A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
417
iqtisadi cəhətdən səmərəli olmayan hallarda) və sulaşmış laylardan qalıq neftin alınmasında effektli sayılır. Bircinsli məsaməli mühitlərdə 95%-dən çox, qeyri-bircinsli mühitlərdə isə 50% -dən çox qalıq neft alınır. Misselyar məhlul üç və çox komponentin birləşməsindən yaranır. Əsas komponentlər maye karbohidrogen, su və səthi aktiv maddədir. Belə üç komponent adi şəraitdə dayanıqlı misselyar məhlulun yaranmasına kifayət edir. Lakin məhlulun lay şəraitində dayanıqlı olması üçün (fiziki-kimyəvi və reoloji xassələrinin saxlanması üçün) ona dördüncü komponent – stabilizatorlar qatılır. Maye karbohidrogen kimi mayeşəkilli neft qazından tutmuş xam yüngül neftə qədər müxtəlif növ mayelərdən istifadə etmək olar. Su, məhlulun əsas tərkib hissəsidir. Bu məqsədlə adi sudan, zəif minerallaşmış lay suyundan, yaxud asılı hissəciklərdən və duzlardan təmizlənmiş sulardan istifadə edilə bilər. Səthi aktiv maye kimi neftdə həll olan birləşmələrdən – alkilarilsulfanatlardan, neft sulfanatlarından, alkilfenollardan və s. istifadə edilir. Dördüncü komponent kimi (stabilizator), adətən, izopropilenli butil spirtindən, bəzi hallarda isə heksalat və s.-dən istifadə edilir. Dörd komponentin ayrı-ayrılıqda miqdarını dəyişdirməklə ya “xarici su” fazalı misselyar məhlullar hazırlana bilər ( şəkil VI.8a, b). Misselyar məhlullarda su və karbohidrogen fazaları arasında səthi gərilmə çox az (ən çoxu 0,001mHm) olur. Komponentlərin tərkibi və miqdarı misselyar məhlulun faza halını, özlülüyünü, sıxlığını, şəffaflığını və s. Müəyyən edir. Spirtin qiyməti baha olduğundan praktiki cəhətdən tərkibində spirtin miqdarı az olan (5÷10%) məhlullardan istifadə edilməsi sərfəlidir. Məhlulun bakteriyalarla dağılmasının qarşısını almaq məqsədilə ona bəzi bakterisidlər (formaldehidin zəif məhlulu, mis kuporusu, sulem və s.) qatılır. Bəzi hallarda özlülüyün artırılması məqsədilə reagentlər də əlavə edilir.
418
Şəkil VI.8 Son zamanlar hazırlanması ucuz başa gələn, tərkibində 80÷95% su olan misselyar məhlullardan istifadə edilir (cədvəl VI.3).
Cədvəl VI.3 Komponentlər Xarici neft fazalı məhlul, % Xarici su fazalı məhlul,% tərkibində su az olan tərkibində su çox olan Səthi aktiv maddə Karbohidrogen Su Spirt
Elektrolit >5
35÷80 10-55
4 5 * >4 4-40
55-90 0,01-20
0,001-4 *
>4 2-50
40-95 0,01-20
0,001-4 *
Qeyd.
* Suya görə hesablanmış çəki miqdarı,% Misselyar məhlullar aşağıdakı tələbatları ödəməlidir: 1) məhlul müxtəlif şəraitdə nefti yaxşı sıxışdırmalı, yaxud su və neftlə yaxşı qarışmalıdır. Sulaşmış laylarda yaxşı olar ki, məhlul ancaq nefti sıxışdırmaq xassəsinə malik olmaqla, su ilə qarışmasın, quyudibi zonanın işlənməsində isə neft (istismar quyularında) və su ilə qarışa bilsin (su vuran quyularda); 2) məsaməli mühitdə çökmüş parafin,asfalten, qatran və s. –i özündə həll edə bilsin. Əks halda qalıq neftin sıxışdırılması effektli ola bilməz;
419
3) məhlul birfazalı özlü vəziyyətdə qalmalıdır. Misselyar məhlulun nefti sıxışdırabilmə qabiliyyətinin əsas gəstəricisi onun özlülüyüdür. Lazımi özlülüyün yaradılması ilə onun layda hərəkətinin idarə edilməsi mümkündür. Məhlulun özlülüyünə onun tərkibindəki maddələrin təsiri böyükdür. VI.9 şəklində tərkibində 76% pentan, 19% sulfanat və 5% izopropil spirti olan məhlulun suyun miqdarından asılı olaraq özlülüyünün dəyişmə əyrisi göstərilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, suyun miqdarının 0+40% - dək artması ilə məhlulun özlülüyü 1 san
MPa -dən 100 san MPa
qədər artır. (40-50%) arasında inversiya hadisəsi, yəni xarici neft fazalı məhluldan xarici su fazalı məhlula keçid baş verir. Burada suyun 50% -dən başlayaraq artması məhlulun özlülüyünü azaldır və 100% su halında özlülük 1 san MPa
olur. Qeyd etmək lazımdır ki, misselyar məhlullar üçün özlülüyün suyun miqdarından asılılığı eyni xarakter daşımır. VI.9 şəklində adi su ilə hazırlanmış məhlul üçün asılılıq bütöv xətlə, duzlu su üçün isə qırıq xətlə verilmişdir.
420
Şəkil VI 9 Məhlulun özlülüyünə temperaturun da böyük təsiri vardır. Tərkibində 50% su olan misselyar məhlul üçün belə asılılıq VI.10, a şəklində göstərilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, 65°C-dən yuxarı temperaturlarda misselyar məhlullar dayanıqsız və ya ikifazalı vəziyyətdə olur. VI.10, b şəklində kapillyar viskozimetrdə ölçülmüş reoloji əyri göstərilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi sürət qradiyentinin 0- 200san
-1 qiymətinə qədər fərz edilən özlülük dəyişmir; deməli, misselyar məhlullar Nyuton mayesinə aiddir. Təbii lay şəraitində sulaşmış mikro- və makro- qeyri-bircinsli məsaməli mühitlərdə qalıq neftin misselyar məhlul ilə sıxışdırılması mexanizmi mürəkkəb şəraitdə gedir. Məlumdur ki, lay sularının tərkibində müəyyən miqdar mineral duzlar vardır. Belə mühitdə
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|