A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 299 

bilməz ki, onlar mərhəmətli, namuslu, nəcib adamlara rast 

gəlməsin? Necə yəni rast gəlməyiblər. Neç olmasa elə Mazanın 

özünü götürək. Onun tərcümeyi-halı tamamilə real olmasaydı, 

qeyri-inandırıcı  dərəcədə nümunəvi görünə bilərdi. Müharibə 

illərində döyüşçünün çətin yolu, Neft daşlarında fədakar əmək  

günləri,   möhkəm, sağlam,   çox uşaqlı ailə. Üstəlik  şəxsi 

keyfiyyətləri: xoşqılıqlığı, həssaslığı, əməksevərliyi. Amma nə 

olsun, bütün bunlar zərbə endirən  əli saxlamadı, gözünü 

deşməyi təklif edən dili susdurmadı. Məsələ nədədir? Görünür 

bu tipli adamların başqa bir qiymət cədvəli var. Və  həmin 

qiymət cədvəlində bütün normal adamlar üçün fəna olan bir 

şey, heç də fəna deyil. Hamıya şər kimi görünən bir şey, heç də 

şər deyil. Vicdan, mərhəmət, insaniyyət? Sözlər, sözlər, 

sözlər... Yaxşı  bəs pul, dövlət, bunlardamı ancaq sözlərdir? 

Yox, bu başqa məsələ. Pul Bakı  şəhərinin  ən adi yemək 

yerlərindən olan "Fərhad"  kafesində kef çəkib yemək-içmək 

deməkdir. Dondurulmuş balıq, tutma xiyar, bir şüşə, yaxşı iki-

üç  şüşə neft təmi verən pis Bakı arağı – bir axşama on beş-

iyirmi manat. Yaxşı bir axşam olmasın, on axşam olsun. Yüz 

axşam olsun. Bunun yolunda – bəli məhz bunun yolunda – 

çünki canilərin  son dərəcə kasıb daxili aləmi "ləzzətli həyatın" 

başqa keflərindən bixəbər  idi.      Ancaq    tək  bircə bunlardan 

ötrü qarşına çıxan adamı öldürmək olar.  Əgər  xüsusi 

avtomobili varsa. 

Amma bəlkə  məsələ ayrı cürdür? Bəlkə  iş elə  gətirib ki, 

onlar həyatda yalnız pis adamlara tuş olublar. Yalançı, satqın, 

əzazil adamlara. Bəlkə bir, ya iki nəfər belə bir şəxs onların 

xarakterini tərbiyə edib. Təsadüfi deyil ki, Əhmədin vəkili 

Məmmədin  əlinin üstünə  çəkilmiş döymə  şəkillərə diqqət 

yetirdi. Bu şəkilləri Məmmədin çox erkən yaşından pis yola 

düşməsi kimi qiymətləndirdi. (Bu prosesdə  vəkillərin işi çətin 

idi. Hər biri müdafiə etdiyi şəxs üçün yüngülləşdirici cəhətlər 

tapmayıb o biri müttəhimin təqsirini artırmaq istəyirdi.) 

Budur şahid sifəti ilə Məmmədin   atası, Şəki ipək fabrikinin 

---

 300 

fəhləsi çıxış edir. Bu 58 yaşlı kişi ixtiyar bir qocanı andırır. 

Oğlunun müsibəti onun da qəddini  əyib. Çal tük basmış 

sifətində iztirab izləri var. Hakim xahiş edir ki, özü haqqında 

danışsın. O danışır. Zəhmət içində keçmiş  həyatından danışır. 

Deyir ki, 16 yaşından beş baş külfət saxlamalı olub. İndi 

kombinatın boyaqçı sexində  işləyir. Arvadı da orda işləyir. 

Məmməd də Bakıya bu uğursuz səfərinə qədər orda işləyirmiş.  

(Maaşı 60 manat.) Məmməd gözləri qarşısında atasını görürdü. 

Amma bəlkə bu nümunədə  Məmməd onun əsil mənası ilə 

daban-dabana zidd olan başqa bir şey görürdü. Bəlkə o atasının 

həyat yolunu lazımsız fədakarlıq kimi qiymətləndirir və 

düşünürdü ki, bu nəciblik heç bir xoş güzərana səbəb olmayıb, 

necə deyərlər özünə gün ağlaya bilməyib. Bəlkə maddi 

cəhətdən təmin olunmamış namuslu həyat – yetişməmiş  şüur 

üçün pis misaldır, əks müddəanı sübut edir. 

Məhkəmə zamanı canilərin və zərərçəkmişin özlərini  necə 

aparmalarını    müşahidə etmək çox maraqlı idi. Mazan Əliyev 

daha həyəcanlı görünürdü. O, az-çox sağalmışdı. Amma indiyə 

qədər mənəvi sarsıntıdan özünə  gələ bilməmişdi.   Bıçaq 

yaraları      sağalırdı. Amma indiyə  qədər o anın təəccübü 

keçməmişdi: ona bu yaraları kim vurur? Bir dəqiqə bundan 

qabaq onunla şən zarafatlaşan, oxuyan həmin oğlanmı? Nə 

üstündə? Bu suallara indi məhkəmədə  də cavab tapmaq 

çətindir. Axı  lənət  şeytana, bədə-bəddə maşını qaçırtmaq, 

sökmək olardı. Daha sürücünü öldürməyə, həm də belə 

zalımcasına qətlə yetirməyə nə hacət? Mazan anlamağa çalışır. 

Hər bir təbii hisslərlə, normal əxlaqi şüurla yaşayan adam kimi, 

o da bunu heç cür anlaya bilmir. Və  bəlkə  məhz buna görə 

Mazan ona bu qədər iztirab gətirmiş canilərə nifrətdən artıq 

təəccüblə baxır. Bu yerdə belə bir söz nə qədər qəribə görünsə 

də, hətta, müəyyən qayğı ilə yanaşır. O çıxışlarında dönə-dönə 

belə bir ifadəni təkrar edirdi: "Axı onlar mənim balalarım 

kimiydi". (Əlbəttə yaş  mənasında). Məhkəmədə  Əhməd 

Əbdülrəhimovun halı xarab olanda və o su istəyəndə Mazan 

---

 301 

yanındakı "Badamlı"  şüşəsindən stəkana su süzüb müttəhimə 

yaxınlaşdı. O, özünü göstərmirdi. Bu hərəkət nifrət və  şər 

anlayışları ilə deyil, elementar insaniyyət, xeyir anlayışları ilə 

yaşayan bir adamın təbii davranışı idi. 

Məhkəmədə bir təsirli hadisə  də oldu. Məhkəmə  sədri 

Mazana zərbə vurulan fin bıçağını  əşyayi-dəlil kimi göstərdi. 

Hakim bıçağı göstərən kimi Mazan əlləri ilə üzünü tutdu və 

başını aşağı saldı – o bu silaha baxa bilmirdi. 

–Siz bu bıçağı tanıyırsınız? 

Mazan başını qaldırmadan: 

–Yox, – dedi, – axı mən onu görməmişəm. 

–Təsdiq edirsiniz ki, sizi məhz bu bıçaqla vurublar? 

(Cavabınız protokola yazılmaq üçün lazımdır.) 

–Madam ki, bu bıçağı  mənim başımdan çıxardıblar deməli 

elədir. 

–Yaxın gəlin, bıçağa baxın və təsdiq edin. 

Mazan: 

–Yox, – dedi.   Və pıçıltı  ilə  əlavə  etdi: – Qorxuram. 

Hakim gülümsündü: 

–Qorxmayın, indi bıçaq mənim əlimdədir.  

Mazan qəribə sözlər dedi: 

–Onların yanından keçməyə qorxuram. 

Dedi və müttəhimlər kürsüsünü göstərdi. 

Düz beş  dəqiqə bundan əvvəl o nəinki bu kürsünün 

yanından keçmişdi, hətta bir stəkan su ilə Əhmədə yanaşmışdı. 

İndi isə görünür şüurun nəzarət edə bilmədiyi sırf fizioloji 

impulslar, qoruyucu instinktlər təsir göstərirdi. Ancaq Mazan 

buna da qalib gələ bildi, hakimə yanaşdı, diqqətlə bıçağa baxdı 

və sanki mat-məəttəl qaldı. İndi də onun keçirdiyi hal qəzəbdən 

daha çox təəccüb halı idi. Müttəhimlər kürsüsünün yanından 

geri dönərkən o, yenə də çox qəribə sözlər dedi: 

–Ə, sizin insafınız hanı ə... Adamı da belə bıçağnan vurarlar. 

Barı yumruqnan vuraydınız. 

Sözlər qəribə idi, onların deyiliş  tərzi daha da qəribə... Bu 

---