81 inson kapitali tushunchasi va uning falsafiy tahlili. Muxammedov Maxsud Murodovich

 
83 
 
 
 
- biologik inson kapitali - mehnat operatsiyalarini bajarish uchun jismoniy qobiliyatlarning 
qiymat darajasi, aholi salomatligi darajasi; 
- madaniy inson kapitali - mehnatda foydalaniladigan yoki ishlatilishi mumkin bo‘lgan va 
maqom va hokimiyatga ega bo‘lishni qonuniylashtiradigan shaxslarning intellektual 
qobiliyatlari, ta’lim, malakalari, axloqiy fazilatlari, malaka tayyorgarligi majmuidir. 
Biologik inson kapitali ikki qismdan iborat: bir qismi irsiy, ikkinchisi orttirilgan. Insonning 
butun hayoti davomida bu kapitalning qadrsizlanishi, yoshga qarab tezlashib boradi (o‘lim 
sog‘liqni saqlash fondining to‘liq qadrsizlanishi deb tushunilishi kerak). Sog‘liqni saqlash bilan 
bog‘liq investitsiyalarni amalga oshirish faqat ishchining biologik kapitalini qat’iy cheklangan 
rivojlantirishga qodir. Uning asosiy maqsadi - shaxsning faol hayot davrini oshirish. 
Madaniy kapital - bu shaxsning lingvistik va madaniy kompetensiyasi, maqom va hokimiyatni 
qonuniylashtiradigan, o‘rnatilgan ijtimoiy tuzumni, jamiyatdagi mavjud ierarxiyani qo‘llab-
quvvatlaydigan bilim yoki g‘oyalar ko‘rinishidagi moddiylikdir. Shaxsning madaniy kapitali 
quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: intellektual madaniyat (intellektual kapital), ta’lim 
madaniyati (ma’rifiy kapital), axloqiy madaniyat (ma’naviy kapital), ramziy madaniyat (ramziy 
kapital), ijtimoiy madaniyat (ijtimoiy kapital). 
Inson kapitalini takror ishlab chiqarish katta xarajatlarni talab qiladi va ham shaxs, ham 
jamiyat resurslari, xususiy firmalar, oilalar va boshqalar). Bunday xarajatlarning boshqa 
turdagi kapital qo‘yilmalari bilan o‘xshashligini ta’kidlab, iqtisodchilar ularni inson kapitaliga 
investitsiyalar deb atashadi[4.36]. Bunday investitsiyalarning manbalari ish beruvchilarning 
xarajatlari, davlat, fuqarolarning shaxsiy xarajatlari bilan belgilanadi. 
Shunday qilib, inson kapitali zamonaviy iqtisodiyotda investitsiyalarning juda muhim turi 
hisoblanadi. Inson kapitali jismoniy kapitaldan keskin farq qiladi, birinchidan, u insondan 
ajralmas, uni sotib olish mumkin emas, uni faqat ma’lum sharoitlarda olish yoki foydalanish 
uchun taqdim etish mumkin. Ikkinchidan, bilim va ko‘nikmalarni egallash mumkinligi va 
qo‘shimcha sarmoyasiz, lekin amalda, ish joyida o‘qitish orqali amalga oshadi. Shu bilan birga, 
inson kapitali ham jismoniy kapital kabi jismoniy va ma’naviy tanazzulga yuz tutadi. Vaqt o‘tishi 
bilan insonning imkoniyatlari (jismoniy, aqliy, psixologik va h.k.) kamayib ketishi, bilimi 
kamayib ketishi, ularning tashuvchisi degradatsiyaga uchrashi, bilimning o‘zi shunchaki eskirib 
qoladi[3.47].