ə l y a z m a s ı n d an d a N i z a mi p o e ma l a r ı n ı n t ə n q i d i mə t n i n i
h a z ı r l a y a r k ə n f əa l ş ə k i l d ə i s t i f ad ə e d i l m i ş d i r .
N ə h a y ə t , m ə t n ş ü n as - n i za mi ş ü n as l a r , i l k n ö v b ə d ə i s ə Y . E .
B e r t e l s i n ö z ü 1 3 7 5 - 1 3 7 6 - cı i l t ar i x l i Le n i n q r ad D ö v lə t
U n i v e r s i t e t i n d ə s a x l a n ı l a n ə l y a z m a s ı n a ( M s O , 3 4 5 ) i s t i n a d
e t m i ş l ə r . B i r s ı r a i n t e r p o l y a s i y a l ar ı o l ma s ı n a b ax ma y a r a q ,
o r i j i n al a y ax ı n l ı q s ə v i y y əs i n ə g ö r ə o , P a r i s v ə B o d l ea n
ə l y a z m a l a r ı n a y a x ı n l a ş ı r .
N i z a m i p o e m a l a r ı n ı n t ə n q i d i mə t n i n i n h a z ı r l a n m a s ı ü ç ü n
e y n i z a m a n d a a ş a ğ ı d ak ı ə l y az m a l a r ı d a c ə l b e d i l m i ş d i : 1 )
T e y mu r ö v l a d l a r ı n d an o l a n Ş a h r u x u n a d ı n d a n F a r s ə y a l ə t i n ə
h a k i m l i k e d ə n C ə l a l ə d d i n İ s k ə n d ə r i b n Ö mə r - ş e y x i n s i f a r i ş i i l ə
k ö çü r ü l mü ş B r i t a n i y a M u z e y i ə l y a z m a s ı ( A d d . , 2 7 6 1 ) ; 2 )
Ş a h r u x u n k i t a x a n a s ı n d a o l m u ş v ə 1 0 r ə b i ü s s a n i 8 3 5 - c i ( 1 6
d e k ab r 1 4 3 1 ) i l d ə k ö ç ü r ü l m ü ş D ö v l ə t E r mi t a j ı ə l y a z m a s ı ; 3 )
S a l t ı k o v - Ş e d r i n a d ı n a D ö v l ə t k ü t l ə v i k i t a b x an a sı n ı n ( L e n i n q r ad )
ə l y a z m a s ı ( D h ə r f i i l ə i ş a r ə o l u n m u ş d u r ) ; 4 ) 8 9 7 - 9 0 1 - c i ( 1 4 9 2 -
1 4 9 6 ) i l l ə r a r a s ı n d a k ö çü r ü l mü ş v ə 1 8 0 8 - ci i l d ə B a ğ d a d d a ə l d ə
e d i l mi ş S S R İ E A Ş ə r q ş ü n as l ı q İ n s t i t u t u n u n ə l y a z m a s ı ( V h ə r f i
i l ə i ş ar ə o l u n m u ş d u r ) ; 5 ) Ş ə r q ş ü n a s l ı q İ n s t i t u t u n u n 8 9 9 - c u i l d ə
k ö çü r ü l mü ş b a ş q a b i r ə l y az m a s ı ( V o h ər f l ə r i i l ə i ş a r ə
o l u n m u ş d u r ) .
N i z a m i G ə n c ə v i
ə s ə r l ə r i n i n t ə n q i d i mə t n i n in
h a z ı r l a n m a s ı n d a X V I ə s r ə l y a z m a l a r ı n d a n y a l n ı z b i r i –
A z ə r b a y c a n E A N i z a m i a d ı n a Ə d ə b i y y a t İ n s t i t u t u n a m ə x s u s o l a n
ə l y a z m a t ə d q i q a t a c ə l b e d i l mi ş d i . Ye r i g ə l m i ş k ə n , B e r t e l s i n
q ə n a ə t i n ə g ö r ə , b u ə l y a z m a s o n r a k ı k a t i b l ə r i n ə l a v ə l ə r i v ə
t ə h r i f l ə r i i l ə d o l u d u r .
B e r t e l s ə l y a zma l a r ı n d a k ı f ə r q l ə r i n ə s a s t i p l ə r i n i a y ı r d
e t m i ş d i . B u n l a r , i l k n ö v b ə d ə , d i n i mo t i v l ə r d ə n as ı l ı o l ar a q
k a t i b l ə r i n ş ü u r l u s u r ə t d ə e t d i k l ə r i ə l av ə l ə r d i r ( m ə s ə l ə n , mə t n i n
ş i ə r u h u n d a d ə y i ş d i r i l mə s i
ş i ə l ə r i n s ü n n i l ə r ü z ə r i n d ə
q ə l ə b ə s i n d ə n s o n r a b a ş v e r m i ş d i r ) . İ k i n c i s i , k a t i b l ə r i n s i y a s i
m o t i v l ə r l ə b a ğ l ı o l a r a q mə t n ə ə l a v ə e t d i k l ə r i a y r ı - ay rı
d ə y i ş i k l i k l ə r d i r . N ə h a y ə t , k ö h n ə v ə y a k at i b ə t an ı ş o l ma y a n
s ö z l ə r i n d ə y i ş d i r i l mə s i n i q ey d et mə k l a z ı md ı r .
Y u x ar ı d a g ö s t ə r i l ə n ə l y a z ma l a r ı n ı n mü q a y i s ə s i g ö s t ə r d i k i ,
s o n r a k ı i n t e r p o l y a s i y a l ar a b a x ma y a r a q , a y rı - ay r ı t ə s v i r v a s i t ə l ə r i
d ə y i ş s ə d ə , m i s r a l a r ı n mə n a s ı e y n i o l a r a q q a l ı r . U y ğ u n o l a r a q ,
h e ç d ə d e mə k o l ma z k i , Ni z a mi n i n o r i j i n a l mə t n i s o n r ak ı
d ə y i ş d i r mə l ə r v ə i n t er p o l y a s i y a l a r i ç i n d ə ə r i y i b g e t m i ş d i r .
A n c a q b u n a b a x m a y a r a q , h ə m i n mə t n i y ü z f a i z d ə q i q l i k l ə b ə r p a
e t mə k d ə q e y r i - mü mk ü n d ü r . B u n u n ə z ə r d ə t u t an Y . E . B e r t e l s
y a z ı r d ı : " Y u x a r ı d a d ey i l d i y i k i m i , t ə r t i b o l u n m u ş mə t n h e ç d ə
N i z a m i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı b ü t ü n d et a l l a rı i l ə b ə r p a e t mə k i d d i a s ı n d a
d e y i l d i r . " ( 9 3 , s . 4 6 2 ) V ə d a h a s o n r a : " Ə g ə r b u cü r b ə r p a
ü m u m i y y ə t l ə mü mk ü n d ü r s ə , o , g ə l ə c ə y i n i ş i d i r ." ( 9 3 , s . 4 6 2 )
Y . E . B e r t e l s i n h a q l ı o l a r a q g ö s t ə r d i y i k i mi , b ü t ü n mö v c u d
ə l y a z m a l a r ı n ı mü q a y i s ə e t m ə k , o n l ar ı n q ar ş ı l ı q l ı b a ğ l ı l ı ğ ı n ı
ö y r ə n mə k v ə i ç ə r i l ə r i n d ə n s e ç i m e t mə k q ey r i - mü mk ü n b i r i ş d i r ;
b e l ə k i , ə l y a z m a l a r ı n s a y ı k ü l l i m i q d a r d a o l m a q l a , o n l a r
d ü n y a n ı n m ü x t ə l i f k i t a b x a n a v ə f o n d l a r ı n a s ə p ə l ə n m i ş , b i r ç o x
h a l l ar d a t ə s v i r e d i l mə mi ş v ə k a t a l o q l a ş d ı r ı l m a mı ş d ı r . B u d a
a z mı ş k i m i , X V I ə s r d ə n s o n r a k ö ç ü r ü l m ü ş ə l y a zm a l a r o r i j i n a l d an
o q ə d ə r u z a q d ı r k i , t ə n q i d i mə t n i n t ə r t i b i n d ə o n l a r d a n p r a k t i k
o l a r a q i s t i f a d ə e t mə k q e y r i - m ü m k ü n d ü r . B u ə l y a z m a l a r ı n d a o l a n
k ü l l i m i q d ar d a t ə h r i f l ə r v ə i n t e r p o l y a s i y a l ar N i z a mi mə t n i n i n
s o n r a k ı d ö v r k a t i b l ə r i ü ç ü n n ə q ə d ə r ç ə t i n o l d u ğ u h a q q ı n d a
Dostları ilə paylaş: |