A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

93 

 

 

T

l

a

l

2

2

2

                                                                             (1.88) 

1

1

1

1

1

S

E

l

F

                                                                                   (1.89) 

2

2

2

2

2

S

E

l

F

                                                                                  (1.90) 

(1.85) və  (1.86) tənlikləri (1.87) –  (1.90) düsturuna görə  aşağıdakı 

şəklə düşər: 

1

1

1

1

1

1

S

E

l

F

T

l

a

                                                                      (1.91)  

2

2

2

2

1

1

S

E

l

F

T

l

a

                                                                     (1.92) 

Bu tənlikləri hədbəhəd toplayıb 

F

F

F

2

1

 olduğunu nəzərə 

alsaq 

1

1

2

2

2

1

2

1

2

1

2

1

1

s

E

s

E

l

l

s

s

E

TE

a

l

l

a

F

. 

Beləliklə, 1və 2 maddələrindəki gərginlik: 

---

94 

 

1

1

2

2

2

1

2

2

1

2

2

1

1

1

s

E

s

E

l

l

s

E

TE

a

l

l

a

                              (1.93) 

 

1

1

2

2

2

1

1

2

1

2

2

1

1

2

s

E

s

E

l

l

s

E

TE

a

l

l

a

                                               (1.94) 

Süxurun tərkibindəki 1 maddəsi kvars dənələri 

)

10

5

,

8

.

\

1

10

)

37

.

1

75

,

0

(

(

10

1

0

5

1

Pa

E

C

a

     2  maddəsi isə 

əhəngdaşı  (α

2

=(0,5-0,9)·10

-5

 1/ 

0

C, E

2

 = (4÷ 7)·10

10

 Па) və ya gips (α

2 

=0,22·10

-5

 1/ 

0

C, E

2

=(0,6-1,4)·10

10

 Па), yaxud gil (α

2

=0,38 · 10

-5

 1/ 

0

C, 

E

2

= 0,3 · 10

10

  Па ) olduqda , habelə, 

10

2

1

l

l

 və 

2

1

s

s

 olduqda 

temperaturun 100 

0

C dəyişməsi nəticəsində yaranan gərginliklər uyğun 

olaraq  σ = (160 ÷ 710 )·10

5 

Па ; σ = (160 ÷ 300 ) · 10 Па olar. 

Bu gərginlikləri süxurun möhkəmliyi xarakteristikaları    ilə 

müqayisə etsək deyə bilərik ki, temperatur təsirindən süxurun lokal 

əlaqələrində mikrodağılma  baş verə bilər. 

İndi isə  süxuru təşkil edən maddələrin  daha kip yerləşdiyi hala 

baxaq. Bunun üçün süxuru təşkil edən maddələrin ardıcıl birləşməsinə 

nəzər salaq (1.39, b) . Birləşmədə  süxurun aşağı  və  yuxarı hissələri 

bərkidilmiş qəbul edilir. Bu halda  

0

2

1

 olur Bundan başqa: 

.

;

2

2

2

1

1

1

l

l

 

---

95 

 

Uyğin maddələrdəki gərginlik 

2

2

2

1

1

1

2

2

1

2

2

1

1

1

s

E

l

l

s

E

s

E

TE

a

l

l

a

                                                       (1.95) 

2

2

2

1

1

1

1

2

1

2

2

1

1

2

s

E

l

l

s

E

s

E

TE

a

l

l

a

                                                       (1.96) 

(1.93) və (1.94) ifadələri (1.95) və (1.96) ifadələri ilə  müqayisə etsək 

görərik ki, ən böyük gərginlik, süxurun elementləri kip düzüldükdə 

alınır. 

Süxurun gərginlikli vəziyyətinə temperaturun təsiri xassəsindən 

termik üsulların tətbiqində etmək olar. 

§ 21. Süxurların elastiklik xassələri 

İstismar prosesində  layların deformasiyaya məruz qalması lay 

təzyiqinin azalması  və  ya artması (süni  təsir nəticəsində) ilə izah 

olunur. Lay təzyiqi ( P

1 

), süxura düşən dağ  təzyiqinin  (P

2

) müəyyən 

qədər azaldır . Onda süxura düşən effektiv təzyiq (P

3

) aşağıdakı kimi 

tagılır: 

P

3 

= P

2 

- P

1                                                        

                            (1.97) 

İstismar prosesində lay təzyiqinin azalması ilə  süxura 

düşəneffektiv təzyiq artır və məsamələrin həcmi azalır. 

---