A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
139
kiçilməsinə mane olur. Belə şəraitdə qazın sıxılması azalır və deməli, inhiraf əmsalı təzyiqin artması ilə artır. Inhiraf əmsalının ədədi qiyməti, adətən, təcrübi üsulla tapılır. Bunlardan istifadə edilməsinə görə ən sadəsi və geniş tətbiq olunanı təcrübə nəticəsində alınmış çevrilmiş təzyiq p
və çevrilmiş temperaturdan T ч asılı olaraq qurulmuş əyrilərdir. II. 1a şəklində tərkibində 95-96% metan olanqazların ideal qaz qanunlarından fərqlənmə dərəcəsi göstərilmişdir.
Şəkildəki əyrilərdən istifadə etmək üçün çevrilmiş təzyiq və temperaturu heablamaq lazımdır, yəni:
Şəkil II. 1b
, ; 1 1 kpi Ч kpi T y T T p y p p Ч
burada p, T-qazın təzyiqi və temperturu; P kpi
, - i-ci komponentin kritik təzyiq və temperaturu (cədvəl II. 3); y i -i-ci komponentin mol hissəsidir ( ) ; kp kpi i kpi kpi i T T y p p y
Qeyd etmək lazımdır ki, eyni çevrilmiş təzyiq və temperaturu olan müxtəlif qazlar “uyğun hallarda”olur. Cədvəl II. 3
140
Komponentlər Nisbi
molekulyar çəki
Kritik temperatur °K Kritik təzyiq, MPa Metan
Etan Propan
n-Butan İzobutan n-Pentan İzopentan n-Heksan n-Heptan Karbon qazı Azot
Kükürd qazı NH 3 16,04
30,07 44,09
58,12 58,12
72,15 72,15
86,17 100,20
44,01 28,02
34,08 — 190,7 306,2 369,8
452,2 407,2
470,4 461,0
507,9 540,1
303,6 420,3
373,6 400,6
4,58 4,86
4,34 3,57
3,72 3,30
3,28 2,89
2,65 7,16
3,28 8,73
11,15
Buna uyğun hallar qanunu deyilir. Deməli, uyğun hallar qanununa əsasən çevrilmiş təzyiq və temperaturu eyni olan maddələrin xassələri təxminən eyni olur. Ona görə də II.1, a şəklində göstərilən qrafikdən praktiki hallarda kifayət qədər dəqiqliklə, eyni sıralı karbohidrogenlər üçün inhiraf əmsalını tapmaq olar. Eləcə də bu qrafikdən kritik parametrləri məlum olan hər hansı qazın (o cümlədən qaz qarışığının) xüsusi həcminb və başqa parametrlərini tapmaq üçün də istifadə etmək olar. məlumdur ki, bu qrafiklər tərkibində qeyri-karbohidrogen komponentlər az olan qazlar üçün də doğrudur. Bu halda qaz üçün inhiraf əmsalı z additivlik qaydasına görə hesablanır:
Z = y a
a
a
1 , (II.11)
burada y a – azotun mol qatılığı; z a , z 1 – azotun və qazın karbohidrogen hissəsinin inhiraf əmsalıdır.
141
Real qazların ideal qazlardan fərqlənmə dərəcəsini başqa qayda ilə də tapmaq olar. Bu üsulu, uçuculuq (fuqutivlik) adlanan yeni bir funksiya f verməklə, C.A. Lyus təklif etmişdir.
Uçuculuq, komponentin təzyiq və temperaturundan asılı olaraq bir fazadan o birinə keçməyə çalışması ilə xarakterizə olunur.
Çox yüksək temperaturda və ya vakuuma yaxınlaşan ən aşağı təzyiqlərdə, yəni real qazın öz xassələrinə görə ideal qaza yaxınlaşdığı şəraitdə bu fərqlənmə sıfra bərabər olur. Əksinə, təzyiq nə qədər çox və temperatur nə qədər aşağı olarsa, fərqlənmə bir o qədər çox olur. Bu xassə, qazlarda və buxarlarda temperatur yüksəldikcə onların daha böyük həcm tutmağa meyl göstərməli ilə ifadə olunur. Qaz və buxar qapalı yerdə olarsa, bunun nəticəsində təztiq artır. Buradan aşkar olur ki, buxarın elastiklıyi kimi, uçuculuq da təzyiq vahidi ilə ölçülür.
Uçuculuq anlayışını tətbiq etməklə Raul və Dalton qanunları öz formasını saxlayır, lakin uçuculuğu xarakterizə edən kəmiyyətlərlə ifadə olunur, yəni:
p 1 = p 1 x 1 əvəzinə f iM = f Im x 1
p 1 = p yM y 1 əvəzinə f ib = f ib y 1
yazılır. f Im ; f ib – uyğun olaraq maye və buxar fazasında komponentin parsial uçuculuğu; f Im , f ib – uyğun olaraq p və T şəraitində maye və buxar fazasında təmiz komponentin uçuculuğudur. Qeyd
etmək lazımdır ki, Raul qanununun iki çatışmayan cəhti vardır: 1) bir çox qarışıqlar öz kimyəvi təbiətlərinə görə bu qanundan uzaqlaşır; 2) bu qanun o zaman tətbiq oluna bilər ki, qarışığın temperaturu onda həll olan bütün komponentlərin kritik temperaturundan kiçik olsun və qarışığın buxar elastikliyi məlum olsun. Metanın kritik temperaturu - 82°C olduğundan Raul qanunu nadir hallarda tərkibində metan olan təbii karbohidrogen qarıığına tətbiq edilə bilər. Tərkibində propan, butan, pentan və i. a. olan qarışıq üçün Raul qanunu temperaturun 66°C – yədək və mütləq təzyiqin 0,7 MPa – yədək qiymətləri üçün öz doğruluğunu saxlayır. Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|