A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Suyun səthi aktiv maddələrlə (SAM) işlənməsi.
- 2. Neftin polimerlə qatılaşmış su ilə sıxışdırılması.
407
sıxışdırma prosesi gedəcəkdir. 0 cos olduqda sistem dayanıqlı olacaqdır. Buna görədir ki, geoloji müddət ərzində təbii laylarda neft- su sərhədində lay sisteminin sərbəst səth enerjisini azaldan (neft-su komponentlərinin qarşılıqlı həll olması, səthi aktiv maddələrin adsorbsiya olunması və s.) proseslər gedir. Çoxdan məlumdur ki, layın öz sularının nefti sıxışdırma qabiliyyəti, yerüstü sulara nisbətən yüksəkdir. Bu səbəbdən təbii layların kiçik neftvermə əmsalına malik olması, suların keyfiyyətinin pis olmasından deyil, layın qeyri-bircinsli quruluşu və su ilə yuyulmayan çoxlu sahələrin yaranması ilə izah edilir. Məsaməli mühitdə meniskin təsirindən yaranan və artan kapillyar təzyiqin azalmasına təkcə suyun islatma qabiliyyətinin artırılması ilə deyil, su-neft sərhədində səthi gərilmənin azalması ilə də nail olmaq olar (məsələn, suya səthi aktiv maye qatmaqla). Bu zaman su həm yaxşı islatma, həm də yaxşı sıxışdırma qabiliyyətinə malik olur. 1. Suyun səthi aktiv maddələrlə (SAM) işlənməsi. Laya vurulan suyun nefti yuma qabiliyyətini artırmaq məqsədi ilə SAM- dan istifadə edilir. Neftin su ilə sıxışdırılması mexanizminə SAM-ın təsiri nəticəsundə süxurun səthində neft təbəqələri parçalanır və süxura bağlı olmayan sərbəst hissəciklər, yaxud neft damcıları əmələ gəlir. Neftin hərəkətinə məsaməli mühitdə səthi-molekulyar qüvvələrin təsiri kəskin azalır. Ən yaxşı nəticə, molekulları polyar (suda həll olan) və qeyri- polyar (suda həll olmayan, hidrofob) qruplardan təşkil olunmuş polietilenqlikollu və ya polipropilenqlikollu efirlərdən istehsal olunmuş qeyri-ionogelli SAM-ın suda məhlulundan alınır. Qeyri-ionogelli SAM-lardan ölkəmizdə ən çox yayılanı OP, ABŞ-da ikenal, triton, neytroniks adı ilə tanınan alkilfenolların polietilenqlikollu efirləridir. Temperaturun artması ilə qeyri-ionogen SAM-ın suda həll olması azalır. Qeyri-ionogenli SAM kalsium xlorlu sularda çöküntü vermir, onların qumlu və karbonatlı süxurlarda adsorbsiyası ionogenli SAM-a nisbətən xeyli zəifdir. 408
Neftlərin sıxışdırılmasında işlədilən SAM-ların aktivlik dərəcələri, onların suda məhlullarının neft sərhədindəki səthi gərilmə izotermi ilə müəyyən edilir.
Şəkil VI.2
VI.2 şəklində (1,2,3,4,5 – uyğun olaraq OP-10; OP-20; OP-45; OP-7 və KAYFE SAM-ları üçün çıxarılmış) səthi gərilmənin SAM-ın miqdarından izotermik asılılığı göstərilmişdır. Həll olmuş maddənin məhlulun səthi gərilməsini azaltması səthi aktivlik adlandırılaraq s G
kəmiyyəti SAM-ın məhluldakı miqdarından asılı olaraq dəyişir. Ən əvvəl tez azalır, sonra isə səth qatının adsorbsiya olmuş molekullarla doyması nəticəsində (SAM-ın faizi məhlulda artdıqca) azalır və müəyyən həddən sonra praktiki olaraq sərbəst qalır. Bu hal səth təbəqəsinin SAM molekulları ilə tam doyması halına uyğun gəlir. Buna əsasən, demək olar ki, neft-su sərhədində səthi gərilmənin
409
kəskin dərəcədə azalması üçün ən əlverişlisi, SAM-ın az miqdarda suda həll olmuş məhluludur (yəni ən böyük G olan halı). Belə halda suyun neftli süxuru islatması güclənir, su-neft emulsiyası asan dağılır və süxurun səthində adsorbsiya prosesi az gedir.
Şəkil VI.3 VI.3 şəklində sementlənməmiş məsaməli mühitdən Arlan neftinin müxtəlif sularla sıxışdırılmasında neftvermə əmsalının məsaməli mühitdən keçən suyun ( 1 – adi su; 2- lay suyu; 3- adi su+0,05% OP-10; 4- susuz dövrdə neftvermə) həcmindən (məsamələrin həcminə nisbətən) asılı olaraq dəyişməsi göstərilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, 0,05% OP-10 qatılmış suyun neftvermə əmsalı istifadə olunmuş digər növ sulara nisbətən böyükdür. SAM-ların geniş yayılmasında bəzi çətinliklərə rast gəlinir; məsələn, onların böyük səthə malik süxurlarda adsorbsiya olmaları nəticəsində SAM-ın lay boyunca suda miqdarı və su-neft sərhədində təsiri xeyli azalır. Qeyd olunan hadisənin təsirini azaltmaq məqsədi ilə laya ən əvvəl çoxlu miqdarda SAM-ın sulu məhlulunun vurulması, sonra isə təmiz su ilə sıxışdırılması rejimini tətbiq etmək olar.
Laya qələvi suları vurmaqla da neft-su sərhədindəki səthi gərilməni azaltmaq olar; belə ki, neftin tərkibində olan naften turşuları ilə qələvi birləşməsindən suyun yuma qabiliyyətini artıran natrium sabunu əmələ gəlir. Odur ki, neftlə birlikdə çıxarılan qələvi 410
sular, tükənmiş laylardan qalıq nefti çıxartmaq məqsədilə həmin laylara vurulur. 2. Neftin polimerlə qatılaşmış su ilə sıxışdırılması. Yuxarıda qeyd etmişdik ki, su n
azaldıqda neftin su ilə sıxışdırılması prosesinin effektivliyi artır. Bu məqsədlə suyun özlülüyünü artıran tədbirlər görülür. Suyun özlülüyünü artırmaq ücün polimerlərdən istifadə edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, laya polimerlə qatılaşmış məhlulların fasiləsiz vurulması iqtisadi baxımdan böyük xərc tələb edir. Digər tərəfdən belə qatılaşmış məhlulların quyulara vurulması, quyu ağzında yüksək təzyiqin saxlanmasını tələb edir. Bunlara əsasən, neftvermənin artırılması məqsədilə laya ən əvvəl müəyyən miqdarda polimer qatılmış sulu məhlul vurulur (yəni araqatı-otoroçka yaradılır), sonra isə su ilə sıxışdırılır. Laboratoriya şəraitində aparılan təcrübələr nəticəsində bu yolla neftvermənin artırılmasınin mümkünlüyü müşahidə olunmuşdur. Müşahidələr göstərir ki, qatılaşmış su ilə nefti sıxışdırdıqda neft-su kontaktı daha düzgün formada, yəni bərabər sürətlə hərəkət edir. Bunun nəticəsində quyuların hasilatında suyun miqdarı azalır. Polimer kimi ən çox poliakrilamiddən (PAA) istifadə edilir. Keçiriciklərinin nisbəti 0 ,
5 , 6 k k 2 1 arasında dəyişən ikiqat mühitdən neftin su ilə sıxışdırılmasında yüksək keçiricilikli qatın hasilatında tez bir zamanda sulaşma hadisəsi müşahidə edildikdən sonra, PAA-dan düzəldilmiş araqatının (otoroçkanın) su ilə sıxışdırılmasına baxılmışdır. Tədqiqatın nəticəsi göstərmişdir ki, PAA araqatının təsirindən yüksək keçiriciliyə malik hissənin məhsuldarlığı azalmış, kiçik keçiricili hissəninki isə ona uyğun olaraq artmağa başlamışdır. Nəticədə hasilatın sulaşması azalmış, neftvermə isə orta hesabla 14% artmışdır. Ölkəmizdə və xarici neft yataqlarında aparılan tədqiqatlarla sübut edilmişdir ki: Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|