələn, taxıldöyən və s.
Bunlardan başqa, morfoloji-sintaktik üsulla söz yara-
dılması prosesində digər morfoloji vasitələrdən də istifadə
olunur; məsələn:
günəbaxan, südəmər və s.
Hazırda sintaktik yolla söz yaradılması dilimizin lü-
ğət tərkibinin zənginləşməsində xüsusi rola malikdir.
Dostları ilə paylaş: 
