A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 289 

cinayət sövdası  çərçivəsində belə bir-birinə  xəyanət edir, bir-

birini satırlar. "Əksinə  nə desəm razı ol, satmaq hesab eləmə, 

hər şeyi öz boynuna götür ki, mən canımı   qurtarım. Sonra səni 

də  çıxardarıq, kişi kimi sənə söz verirəm" – məktubun 

"sadəlövh" hiyləgər məğzi bundan ibarətdir. Axı deyəsən 

yeniyetmə  şüuru üçün bir az qəliz görünür. Yox, bəlkə bu da 

sadəlövhlükdür? Sadəlikdən məktub yazıb, sadəlikdən aldığı 

məktubu yandırıb. Xeyr, sadəliyin burada izi-tozu görünmür. 

"Papam deyib ki, maşını  mən düzəltdirəcəm". (Onu da 

deyim ki, bütün bunlar yalandır – heç kəs bu barədə Mazanla 

razılığa gəlməyib və Mazan da türməyə   heç bir kağız-filan 

yazmayıb.) Ancaq məsələ  tək bunda deyil. Maşını 

duzəltdirmək olar – deməli hadisənin bütün mahiyyəti yalnız 

maddi zərərdə imiş, maddi zərəri isə sövdalaşıb ödəmək olar. 

Xırda haqq-hesab, alçaqlıq, pulun hər  şeyə qadir olması 

əqidəsi-öldürmək də mümkündür, cəzadan qurtarmaq  da, 

cinayət "dostunu" satmaq da, sonra asudə, rahat yaşamaq da – 

bax budur Məmmədin məktubunun və dünyagörüşünün  əsası! 

(Əlbəttə "dünyagörüşü" kimi siqlətli bir sözün ona şamil 

edilməsi caizsə). Pulun sonsuz  qüdrəti haqqında zəhərli ideya 

– məlum deyil hansı yolla bu ideya bəzi gənc və qeyri-gənc 

şüurlara hakim kəsilib – ciddi təhlükədir. Və  bəlkə elə bu 

təhlükənin ciddiliyi A.İbrahimov yoldaşı ancaq ilk baxışda adi 

cinayət işi görünə biləcək bu hadisə haqqında dərindən–dərinə 

düşündürür.                                                                           

Əlbəttə pul ehtirası, sərvət hərisliyi, varlanmaq həvəsi belə 

ciddi hadisələrə, bu cür mənəvi eybəcərliyə  gətirib çıxarmaya 

da bilər. Amma bu ehtirasın mayasında bizim cəmiyyətimizə 

yad olan, bununla belə müəyyən təhlükə törədən bir keyfiyyət 

var. Bizdə belə dünyagörüşə  zəmin olacaq fəlsəfi, psixoloji, 

içtimai səbəblər yoxdur, ancaq bununla belə elə adamlar peyda 

olur ki, (onların arasında cavanlar da az deyil) nəinki həmin 

dünyagörüşünü passiv surətdə  mənimsəyirlər, həm də onun 

prinsiplərini aktiv şəkildə  həyata keçirməyə  cəhd edirlər. 

---

 290 

Rüşvət, daşbaş, oğurluq bizim fəlsəfəmizə,  əxlaqımıza, 

dünyagörüşümüzə qarşı, necə deyərlər iqtisadi təxribat 

formalarıdır. Bunlardan bir addım, bəlkə yarım addım o yana 

isə – cinayətkarlıq, qatillik, amansızlıq, zor dayanıb. 

–Bəzi cavanlarımızda bu amansızlıq, zalımlıq hardandır? – 

bu fikirlər Abdulla İbrahimovu daima narahat edir. Axı lap 

bəsit düşünsək belə, bizə aydındır ki, bu gənclər müharibələrdə 

amansızlaşmamışlar, ictimai-siyasi sarsıntıları da yaşlı  nəslə 

nisbətən qat-qat az görüblər, yaşlı adamların rastlaşdığı  həyat 

çətinlikləri ilə üzləşməyiblər. Bəs məsələ  nədədir. Niyə görə 

bizim istintaq orqanları  bəzən cinayətin zalımlığına görə 

cinayətkarın yaşını  səhvsiz təyin edə bilirlər. 20-25 yaş. Niyə 

səbəbsiz cinayətlərin sayı artır? Bu problemlər haqqında 

danışmaq lazımdır və  bərkdən danışmaq lazımdır. Müəyyən 

problemlər haqqında susmaq – onları həll etmək demək deyil, 

əksinə bu sükut xəstəliyi şiddətləndirə bilər. – Bu məsələlərdə 

səriştəsi və təcrübəsi olan ali məhkəmə sədrinin fikirləri barədə 

ciddi düşünmək lazımdır. 

İnsanaqənim bir burjua nəzəriyyəsi var, həm də guya bu 

nəzəriyyə statistikaya əsaslanır. Bu nəzəriyyəyə görə, guya 

uzun zaman müharibə  qırğınları olmadıqda səbəbsiz 

cinayətlərin sayı artır, zalımlıq şiddətlənir. 

Biz müharibə  fəlakətlərinə, insan qırğınına dolayısı ilə  və 

açıqdan-açığa haqq qazandıran bu cahil nəzəriyyəni rədd 

edirik. Biz təcavüzkarlığın, qaniçənliyin, amansızlığın insanın 

anadangəlmə bioloji keyfiyyətləri olması fikrini qəbul eləmirik. 

Ancaq biz də öz cavabımızı verməliyik – elmi, siyasi, 

emosional cavabımızı – belə adamlar necə meydana gəlir, nə 

cür formalaşırlar. Axı 20-25 il bundan qabaq doğulmuş bu 

adamlar radioya qulaq asır və filmlərə baxırlar, onlar öz 

yaşıdlarını görürlər – şəhərlər tikən, tarlalarda çalışan, kosmosu 

fəth edən, yerin və  dənizin dibindən neft çıxaran yaşıdlarını, 

onlar müharibənin və dağıntı dövrünün çətin sınaqlarından 

çıxmış yaşlı  nəsli görürlər, onlar cəmiyyətimizdəki  ən yüksək 

---

 291 

və ən işıqlı şeyləri görürlər və bununla belə, onların əli qalxır 

ki, soyuqqanlıqla dünyada müqəddəsdən-müqəddəs insan 

həyatına – başqa birisinin həyatına qəsd eləsin. Bizim ictimai 

mühitdə bu rəzillərdə pula, dövlətə belə yüksək hörmət və 

insan həyatına belə alçaq hörmətsizlik necə meydana gəlir. 

Mən diqqət verdim ki, məhkəmədə  sədrin protokol suallarına 

cavab verərkən  Əhməd  Əbdülrəhimov həvəssiz–həvəssiz bir 

təhər adını, familini, doğulduğu yeri, ili deyə bildi, amma 

doğulduğu ayı  və günü heç cür yadına sala bilmədi. Və bu 

yalan deyildi. O doğrudan da bu günü – hər insan həyatının ən 

vaçib gününü, möcüzə gününü, dunyaya gəldiyi günü 

yaddaşına yük eləmək istəmirdi. Mənə elə gəldi ki, bu təsadüfi 

deyil. Bu kiçik də olsa çox xarakterik təfərrüat idi. Həyata, 

ümumən insan həyatına və o cümlədən də öz həyatına 

etinasızlıq  əlaməti idi bu. Nə  fərqi var dünyaya haçan 

gəlmisən, nə  fərqi var dünyadan haçan və necə gedəcəksən – 

bəlkə maşında qəzaya uğrayıb öldün, bəlkə bıçaqlandın, bəlkə 

gülləyə məhkum edildin – nə fərqi var... 

İlk dəfə  məhkəmə salonunda gördüyüm bu canilərin 

sifətlərində  məni  ən çox sarsıdan – biganəlik ifadəsi idi. 

Üzlərində qorxu ifadəsi də vardı.  Əhməd hətta bir neçə  dəfə 

isterikaya da qapıldı. Aldatmaq, kələk gəlmək, yalan danışmaq 

cəhdləri də oldu. Ancaq onlara hakim kəsilmiş  əsas hiss – 

laqeydlik hissi idi, bütün duyğuların, emosiyaların süstlüyü, 

dünyada hər  şeyə qarşı, o cümlədən öz aqibətlərinə qarşı da 

tam bir biganəlik...                                                                       

Mazanı   təsadüfən  seçmişdilər – onun  maşınına da minə 

bilərdilər, başqa bir maşına da – ondan qabaq keçən, ondan 

sonra keçənə. Məhz bu adamı – əlili, on bir uşaq atasını da 

öldürə bilərdilər, başqa birisini – subayı, sonsuzu da, qocanı da, 

cavanı da... Seçdikləri adam müharibə yaralarından, neftçi 

əməyindən də danışa bilərdi, Afrika qadınlarından, Soçi 

plyajlarından da... fərqi yox idi. Xoşxasiyyət olsun, ya çılğın – 

bunun da təfavütü yoxdur. Söhbətcil, ya qaradinməz,  şux ya 

---