A. A. Toshboyev

Mashina-traktorlar hamda kombaynlarning ishlab chiqarish jarayonida qatnashganlik darajasi – ishlagan mashina kunlari sonini ishlagan mashinalar soniga taqsimlash natijasida aniqlanadi.

-68-

å Мk

å Тk

å Кk

М k 

;

Т k 

;

К k 

;

Мs

Тs

Кs

Bunda:

• 
  k – bitta mashinaning 1 oyda, mavsumda, yilda ishlagan (qatnashgan) o‘rtacha kuni;
  

• 
  Мк – jami ishlagan mashina kunlari;
  

• 
  Тк – jami ishlagan traktor kunlari;
  

• 
  Кк – kombaynlarning ishlagan jami kunlari;
  

Ms – ishlagan mashinalar soni;


Ts – traktorlar;


Ks – kombaynlar soni.

Bu ko‘rsatkich yordamida xo‘jalikda 1 traktor, kombayn yoki mashina yil davomida necha mashina-kun ishlaganligi aniqlanadi.

8. 
   O‘rtacha va alohida har bir mashina-traktordan, yuk mashinasidan, don kombayni, paxta teruvchi mashinadan foydalanish darajasi – mashinalar (t/km), traktorlar (et.ga), kombaynlar (gektar, tonna) yordamida alohida–alohida jami bajarilgan ish hajmini shu ishlarni bajarishda qatnashgan yuqorida ko‘rsatilgan texnikalarning o‘rtacha soniga taqsimlanadi.
   

TMKi  _Ts^Ti ; _Ms^Mi ; _Ks^Ki ;


Bunda:


TMKi – traktor, mashinalarning o‘rtacha bajargan ishi (1 smenada, 1 kunda, mavsumda, 1 yilda etalon gektarda, tonna/km, tonnada, gektarda).

• 
  Тi , Mi, Ki – traktorlar, mashinalar, kombaynlar yordamida bajarilgan jami ish hajmi (etalon gektarda, tonna/km, tonnada);
  

• 
  Тs, Мs, Кs – shu ishlarni bajarishda qatnashgan traktorlar,
  

mashinalar, kombaynlarning o‘rtacha soni (dona).

Bu ko‘rsatkichlar yordamida, 1 ta traktorning ma’lum muddatda bajargan ishi miqdori aniqlanadi.

9. 
   Moddiy-texnika resurslaridan foydalanishning samaradorligi – 1 et.gektarning, 1 tonna km, 1 kVt soatning tannarxi aniqlanadi.
   

-69-

EGTN 	å Mx
		;
	å ETga

Bunda: EG_TN – 1 etalon ga, tannarxi (so‘mda);

• 
  Мх – mexanizatsiya yordamida bajarilgan ishlarga qilingan jami xarajat (ming so‘m);
  

• 
  ETga – jami bajarilgan ish hajmi (etalon gektar).
  

Yangi texnika-texnologiyalarga qilingan investitsiyalarning samaradorligi ham shu tartibda aniqlanadi. Buning uchun ularni joriy etish tufayli tejalgan xarajatlar natijasida qo‘shimcha olingan sof daromad summasini ularga qilingan investitsiyalar summasiga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi.

Yuqorida ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlar holatini aniqlab, moddiy-texnika resurslari holati, darajasi, samaradorligi tahlil qilinadi. Natijada ularga ta’sir etuvchi omillar aniqlanib, yaxshilash chora-tadbirlari belgilanadi.


6.3. Fan-texnika taraqqiyoti, uning yo‘nalishlari hamda samarali texnologiyalar

Fermer xo‘jaligining moddiy-texnika resurslari bilan ta’minlanishi va ulardan samarali foydalanish, asosan, fan-texnika taraqqiyotiga bevosita bog‘liq. Fan-texnika taraqqiyotida – qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq bo‘lgan barcha fanlarning rivojlanishi, taraqqiy topishi, bilimli, malakali kadrlar tayyorlanishi natijasida samarali yangi texnikalar yaratilishi, mavjudlari esa takomillashtirilishi nazarda tutiladi.

Fermer xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan qulay va samarali mashina, traktor, mexanizm, uskunalar yaratilishi, mavjudlarini takomillashtirish, serhosil, tezpishar ekin navlari, sermahsul chorva zotlari, ilg‘or texnologiyalarni yaratishdan iborat.

Respublikada fan-texnikaning taraqqiy etishi natijasida qishloq xo‘jaligi uchun yangi, sifatli haydov, ishlov beruvchi traktorlar, paxta terish mashinalari, kimyo sanoatida polietilen quvurlar, plyonkalar ishlab chiqarilmoqda hamda yomg‘irlatib, tuproq ostidan tomchilatib sug‘orish uchun yangi samarali texnikalar, ilg‘or texnologiyalar joriy etilishini ta’minlamoqda.

Fan-texnika taraqqiyoti yagona davlat siyosati asosida olib borilmoqda. Fan -texnika taraqqiyotining asosiy maqsadi yangi, samarali qishloq xo‘jalik texnikalarini, ekologik talablarga javob beradigan kimyoviy vositalarni,

-70-

yangi navlarni, zotlarni yaratish, mavjud vositalarni takomillashtirish, mehnatning xarakterini o‘zgartirib, uning unumdorligini oshirish, ishlab chiqariladigan mahsulotlar miqdorini ko‘paytirish, sifatini yaxshilash, ularni qayta ishlab, iste’molchilarga yetkazib berish orqali aholi, korxonalar va davlatning iqtisodiyotini yuksaltirishdir.
Fan-texnika taraqqiyoti fermer xo‘jaligida quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshiriladi:

yangi yerlarni kompleks o‘zlashtirish, zax va sho‘rlangan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, suv bilan ta’minlanish tadbirlarini ta’minlaydigan ishlab chiqarish vositalarini yaratish, takomillashtirish; tezpishar, kam suv talab etadigan, sifatli va serhosil urug‘ navlarini, sermahsul chorva mollarini yaratish; fermer xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, elektrlashtirish, kimyolashtirish hamda mexanizatsiya-lashtirishni ta’minlaydigan vositalarni yaratish, mavjudlarini takomillashtirish; fermer xo‘jaligiga servis xizmatlarini ko‘rsatish, mahsulotlarni qayta ishlab, saqlab, iste’molchilarga yetkazib berish, tadbirkorlik subyektlarini shakllan-tirish; fermer xo‘jaligi iqtisodiyotini erkinlashtirilishini ta’minlovchi iqtisodiy mexanizmlarni yaratish va ularni joriy etish; fan-texnika taraqqiyoti natijalarini fermer xo‘jaligi ishlab chiqarishining barcha sohalariga o‘z vaqtida joriy etish qobiliyatiga ega bo‘lgan mutaxassis kadrlarni tayyorlash, faoliyat ko‘rsatayotganlarining rag‘batlantirishni takomillashtirish imkoniyatiga ega bo‘lgan mexanizmlarni yaratish. Fan-texnika taraqqiyotining shu yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshirilishi natijasida qishloq xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan moddiy-texnika resurslarini yaratish, mavjudlarini esa takomillashtirish ta’minlanadi; fan-texnika taraqqiyoti natijasida yaratiladigan moddiy texnika resurslari fermer xo‘jaligida yangi, samarali texnologiya vujudga kelishini, bu jarayon rivojlantirilishini ta’minlaydi.