A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik


 .2 .3 . «Yuan-chao min-chen shi-lyue»



Yüklə 6,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə113/187
tarix27.04.2023
ölçüsü6,96 Mb.
#107226
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   187
Madraimov A. Manbashunoslik

4 .2 .3 . «Yuan-chao min-chen shi-lyue»
“ Y u a n - c h a o m i n - c h e n s h i - l y u e ” ( “ Y u a n s u l o l a s i m a s h h u r
m a n sa b d o rla rin in g q is q a c h a tarjim ai h o li”) nom li asar 15 b o b d a n iborat 
b o'lib, uni tarixchi Su T y an szy u e yaratgan. K itobda s a lta n a td a xizmat 
qilgan 47 yirik m a n s a b d o r n in g tarjim ai holi bayon etilgan. U la r orasida 
turkiy q a v m la rd a n c h iq q a n la ri h a m bor.
Bu uch kitobdan iborat asarning k o 'p g in a nashrlari mavjud. Eng yaxshi 
nashri 1962-yili N a n k in universiteti professori X a n -Ju lin tarafidan am alga 
oshirilgan. N o s h irn in g so'zb o sh isi m u h im ilmiy a h a m iy a tg a ega.
4 .2 .4 . «Shen-u sin chjcn-lu»
“ S h e n - u sin c h j e n - l u ” ( “ M u q a d d a s sarkarda C h in g iz x o n n in g harbiy 
yurishlari tafsilotlari” ) nom li asar asli m o 'g 'u l tilida yozilgan, lekin u ning 
sh u n o m d a g i x ito y c h a tarjim asi b iz g a c h a yetib kelg an , xolos. U n d a
C h in g iz x o n n in g harbiy yurishlari va m o 'g ' u l l a r xuruji v a q tid a turkiy 
xalqlarning ijtimoiy-siyosiy hayoti haq id a hikoya qilinadi.
" S h e n - u sin c h j e n - l u ” asarini b irinchi m arta Y uan C h jo n 1894-yili, 
Van G o v e y ismli tarixchi 1925—1926-yillari keng iz o h la r bilan c h o p
etgan. 1872-yili P .K afarov asarn in g ruscha tarjim asini, s o 'zb o sh i va z a ru r 
izohlar bilan q o 's h ib , n a s h r etgan. 1951 -yili Pelo va G a m b u s u ning 
fransuzcha nashrini am alg a oshirganlar.
4 .2 .5 . «Yuan-shi»
“ Y u a n - s h i” ( “ Y u an sulolasi tarixi” ) — Y uan sulolasining to 'liq rasmiy 
tarixidir. Uni S un-lyan (1310—1381) boshchiligidagi 16 muallif-tuzuvchilar 
y a r a t g a n d e b h i s o b l a y d i l a r . K i t o b M in s u l o l a s i n i n g i m p e r a t o r i
T a y q c h u n in g buyrug'i bilan 1369-yili yozib ta m o m la n g a n .
163


A s a r t o 'r t qism d an iborat:
Birinchi q ism d a Y u a n sulolasi shajarasi, y a ’ni X u b ilayxondan boshlab 
13 m o ‘g ‘ul im peratori, ularning shaxsiy h ayotida b o ‘lib o 'tg a n va ularning 
davrida m a m la k a td a k e c h g a n asosiy voqealar berilgan.
Ikkinchi qism da samoviy voqealar tafsiloti, m a m la k a td a bo'lib o 'tg a n
hududiy voqealar, m am lakatning m a ’muriy bo'linishi haqida, mamlakatdagi 
d a ry o la rv a nahrlar, xalqining liboslari, am aldorlarni m ansabga tayyorlash 
oldidan o'tkaziladigan im tihonlar va boshqalar haqida m a ’lu m o t keltiriladi.
U c h in c h i q ism d a im p e r a to r va u n in g x o n a d o n i a ’z olarining shajarasi 
o ‘rin olgan.
T o 'r tin c h i q ism d a im p e r a to r x o n a d o n i a ’zolarining tarjim ai holi va 
q o 'sh n i m a m la k a tla r h aq id a q isq ach a m a ’lu m o t keltiriladi.
Turkiy xalqlar tarixi va tu rk aslzodalarining m o 'g 'u l im periyasining 
ijtimoiy-siyosiy h ay o tid a tu tg a n o 'r n i haq id a “Y u a n - s h i” ning to 'rtin c h i 
qism ida, yettin ch i b o b d a j u d a q im m a tli m a ’lu m o tla r beriladi. U n d a
keltirilgan m a ’l u m o tla m in g tahlili shuni ko'rsatadiki, turklar, ja m iy a td a
tu tg a n mavqeiga k o 'r a xitoylardan keyin ikkinchi o 'r i n d a tu rg an xalq 
bo 'lg an . Yirik tu rk am ald o rlari, asosan uyg 'u r, qorliq, q ip c h o q , q ong'li, 
o 'n g ' u t , arg 'in , n a y m a n va kerait q av m larid an c hiqqan. U la r, asosan 
m o 'g 'u l imperiyasining m a ’muriy idoralari va harb ishlarini boshqarganlar.
Turklar orasida olimlar ham ko'p bo'lgan. Bular — qorluqlandan chiqqan 
Bayon, o 'n g 'u t M aqchuzan, qipchoq Toybug'a, Boboxudu, Ulchaybotir, 
qong'lidan chiqqan Buxulu, O'rus, Tabrikchi va boshqalar. Mo'g'ul imperatorlari 
xizmatida bo'lgan turklar orasida uyg'urlardan 300 mansabdor va olim bo'lgan.
“Y u a n - s h i ” ning ayrim qismlari turli yillarda N .Y a .B ic h u rin , Pelo, 
L .G a m b is, E.X yonish, S .A .K ozin, A.Vayli, G .F r a n k o , F.V .K lavaza va 
G . F . S h u r m a n n tarafidan ta rjim a qilingan.

Yüklə 6,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   187




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə