A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Neftin həlledicilərdə sıxışdırılması.
421
misselyar məhlulların dayanıqlığı azalır, su və neft fazalarına ayrılma halı və c. dəyişikliklər baş verir.
Şəkil VI. 10 Duzlu su ilə itələyici maye qarışdıqda onun özlülüyü azalır, misselyar məhlul kontaktında səthi gərilmə artır. Bu hadisələrin əmələ gəlməsi nəticəsində araqatının tam sıxışdırılması pozulur və nəticədə qalıq neftin sıxışdırılma effektivliyi azalır.
Laboratoriya təcrübələri nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, araqatının həcminin müəyyən həddə qədər (ümumi məsaməlilik həcminin 5%-i) artması ilə çıxarilan qalıq neftin miqdarı artır. Sonra isə neft vermənin qiyməti araqatının həcmindən asılı olmur (cədvəl VI.4).
Cədvəl VI.4 Məsaməli mühitin xassəsi Məsaməli mü- hitə görə ara- qatının həcmi, % Çıxarılan neftin miqdarı,
% məsamə
-lilik, % keçirici- lik, mkm 2 qalıq neftlə doyma əmcalı,% 18,3
17,4 20,5
20,1 0,155
0,046 0,533
0,507 32,9
35,2 33,3
36,5 1 2 4 5 48,5 43,2 93,8
85,6 422
VI.11 şəklində qalıq neftin çıxarılan həcminin sıxışdırma sürətindən asılılıq əyriləri göstərilmişdir (1- əyrisi sürətin 0,15·10 -5
-5 m/san qiyməti üçün çıxarılmışdır). Beləliklə, sıxışdırmanın effektivliyi sürətdən asılı olaraq misselyar məhlulun lay məhsulu ilə qarışma dərəcəsi azaldıqca artır. İtələyən mayenin minerallaşma dərəcəsi artdıqca, misselyar məhlulla qalıq neftin sıxışdırılması pisləşir (cədvəl VI.5). Cədvəl VI.5 Bufer mayesi (itələyən) Qalıq neftin çıxarılan hissəsi, % Adi su 2% NaCl-lu su 2,8% duzlu su 88,7
73,0 51,4
Məlum olmuşdur ki, mineral duzları çox olan məsaməli mühitlərdə misselyar məhlullar çoxvalentli duz kationları ilə doyaraq öz xassələrini dəyişdirir. Bunun nəticəsində misselyar məhlul iki fazaya parçalanır. Misselyar məhlulun minerallaşma dərəcəsindən asılı olaraq xassələrinin dəyişməsi, onun tətbiqinin effektivliyində əsas göstəricilərdəndir.
Şəkil VI.11 Misselyar məhlullardan istismar və suvuran quyuların məhsuldarlığını artırmaq məqsədilədə istifadə edilir. Quyulara vurulan müəyyən tərkibli misselyar məhlulların quyudibi zonadakı üzvi çöküntüləri özündə həlletmə qabiliyyəti nəticəsində, quyuların məhsuldarlıq əmsalı artır. Bu cür işlərin effektivliyinin təyinində əsas məsələ, misselyar məhlulların tərkiblərinin düzgün seçilməsidir. 423
Beləliklə, misselyar məhlullarla layın qalıq neftinin çıxarılmasını və ümumi neftvermə əmsalının artırılmasını təmin etmək olar. Lakin bu məhlulun tətbiqi digər məhlullara və mayelərə nisbətən ciddi surətdə texniki-iqtisadi baxımdan əsaslandırılmalıdır. Belə ki, quyuların layda yerləşməsindən, layın fiziki-kimyəvi və geoloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq bu üsulun hesabına əlavə neftin çıxarılması, prosesin başlanmasından bur neçə il sonra öz təsirini göstərəcəkdir. Odur ki, bu gecikməni nəzərə alan iqtisadi göstəricilərin əsaslandırılması vacib məsələdir. Karbonatlı, qeyri-bircinsli, çatlı və kiçik keçiricikli laylarda bu üsulla qalıq neftin alınmasının effektivliyi yox dərəcəsindədir. Qalıq neftin miqdarının bu üsulun iqtisadi göstəricilərinə təsiri böyükdür. Qalıq nefti (20-25)% olan laylar üçün bu üsul iqtisadi cəhətdən əlverişli sayıla bilməz. Layda sərbəst qazın olması prosesin effektivliyini azaldır.
tədqiqat işləri neftin həlledici mayelərlə sıxışdırılması ilə layın neftvermə əmsalının artırılmasının mümkünlüyünü göstərir. Həlledicilər kimi sıxılmış mayeşəkilli qazlardan (propan), spirt, benzol və c. –dən istifadə edilir. Bu üsulda laya, araqatı yaratmaq məqsədilə həlledici vurulur və sonra başqa bir agentlə (məsələn, su ilə) itələnir. Hərəkət edən araqatı nefti həll edərək, onu məsamələrdən yuyur. Layda qalan həlledici, sıxışdırıcıların köməyi ilə çıxarıla bilər. Məsələn, quru qaz ilə sıxışdırılan həlledici onunla sovrularaq yer üzərinə çıxarılır və qaz- benzin zavodunda emal edilir. Bircinsli lay şəraiti üçün aparılmış laboratoriya tədqiqatları maye propanla sıxışdırmada 100%-ə yaxın neftvermənin alınmasını göstərmişdir. Bu onun nəticəsidir ki, neft həlledicilərlə təmasda olduqda neftin sıxışdırılmasına mane olan kapillyar qüvvələr sıfra bərabər olur. Təcrübələrlə sübut olunmuşdur ki, araqatının layda hərəkəti nəticəsində onun bir tərəfdən neftlə qarışması və digər tərəfdən
424
sıxışdırıcı maye ilə qarışması nəticəsində araqatının yuyulması halı baş verir.
Şəkil VI.12 VI.12 şəklində neftin maye propan ilə sıxışdırılmasında karbohidrogenlərin cərəyan xətti boyunca paylanma sxemi göstərilmişdir (1-neft; 2-propanla neftin qarışdığı zona; 3-təmiz propan zonası; 4-propan ilə quru qaz qarışığı; 5-quru qaz zonasıdır). Həlledicilərlə neftin sıxışdırılması prosesinin effektivliyi neftin və sıxışdıran mayenin özlülüklərindən, layın bircinslilik dərəcəsindən və onun fiziki xüsusiyyətlərindən, sıxışdırma sürətindən, araqatının ölçülərindən, onun kimyəvi tərkibindən, temperatur, təzyiq və c. – dən asılıdır. Mayelərin bir-birinə qarışma dərəcəsi konvektiv diffuziya və ya
Təcrubələr göstərir ki, D əmsalı hərəkət sürətindən asılı olmaqla molekulyar diffuziya əmsalından xeyli böyükdür. Prosesə neft və həlledicinin xüsusi çəkilərinin böyük təsiri vardır. Bunların təsirindən kontakt səthinin əyilməsi baş verir və qravitasiya dilləri əmələ gəlir. Prosesin praktiki tətbiqində araqatının həcmi, ümumi məsamələr həcminin (4-12)% -in təşkil edir. Müxtəlif özlülüyə malik həlledici ilə neftin sıxışdırılmasında aparılan təcrübələr nəticəsində prosesin mexanizmi aşkar edilmişdir. Belə ki, iki qarışan mayenin təması, onların məhlul halında olması demək deyildır. Məhlul ancaq molekulyar diffuziyanın nəticəsində yaranır. Mexaniki səpələnmə və mayenin məsaməli mühitdə dispersləşməsi həllolma prosesi üçün əlverişli şərait yaradaraq prosesi gücləndirir. Bunun nəticəsində mayelərin təmas səthləri artır. Lakin bu halda da mayelərin tam həll olması bir anda baş verir.
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|