A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
428
dövranı yaratmaqla və kimyəvi reaksiyalardan alınan istilik hesabına qızdırılır. Quyudibi zonanın qızmış su buxarı ilə işlənməsi yuxarıda göstərilən üsullara nisbətən ən səmərəli sayıla bilər. Bunun üçün quyunun işi çir neçə gün saxlanılır və laya (1,5÷2,5)·10 -5 m
/san sərfində (2-15) Mpa təzyiq altında, temperaturu (150÷250)°C olan buxar vurulur. Quyu bir neçə gün belə təsirdən sonra bağlı saxlanılır və yenidən işə buraxılır. Bu üsulun yuxarıda göstərilənlərə nisbətən üstünlüyü ondan ibarətdir ki, yüksək istilik tutumuna malik buxarın laya daxilolma zonası böyük olur və təzyiq altında məsaməli mühitin çatlarına və kanallarına daxil olaraq onları çökmüş qatran, asfalten və s. –dən azad edir, neftin özlülüyünü azaldır və nəticədə süzülmə göstəriciləri xeyli yaxşılaşır. Buxar ilə quyudibi zonanın qızdırılması ölkəmizin bəzi yataqlarında (Türkmənistanın Kum-Dağ, Krasnodarın Zıbza; Saxalinin Katanqm və s.) müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, quyudibi zonanın qızdırılması tədbirinin effektivliyini azaldan bəzi hadisələr də meydana çıxa bilər. Məsələn, temperaturun artması, qazın neftdə doyma təzyiqini artırdığından, neftdən qaz ayrılmağa başlayaraq neftin faza keçiriciliyini azalda bilər. Su buxarı, laya daxil olduqca temperaturun azalan yerlərində kondensat şəklində mayeyə çevrildiyindən, istismar vaxtı quyuların sulaşması baş verir. Keçiriciliyin artması ilə əlaqədar olan süzülmə sürətinin artması hesabına quyuya laydan qum gəlməyə başlayır. Deməli, quyudibinə təsir etməzdən əvvəl obyektin düzgün seçilməsi əsas məsələlərdən biridir.
Bu məqsədlə laya su buxarı, qızdırılmış su və qızdırılmış qaz vurulur. Aparılan laboratoriya və mədən təcrübələri nəticəsində laya
429
istilik ötürücülərinin vurulması ilə neftvermə əmsalının artması aşkar edilmişdir. Layın temperaturu artdıqca neftin sıxışdırılması prosesinin göstəriciləri artır. Özlülüyü çox olan nefti isti su ilə sıxışdırdıqda temperaturun laydakı 120°C qiymətində 80%-ə kimi neftvermə əmsalı müşahidə edilmişdir. Nefti layda qızmış agentlərlə sıxışdırdıqda prosesə müsbət təsir göstərən amillər: neftin özlülüyünün və sıxlığının azalması, termiki genişlənməsi, suyun səthi yaxşı islatması və səthi-molekulyar qüvvələrin dəyişməsidir. Təcrübə nəticəsində bircinsli məsaməli mühitin neftvermə əmsalı uyğun olaraq nefti su buxarı ilə sıxışdırdıqda 86,83%, isti su ilə-78,31% və qızmış hava ilə-46,24% olmuşdur. Su buxarı istilik agenti kimi aşağıdakı xüsusiyyətləri ilə fərqlənir: 1) yüksək istilik tutumuna malikdir. Buxarın quruluq dərəcəsi 0,8 olduqda (80% bu7xar və 20% su) laya çoxlu istilik ötürmək olur (vurulan agentin vahid həcminə nisbətən); 2) su buxarı suya nisbətən layda 25-40 dəfə böyük həcm tutur; 3) su buxarı 90% -ə qədər nefti məsaməli mühitdən sıxışdıra bilir. Laya vurulan isti su, öz temperaturunu tez süxurlara verərək, soyumağa başlayır. Bunun nəticəsində sıxışdırılan neft ilə suya vurulan isti su arasında soyumuş su yerləşən zona yaranır. Deməli, neft-əvvəl temperaturu layın temperaturuna bərabər olan su, sonra isə isti su ilə sıxışdırılacaq. Nəticədə neftin çıxarılma sürəti artacaqdır. Zamandan asılı olaraq sıxışdırılmaya məruz qalmayan kiçik keçiriciliyə malik sahələr də qızaraq istismara qoşulub, neft verməyə başlayacaqdır. Yuxarıda deyilənlərin hamısı bircinsli laylar üçün öyrənilmişdir. Qeyri-bircinsli laylarda, nefti qızmış su ilə sıxışdırdıqda neft-su sərhədində baş verən kapillyar hadisələr neftverməyə mənfi təsir də göstərə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, bu hadisə suyun temperaturu 80-85°C qədər olduqda gözlənilə bilər. Yüksək temperaturlarda isə neftin özlülüyünün hiss ediləcək dərəcədə azalması nəticəsində
430
sərhəddə gedən hadisələr, bircinsli məsaməli mühitdə olduğu kimi, neftvermə əmsalının artmasına kömək edəcəkdir. Laya su buxarı vurduqda məsamələrdə istiliyin yayılması və neftin sıxışdırılması prosesi isti su ilə sıxışdırmaya nisbətən daha mürəkkəbdir. Laya su buxarı vurulduqda istiliyin yayılma sxemi VI.13 şəklində göstərilmişdir. Burada 1-ci zona temperaturun doymuş buxarın temperaturuna qədər azalmasına uyğun gəlir (yəni lay təzyiqində suyun qaynama temperaturu). 2-ci zonada gizli buxarlanma istiliyi hesabına layın qızması gedir, sonra isə 3-cü zonada buxar kondensləşir. Bu zonada layın və su-buxar qarışığının temperaturu doymuş buxarın temperaturuna bərabər olacaqdır. 3-cü zonada maye şəklinə keçmiş istu suyun temperaturu təsirindən lay qızır və nəhayət, 4-cü zonada suyun və layın temperaturu ) T ( 0
bərabərləşir. Burada da neft lay temperaturuna qədər soyumuş su ilə sıxışdırılacaqdır. Neftvermənin artmasına qızmış neftin buxarlanması və buxarlanmış karbohidrogenin bir hissəsinin buxar fazada hərəkəti müsbət təsir göstərəcəkdir.
Şəkil VI.13 Məsələn, Azərbaycanın neft yataqlarında laya istilik ötürücüsünün vurulması hesabına lay enerjisi tükənmiş məsaməli süxurlardan qalıq neftin çıxarılmasına baxaq. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın Abşeron neft-qaz vilayətinin 10 yatağının 48 layına istilik ötürücüləri vurmaqla qalıq neftin xeyli hissəsini çıxarmaq olar. Laya isti buxar vurulması ilə yüksək özlülüklü neftin sıxışdırılmasının sənaye miqyaslı sınağı 1969-cu ildən başlanmışdır.
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|