A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘quvchilar kompetensiyalarini baholash usullari va vositalari moduli bo‘yicha “BIOLOGIYA DARSLARIDA TABIIY-ILMIY SAVODXONLIK
- 2-Mavzu: O‘quvchilarda tabiiy-ilmiy savodxonligini shakllantirish yo‘llari. Reja: 1.
| A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TA’LIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI “Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi Fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari yoki O‘quvchilar kompetensiyalarini baholash usullari va vositalari moduli bo‘yicha “BIOLOGIYA DARSLARIDA TABIIY-ILMIY SAVODXONLIK YO‘NALISHDAGI TOPSHIRIQLARIDAN FOYDALANISH” o‘quv kursining “ O‘quvchilarda tabiiy-ilmiy savodxonligini shakllantirish yo‘llari.” mavzusidan ma’ruza matni Ma’ruzasi: Azimova Dilrabo Ergashevna Toshkent 2021 2-Mavzu: O‘quvchilarda tabiiy-ilmiy savodxonligini shakllantirish yo‘llari. Reja: 1. Tabiiy fanlar doirasida shakllangan “Umumiy fan” malakalari. 2. Tabiiy fan tushunchalari va tabiatshunoslik bilimlaridan foydalaniladigan vaziyatlar. 3. PISA tadqiqotidatabiiy-ilmiysavodxonlikkompetensiyalari. 4. Ilmiy bilish turlari, topshiriq formati. Tabiiy fanlar qamrov doirasi (science framework) tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlikni baholash vositalarining asosini tashkil etadi. PISA–2015 tadqiqotida tabiiy fanlar ustuvor yo‘nalish bo‘lgan. Mazkur fanlar bo‘yicha savodxonlik konsepsiyasi avval ishlab chiqilgan tabiiy fanlar doiralarida takomillashtirilgan (OECD, 2006, 2004, 1999). PISA – 2006 tabiiy fanlar qamrov doirasi 2006, 2009 va 2012-yillarda o‘tkazilgan tadqiqotlarda mazkur fanlar yo‘nalishning asosini tashkil etgan. PISA–2015 tabiiy fanlar qamrov doirasi PISA 2006 tabiiy fanlar qamrov doirasining yanada kengaytirilishi, takomillashtirilishi hisobiga yaratildi. XXI asrda insoniyat oldida turgan muammolar ilmiy tafakkur va ilmiy kashfiyotlarga asoslangan innovatsion yechimlarni talab etishi shubhasiz. Jamiyatga iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik muammolarni hal qilishda zarur bo‘ladigan innovatsiyalarni rivojlantiradigan va ilmiy tadqiqotlar olib boradigan ilm egalari, olimlar kerak. Aytish mimkinki, tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik tayanch kompetensiya sanalib, tabiiy fanlarni o‘qitishning asosiy maqsadidir. Tabiiy fanlarga asoslangan bilim hamda ko‘nikmalar har bir shaxsning shaxsiy, ijtimoiy va kasbiy faoliyatida katta ahamiyatga ega, ilm-fan va unga asoslangan texnologiyalarni tushunish esa “yoshlarni hayotga tayyorlash”da markaziy o‘rinni egallaydi. Tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik deganda shaxsning tabiiy fanlarga oid g‘oyalarnibilishi, faol fuqaro sifatida tabiiy fanlar bilan bog‘liq muammolarni hal qila olishitushuniladi. Tabiiy fanlar bo‘yicha savodxon bo‘lgan shaxs tabiiy fanlar va texnologiyalarga oidmuammolarni ilmiy dalillarga asoslangan holda muhokama qilishda ishtirok eta oladi. T abiiy-ilmiy savodxon bo‘lgan shaxsda quyidagi kompetensiyalar shakllangan bo‘ladi: • Hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish; • Ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash; • Ma’lumotlar va dalillarni ilmiy talqin qilish; Tabiiy-ilmiy savodxonlik kompetensiyalari bir qator ko‘nikmalarni o‘z ichiga oladi. Jumladan, hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasiga quyidagi ko‘nikmalar kiradi: • Tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan tegishli bilimlarni yodga olish va ulardan foydalanish; • Izohlovchi modellar va tasvirlarni anglash, yaratish va ulardan foydalanish; • Tegishli pragnozlar qilish va asoslash; • Izohlovchi farazlarni taklif etish; • Ilmiy bilishningjamiyat uchunamaliy ahamiyatini tushuntirish; Ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash kompetensiyasiga oid ko‘nikmalar quyidagilardir: • Berilgan muammoni ilmiy tadqiq etish usullarini baholash; • Ma’lumotlarning ob’yektivligi va ishonchliligini ta’minlashda olimlar tomonidan qo‘llniladigan usullarni tavsiflash va baholash; • Ilmiy tadqiq etilishi mumkin bo‘lgan savollarni farqlash; • Berilgan muammoni ilmiy tadqiq qilish usulini taklif etish; • Berilgan ilmiy tadqiqotda o‘rganilayotgan muammoni aniqlash; Ma’lumotlani va dalilarni ilmiy talqin qilish kompetensiyaga oid ko‘nikmalar quyidagicha: • malumotlarni tahlil va talqin qilsh hamda tegishli xulosalar chiqarish; • ma’lumbirko‘rinishdagi ma’lumotlarniboshqako‘rinishdaifodalash; • ilmiy dalil va nazariyalarga asoslanganmulohazalarniilmiybo‘lmagan qarashlardanfarqlayolish; • ilmiy adabiyotlardanolingan matnlardagi faraz, dalil va xulosalarni aniqlash; • turli manbalar (masalan, gazetajurnal, internet) dan olingan ilmiy mulohazava dalillarni baholash . • O‘quvchilarning tabiiy-ilmiysavodxonligini shakllantirish uchun quyidagi bilimlar zarur: • Fizik sistemalar (fizika va kimyo fanlari ), tirik sistemalar (biologiya fani), yer va fazo sistemalari (geografiya, geologiya, astronomiya)ga oid fanlarining mazmunini bilish; • Ilmiy ma’lumot (bilim)lar olish uchun qo‘llaniladigan ilmiy tadqiqot metodlari, shuningdek, standarttadqiqot jarayonlarini bilishga doir metodologik bilimlar; • Epistemikbilimlar, ya’ni bizning ilmiy tasavvurlarimiz ilmiy tadqiqot metodlari imkoniyatlarini tushunishimiz natijasi ekani, shuningdek, faraz, gipoteza va kuzatish kabi tushunchalarning mazmun-mohiyatini bilish. Tabiiy fanlar mazmuniga oid bilimlar o‘quvchilarning fandagi asosiy g‘oyalar va nazariyalar, jumladan, koinot tarixi va miqyosi, moddaning zarrachalardan tuzilganligi, evolutsiya haqida bilimga ega ekanliklari va tushunishlarini ifodalaydi. Fanning mazmunigaoid bilimlar deganda o‘quvchilarning tabiat haqida fan tomonidan aniqlangan faktlar,qonuniyatlar, g‘oyalar, nazariyalarni bilishlari tushuniladi. Masalan, o‘simliklarning yorug‘lik ta’sirida karbonat angidrid, suv va unda erigan mineral tuzlardan qanday qilib murakkab molekulalarni sintez qilishini bilish. – o‘quvchilar fizik sistemalarga oid quyidagi bilimlarga ega bo‘lishlari talab etiladi: – harakat va kuch (masalan, tezlik, ishqalanish) va masofadan ta’sir ko‘rsatish (masalan, magnit kuchlari, Yerning tortish kuchi va elektrostatik kuchlar); – materiyaning tuzilishi(masalan, zarrachalarning modeli, bog‘lanishlar); – energiya va uning transformatsiyasi (masalan, energiyaning saqlanishi, tarqalishi, kimyoviy reaksiyalar); – moddaning fizik xossalari (masalan, agregat holatining o‘zgarishi, issiqlik va elektr o‘tkazuvchanligi); – moddaning kimyoviy xossalari (masalan, kimyoviy reak siyalar, energiyaning o‘zga rishi, kislotalar/asoslar); – energiya va materiyaning o‘zaro ta’siri (masalan, yorug‘lik va radio to‘lqinlar, tovush va seysmik to‘lqinlar). Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|