A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
176
Şəkil II.23
Lobaratoriya şəraitində doyma təzyiqini təyin edərkən təzyiqin dəyişmə sürətinin qiymətindən asılı olaraq doyma təzyiqinin qiyməti dəyişə bilər. bu qazın neftdən ayrılma prosesinin kinetikası ilə əlaqədardır. Belə ki, təzyiq yüksək sürətlə dəyişdikdə qazın neftdən ayrılması prosesində gecikmə halı yaranır. Bu səbəbdən maye və qaz fazaları arasında termodinamik müvazinət vəziyyəti pozulur. Lay
təzyiqinin bərpa olunma sürətinin müxtəlifliyi də təzyiqin artması ilə neftdə müvafiq miqdarda qazın həll ola bilməsi ilə izah edilə bilər. Bunu qiymətləndirmək üçün neftdə qeyri tarazlıq şəraitində həll olan qazın miqdarını hesablamaq üçün aşağıdakı ifadədən istifadə edək:
, 1 dt dp b V
(II. 20)
burada b – təcrübi əmsal; α- müvazinət vəziyyətində qazın neftdə həllolma əmsalıdır. 177
Bu tənliyi V= const şəraitində (yəni eyni miqdar qazı müxtəlif sürətlərdə neftdə həll etdikdə) həll edib, p=p(t) asılılığını təyin edək. (II. 20) tənliyinin başlanğıc şərti t = 0 olduqda p = p 0 olmalıdır. Onda:
V p V p in bV t 0 .
Tutaq ki, təzyiqi p 0 = 2,0 MPa – dan 3,0 MPa – ya qaldırmaq lazımdır. Bu halda V = 0,7 m 3 /m 3 olur. Həllolma əmsalı α = 0,07 m 3
3 . MPa – dır. b – nin müxtəlif qiymətlərində (1; 10; 100san. MPa -1 ) p-nin p 1 - ə bərabərolma vaxta t 1 hesablanmışdır (şəkil II. 24). 1,2,3 əyriləri b-nin 1,0; 10 və 100 qiymətlərinə uyğundur. əyrilərdən görünür ki, neftdə eyni miqdar qazı müxtəlif sürətlərdə həll etdikdə sürət artdıqca təzyiqin bərpa müddəti də artır. Qeyd
etmək lazımdır ki, doyma təzyiqi həcm üsulu ilə termodinamik müvazinət vəziyyətində tapıldığından, bu üsul başqa üsullara nisbətən daha dəqiq olur. Termodinamik müvazinət vəziyyəti, qazlı maye tutan yüksək təzyiqli qabın p – V asılılığının hər bir vəziyyətində ardıcıl olaraq çalxalanması ilə başa çatdırılır. Belə halda qaz-maye fazaları arasında müstəvi ayırıcı səth yaranır.
II. 25 şəklində qaz – maye sisteminin yerləşdiyi qabın çalxalanan və çalxalanmayan halına uyğun izotermik genişlənmə asılılığı göstərilmişdir. Qazın ayrılması çalxalanmayan halda kiçik təzyiqdə, yəni 2 nöqtəsinə uyğun p
– də baş verir , 1 nöqtəsinə uyğun p 1 təzyiqi isə qaz-maye sisteminin çalxalanan halında yaranan vəziyyətə uyğun sistemin əsl doyma təzyiqidir. Belə halın baş verməsi, yəni doyma təzyiqlərinin fərqlənməsi, əsas etibarilə ayrılan ilk kiçik diametrli qaz qabarcıqlarının qaz fazasını yaratmasının gecikməsidir. 178
Şəkil II. 24 Şəkil II.25
Maye və qazın fiziki-kimyəvi tərkib və xassəsindən asılı olaraq (p 1 – p 2 ) qiyməti böyük həddə dəyişə bilər. Məsələn, Bakı neftləri üçün (p 1 – p 2 ) = (1,4÷4,0) MPa həddində dəyişir.
Qaz-maye sistemi yerləşən qabın ardıcıl çalxalanması ilə p 1 –
p 2 fərqi azalır və sıfra yaxınlaşır. Əgər neft – qaz sərhədindəki səthi gərilməni , ayrılmış qazın radiusunu R ilə işarə etsək
R 2 2 1
ümumi müvazinət şərtini yazmaq olar. Buradan görünür ki, -nın azalması ilə (məsələn, qazın tərkibində azot olduqda) p 1 – p 2 fərqi də azalır. Doyma
təzyiqinin ultrasəs vasitəsilə təyinində göstərilən bu amilin təsiri xüsusilə böyük ola bilər. Beləliklə, doyma təzyiqi termodinamik müvazinət vəziyyətində təyin edilməlidir. Təcrübə nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, təzyiqin düşmə sürətinin 0,77·10 -4 MPa/san və daha kiçik qiymətlərində maye-qaz fazaları arasındakı termodinamik müvazinət halı pozulur. 179
Qeyd etmək lazımdır ki, neft və qazın, həmçinin qarışığın yerləşdiyi mühitin fiziki-kimyəvi xassəsindən asılı olaraq təzyiqin termodinamik müvazinət halına uyğun dəyişmə sürəti də müxtəlif olur.
Yuxarıda qeyd olunanlardan əlavə, doyma təzyiqinin qiymətinə məsaməli mühiti təşkil edən süxurların da təsiri böyükdür. Ümumiyyətlə, sübut olunmuşdur ki, eyni qazlı nüft nümunəsi üçün məsaməli mühitdə təyin edilən p d – nin qiyməti məsaməsiz mühitdə tapılan qiymətindən böyük olur. Məsaməli mühiti təşkil edən süxurun fiziki-kimyəvi xassəsinin də doyma təzyiqinə təsiri böyükdür. Belə ki, məsaməli mühitdə gilli hissəciklərin olması doyma təzyiqini xeyli artırır. Gilli hissəciklərin artması ilə p d də artır. Məsələn, kvars qumundan təşkil olunmuş məsaməli mühitdə doyma təzyiqi, məsaməsiz mühitə nisbətən 0,5 – 0,7 MPa, qum və 30% gilli mühitdə isə 4,0 MPa çox olur (qazlı maye kimi təbii qazla Izooktan, kerosin və distillə edilmiş su götürülmüşdür).
II. 26 şəklində məsaməli mühitdəki gilin miqdarından asılı olaraq doyma təzyiqinin mühitdəki gilin miqdarından asılı olaraq doyma təzyiqinin artma qiymətinin dəyişməsi göstərilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, məsaməli mühitdə gilin 30% - dən çox olması doyma təzyiqinin artım qiymətinə təsir etmir.
Şəkil II. 26 Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|