A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

---

A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TA’LIMI MUAMMOLARINI 
O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT 
INSTITUTI 
 
 
 
 
“Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi
 
 
 
 
O‘quvchilar kompetensiyalarini baholash usullari va vositalari 
moduli bo‘yicha 
 
 
“Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar bilimini baholash” 
o‘quv kursining
“PIRLS dasturi asosida baholash mezonlari” mavzusidan ma’ruza matni 
 
 
Ma’ruzasi: Qoraboyev Husniddin Kamolovich 
Toshkent 2021 

---

MAVZU: PIRLS dasturi asosida baholash mezonlari 
Reja:
1.PIRLS xalqaro tadqiqotining mazmun- mohiyati. 
2.PIRLS xalqaro tadqiqotida baholash me’zonlari. 
3.PIRLS xalqaro tadqiqoti uchun topshiriqlar tayyorlash. 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-dekabrdagi 
“Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni 
tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 997-sonli Qarorida va O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi O‘zbekiston Respublikasi Xalq 
ta‘limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risidagi 
5712-son Farmonida 2030-yilga kelib, xalqaro tadqiqotlar doirasida reyting
bo‘yicha jahonning birinchi 30 ta ilg‘or mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish 
hamda xalq ta‘limi tizimida ta‘lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro 
tadqiqotlarni tashkil etish asosida o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy 
fanlar yo‘nalishidagi fanlardan savodxonlik darajasini baholashga yo‘naltirilgan 
ta‘lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish vazifalari belgilangan. 
Konsepsiya doirasida o‘quvchilarning tanqidiy va ijodiy fikrlash, axborotni 
mustaqil izlash, tahlil qilish kompetensiyalari va malakalarining rivojlanishiga 
alohida urg‘u berishni hisobga olgan holda, zamonaviy innovatsion iqtisodiyot 
talablariga javob beradigan umumta‘lim dasturlari va yangi davlat ta‘lim 
standartlarini joriy etish, o‘quvchilarning bilim darajasini baholashda xalqaro 
PISA, TIMSS, PIRLS va boshqa dasturlarda doimiy ishtirok etish nazarda tutilgan. 
PIRLS-(Progress in International Reading Literacy Study) — bu turli 
mamlakatlarda boshlang‘ich sinfda tahsil oluvchi o‘quvchi yoshlarning matnni 
o‘qish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash tizimidir. 
Ushbu tadqiqiotning maqsadi esa, dunyoning turli mamlakatlarida tahsil oluvchi 
boshlang‘ich sinf (4-sinf) o‘quvchilarini matnni o‘qish va tushunish darajalarini 
taqqoslovchi, shuningdek, mamlakatlar milliy ta‘lim tizimida o‘qish savodxonligi 
bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar va natijalarni taqqoslashga moslashgan 
xalqaro baholash loyihasi hisoblanadi. 

---

O‘qish savodxonligining asosi matnlar bilan to‘liq ishlash uchun zarur 
bo‘lgan o‘qish qobiliyatlarini shakllantirishdir. Bu o‘quvchi tomonidan kerakli 
ma’lumotlarni topish va tarqatish, matnning ma’lum qismi bo‘yicha xulosalar 
chiqarish, asosiy belgilarning harakatlarini sharhlash, matn namunalari va matn 
tuzilishini dastlabki tahlil qilish bilan tasdiqlash. 
PIRLS
tadqiqotlarida darsda o‘quvchilar tomonidan eng ko‘p 
qo‘llaniladigan o‘qishning quyidagi ikki turi o‘rganiladi: 
1.
Adabiy kitobxonlik malakasini egallash maqsadidagi o‘qish.
2.
Mazmunni tushunish va amalda foydalanish maqsadidagi o‘qish. 
O‘quvchilarga ikki xil topshiriq beriladi: 
1. Adabiy o‘qish tajribasini o‘rganish; 
2. Axborotni ishlab chiqish va undan foydalanish.
PIRLS o‘rganish monitoringi bo‘lganligi va uning asosiy vazifalaridan biri 
o‘qish sifati dinamikasini o‘rganish bo‘lganligi sababli, o‘qish uchun zarur shart bu 
har bir qismda matnlar va ularga berilgan topshiriqlarning bir qismini qayta 
ishlatishdir. 
Tadqiqot ishtirokchilarining o‘quv va o‘qishdagi yutuqlarini baholash 
o‘quvchilarning o‘qish ko‘nikmalarining muayyan darajalariga asoslangan holda 
maktab ta’limi sifatini baholash sohasidagi xalqaro ekspertlarning ko‘rsatmalariga 
muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu darajalar ishda taklif qilingan matn bilan 
ishlashda turli murakkablikdagi o‘quvchilarning o‘quv faoliyatini tavsiflaydi. Aniq 
darajadagi mezonlar sizga bolalarning natijalarini statistik jihatdan alohida 
guruhlarga ajratish imkonini beradi, ularning tayyorgarligini o‘qish savodxonligi 
jihatidan ma’lum darajani tavsiflovchi aniq vazifalar yordamida tasvirlash 
mumkin. 
Bajarilgan ishlarni baholash tizimi sifatli va miqdoriy baholashni 
birlashtiradi. PIRLSni baholash 1000 balli shkala bo‘yicha amalga oshiriladi 
(asosan davlatlar natijalari 300 dan 700 ballgacha). 
O‘rtacha qiymat - 500 ball, standart og‘ish - 100 ball. Har bir topshiriq 
uchun topshiriqning qiyinligiga qarab ma’lum ball beriladi. Xalqaro ekspertlar 

---

o‘qish savodxonligini badiiy va axborotli matnlarni o‘qish sifatini va o‘qish 
qobiliyatining individual guruhlarini baholash ko‘lamiga muvofiq baholaydilar. 
PIRLS tadqiqotlarida xalqaro miqyosda hammasi bo‘lib, to‘rtta daraja 
ko‘rsatilgan
: 
1.
Eng yuqori daraja 625 ball 
2.
Yuqori daraja 550 ball 
3.
O‘rtacha daraja - 475 ballga
4.
Past daraja - 400 ballga to‘g‘ri keladi
 
Natijalar qanday baholanadi? 
Javoblarni tanlash bilan vazifalarni tekshirish maxsus WinDem dasturidan 
foydalangan holda xalqaro mutaxassislar tomonidan amalga oshiriladi. Shu bilan 
birga, ochiq javobga ega bo‘lgan vazifalar Milliy muvofiqlashtiruvchi tomonidan 
tekshiriladi. Vazifalar mutaxassislar tomonidan (IEA) ishlab chiqilgan Xalqaro 
vazifalarni baholash qo‘llanmasiga muvofiq ko‘rib chiqiladi. Qo‘llanmada har bir 
vazifaning bajarilishini baholashga umumiy yondashuvlar mavjud. Har bir vazifa 
uchun uning bajarilishini baholash uchun maxsus tavsiyalar ishlab chiqilgan. 
Kodlash natijalari ma’lumotlar bazasiga kiritiladi va tekshirish uchun Xalqaro 
markazga yuboriladi. 
Har to‘rtinchi daftar milliy miqyosda mustaqil ekspertlar tomonidan ikki 
marta tekshiriladi, so‘ngra ushbu daftarlarning bir qismi xalqaro ekspertlar 
tomonidan tekshiriladi. Ishtirok etuvchi davlatlar mutaxassislari nomuvofiq 
baholarni beradigan vazifalar tahlildan olib tashlangan. 
Taklif etilgan to‘rtta savoldan javoblarni tanlash va voqealar ketma-ketligini 
belgilash bo‘yicha topshiriqlar bitta ball bilan baholanadi. Erkin tuzilgan javob 
bilan topshiriqlar - vazifaning murakkabligiga qarab 1 balldan 3 ballgacha.