A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik



Yüklə 6,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə142/187
tarix27.04.2023
ölçüsü6,96 Mb.
#107226
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   187
Madraimov A. Manbashunoslik

6.2. Fors tilidagi manbalar
6 .2 .1 . «Fathnoma»
“ F a t h n o m a ” nom li tarixiy m avzudagi s h e ’riy d o s to n muallifi M ulla 
Shodiydir. U n in g hayoti va ilmiy — a d a b iy faoliyotiga oid m a ’lu m o tla r 
juda kam . S h a y b o n iy x o n n in g inisi M a h m u d S u lto n x izm atid a bo'lganligi 
va u n in g topshirig'i bilan o 'z in in g “ F a t h n o m a ” d o sto n in i yozganligi, 
uni 1502-yili tu g a tg a n b o ‘lib, ayni shu d a v r d a 55 y o sh d a bo'lganligi 
m a ’lu m , xolos.
“ F a t h n o m a ” tarixiy d o sto n b o ‘lib, u n d a S h a y b o n iy x o n ta v a llu d to pgan 
1451 -yildan to D ashti q ip c h o q o 'z b e k la ri t o m o n i d a n S a m a r q a n d n in g
istilo etilishi, s o ‘nggi m a rta 1501-yil iyun oyig ach a b o 'lg a n asosiy ijtimoiy- 
siyosiy v o q e a la r keng yoritilgan. X o r a z m va u n in g U rg a n c h , Vazir va 
A d o q s i n g a r i s h a h a r l a r i , D a s h t i q i p c h o q n i n g a h o l i s i , x u s u s a n
m a n g 'itla rn in g tu ris h -tu rm u s h i, s h u n in g d e k , S h ay b o n iy x o n askarlarining 
T u rk is to n , A n d ijo n , Buxoro, D abusiya va Q a rsh i viloyatlarini ishg'ol 
qilganliklari h aq id a q im m a tli m a ’l u m o t l a r m avjud.
A sar h o z irc h a b iro n ta tilga ta rjim a q ilin m a g a n . U n in g q o 'ly o z m a
nusxalari k o 'p g in a m a m la k a tla rn in g k u tu b x o n a la rid a saqlanadi. Rossiya 
va M D H m a m la k a tla rid a “ F a t h n o m a ” d o s t o n i n i n g b esh ta qo'ly o zm asi 
m a v j u d . B u l a r d a n i k k i t a s i S a n k t - P e t e r b u r g D a v l a t u n i v e r s i t e t i
k u tu b x o n a sid a , ikkitasi D u s h a n b e d a va bittasi O ' z R FA Sharqshunoslik 
in stitu tid a ( H
u b
. № 5369) s a q lan ad i. T o s h k e n td a g i q o 'l y o z m a j u d a
q im m a tli b o 'lib , XVI asrda ko'ch irilg an va u turli m avzudagi 9 ta ajoyib 
m in ia ty u ra bilan bezatilgan.
1 Asli Xoji t a r x o n A s tr a x o n l i k b o 'l g a n l a r i u c h u n s u l o l a s h u n d a y at al g an .
207


“ S h a y b o n iy n o m a ” fors tilida bitilgan s h e ’riy d o s to n b o 'lib , uning 
muallifi shoir va tarixnavis olim K am o lid d in Binoiydir (1453—1512). 
U n in g asli ismi Ali ibn M u h a m m a d al-H araviy. K o ‘p ro q K am o lid d in
Binoiy nom i bilan m a sh h u r. H iro td a k o ‘zga k o ‘ringan m e ’m o r ustod 
M u h a m m a d x o n Sabz oilasida d u n y o g a kelgan. Yoshlik paytlari o g 'ir 
sharoitda, S h o h r u h M irzo vafotidan keyin m a m la k a td a k u chayib ketgan 
to j-u taxt u c h u n kurash va o ‘zaro u ru sh la r sharoitida kechdi.
M a ’lumki, 1458-yili Q o ra q o ‘yunluIar sulo lasid an 1 b o 'lg a n J a h o n s h o h
(1438—1467) X u rosonga bostirib kirdi va H irotni egalladi. Lekin, o ra d a n
k o 'p vaqt o ' t m a y , 1459-yili T e m u r i y z o d a S u lto n A b u Said M irz o
q o 's h in larin in g tazyiqi ostida poytaxt sh a h a r va m a m la k a tn i b o 's h a tib
chiqishga m ajbur bo'ldi. O 's h a n d a J a h o n s h o h yuz nafar h u n a r m a n d oilani 
o 'z i b ila n b irg a F o r s v ilo y a tig a olib k e td i. B u la r o r a s id a m e ’m o r
M u h a m m a d Sabz va u n in g oilasi qariyb uch yil S h e r o z d a istiqom at 
qilib, 1461-yiIi y a n a H irotga qaytib keldi.
M an b a la rn in g guvohlik berishiga q araganda, K am o lid d in Binoiy keng 
m a ’lumotli kishi bo'lib, s h e ’riyat, insho, ilohiyot, m usiqa va tarix ilmlarini 
c h u q u r bilgan. B u n d a n ta sh q a ri u m e ’m o rc h ilik s a n ’a tid a h a m o 'z
z a m o n asin in g p esh q a d a m la rid an hisoblangan. M u h a m m a d Sabz va uning 
o 'g 'l i ishtirokida q u rilg an b in o la r H ir o td a va m a m l a k a t n i n g b o s h q a
shaharlarida ju d a k o 'p bo'lgan. M asalan, 1481-yili hozirgi A fg'o nistonning 
M ozori sh a rif sh ah rid a, eski n o m i Xoja hay ro n , Ali ibn Abu Tolib (656— 
661) m ozori tepasiga qurilgan m u h ta s h a m m a q b a ra va b o sh q a b in o la r 
sh u la r ju m la sid a n d ir. S h o ir va o lim n in g “ B inoiy” deb taxallus tanlashi 
ham m a n a sh u n d a n d ir.
Binoiy oradan k o 'p vaqt o 'tm a y Tabrizga kelib qoldi va 1492-yilga qadar 
Sulton Y a’qub Oq Q o 'y u n lu (1478—1490) saroyida xizmat qildi. 1492-yili u 
yana Hirotga qaytdi. 1495-yili ayrim sabablarga ko'ra, o'zining so'zlariga 
qaraganda, b a ’zi hasadgo'ylarning ig'vosi tufayli, Sam arq an d g a ketib qoldi.
Binoiy dastlab xoja U baydulla A h ro rn in g t o 'n g ' i c h o 'g 'li va sulukda 
vorisi xoja Q u tb u d d in Y ahyo, s o 'n g Z ahiriddin Bobur, u n d a n keyin 1501- 
yili to u m rin in g oxirigacha, S h a yboniyxon h u z u rid a u n in g saroy shoiri 
va tarixchisi b o 'lib xizmat qildi.
1507-yili Binoiy S h a yboniyxon bilan birga H irotga keldi va 1510- 
yilgacha o n a shahrida istiqomat qildi. 151 l-yili sh ah arg a Ismoil Safaviy
1 Q o ra q o 'y u n l u

.4X0—
140X-yillari Iroqi Ajam va O z ar bay jo nn i idora qilgan sulola. asoschisi 
Q o r a M u h a m m a d T u r m u s h ( I 3 8 0 — 1 3 8 9 - y y . ).

Yüklə 6,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   187




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə