A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 189 

bu günü, bu iki saatı, on dəqiqəni onsuz, həm də onun hara, kimlə 

və neçin getdiyini bilərək necə yaşaya bilərdim. Mən onu aparan 

"qara qarğanın" dalıyca cəhənnəmə, cəhənnəmdən daha dəhşətli 

yerlərə sürünməyə hazırdım. O şeh kimi zərif, ayın suya saldığı 

işıq cığırı kimi incə, həzin idi. Mən onun büllur kimi təmiz və 

kövrək,  şüşə kimi sınımlı  bədənini, ruhunu Sənana və  Sənan 

kimilərə necə etibar edə bilərdim. Bəs mən nə edəydim, deyin nə 

etməliydim, necə çıxış tapaydım. 

Qonağımın gözləri məhvərindən çıxmışdı, o yaxamdan 

tutub silkələyir, məndən cavab gözləyirdi. 

–Qarşımda oturmasaydınız – dedim – "mən çıxış yolunu 

bircə sizin intiharınızda görərdim". 

O yaxamı buraxıb gülümsündü: 

–Elədir – dedi. – Bunu sizə mən özüm pıçıldadım. Zəifəm, 

qorxağam, iradəsizəm, qorxaqlıq qoçaqlığın rəhnidir və sairə. 

Bunlar hamısı belədir,  əlbəttə. Məhz qorxaq, zəif və iradəsiz 

olduğuma görə arvadımın pis gününü, namusumun 

tapdalanmasını görməməkçün, bütün dəhşətlərə birdəfəlik son 

qoymaqçün dostunu düşmən əlində qoyub qaçan namərd kimi 

cibimdəki iti bıçağı bağrıma sancıb xilas olmalı, qurtarmalı, 

dincəlməliydim. – O, böyük bir qürurla mənə baxdı – İnanın, – 

deyə davam etdi, – miskin həyatımda yeganə fəxr elədiyim şey 

varsa o da o gün, orada, xainlik etməməyim, əlimdə imkan ola–

ola özümü öldürüb canımı qurtarmamağım, onu Sənanların 

əlində təhqir və dəhşətçün qoyub qaçmamağımdır. 

Dəhşətli bir güman – ölüm nəfəsi kimi ürəyimə toxunub 

məni səksəndirdi. Səsim əsə-əsə: 

–Bəs neylədiniz? – deyə soruşdum və sualımdan özüm də 

peşman oldum.  

Onun üzünün ifadəsini ölənəcən unutmaram. İztiraba heykəl 

qoyulsa onu bax bu an, bu sifətdən yapmaq lazımdır. Mən 

qorxurdum. Mənə elə gəlirdi ki, nəhəng mehmanxananın bütün 

mərtəbə  və nömrələri boşalmış, küçələr susmuş, bütün şəhər 

ölmüş, bütün dünyada yalnız bu yeganə mənim nömrəmdə iki 

---

 190 

nəfər ac canavar kimi göz–gözə durmuş, hələ deyilməmiş, 

lakin duyulan dəhşətli sözləri gözləyirdilər. 

O dili-dodağı əsə-əsə: 

–Mmmmən çççıxış... ttapdım... Axı o gün... o gün… otaqda 

bbir nəfər də... vvvardı...  

Saçlarım biz–biz oldu. 

–Mməni qınamayın... Bu... yeganə ççıxış yyolu... idi. – deyə 

o kəkələyirdi. Mən qızdırmalı kimiydim, sanki onun səsi çox 

uzaqlardan gəlirdi: 

–Gələnlərdən biri çarpayıya yanaşdı "Dur" – dedi. O: – o 

biri otağa keçin – dedi – mən geyinməliyəm. Gələn adam: – 

Pah – deyə istehzayla dedi: – Guya ki... 

Sənan onun ağzını yumdu. – Səbrin olsun – deyə murdar bir 

ifadəylə göz vurdu. 

Qonağım hönkürməyə başladı. 

–Aman allah, mən nə etdim, aman nə etdim. 

Mən qışqırmaq, köməyə çağırmaq istəyirdim. Lakin tərpənə 

bilmirdim. Mənə elə  gəlirdi ki, yuxudayam, məni qara basır, 

tərpənmək istəyirəm, tərpənə bilmirəm, qışqırmaq istəyirəm, 

qışqıra bilmirəm, oyanmaq istəyirəm, oyana bilmirəm. 

O get–gedə özünü ələ aldı, sakit bir tonla dedi: 

–Mməni qınamayın... bu yeganə çıxış yolu idi. Onu Sənana 

və Sənan kimilərə verməməkçün bu yeganə çıxış yolu idi. Ayrı 

yol yox idi. 

Qonağım nəfəsini dərdi və titrək, lakin yavaş bir səslə – 

Bıçağı o öz əliylə iki gün əvvəl itilətmişdi – dedi. 

Birdən–birə  pəncərədən görünən Kreml ulduzu söndü. 

Tavandakı lampoçka qarayla örtüldü. Otağın divarları üstümə 

gəldi. Bütün dünyayi–aləm, vaxt və  məkan qarşımdakı iki 

dodaqda cəmləşdi, ilk dəfə olaraq üst dodağın azca sezilən 

çapığını belə aydın gördüm. Onun sonrakı danışıqlarını beş 

hissimdən hansıyla qavradığımı anlamaq çətin idi. Lakin 

dəhşətlər hələ qurtarmamışdı. Qonağım dəli kimi gözlərilə 

məni qamarlayıb: 

---

 191 

–Sən mənim qızıma oxşayırsan. Sən mənim qızıma 

oxşayırsan, – deyə aramsız təkrar eləyirdi.  

Mən kəkələyə–kəkələyə: 

–Axı, siz dediniz oğlunuz, – deyə başlayıb qurtara 

bilmədim. 

–Bəlkə  də  qızım idi, bəlkə  də  oğlum idi, mən bilmirəm, 

bilmirəm, bəlkə də oğlum idi. Bəlkə də qızım idi, – deyə o kəsik–

kəsik təkrar edirdi: – Bəlkə də qızım idi, bəlkə də oğlum idi. 

Birdən "nəğməsini" kəsib kəskin bağırdı: 

–Mən nə bilim nə idi, o ki doğa bilmədi. Mən onu hamilə 

öldürdüm. – Sonra cümləsinin quruluşunu dəyişib yenə həmin 

fikri təkrar elədi – Mən onu öldürəndə hamilə idi, – və yenidən: 

–Bəlkə  də  oğlum idi, bəlkə  də  qızım idi – deyə oxumağa 

başladı. 

Bunun nə qədər davam etdiyini deyə bilmərəm. Özümü ələ 

alıb yenidən hər şeyi qavramağa başlayanda görünür bir xeyli 

vaxt keçmişdi. O da sakit olmuşdu. Mümkün qədər təmkinli 

olmağa çalışaraq yenidən danışmağa başladı. 

–O gecə  mən bütün iradəmi toplayaraq bıçağı  sərrast 

vurdum. Sonra ürəyim getdi. Sonra heç bir şey yadımda deyil. 

Həkimlər mənim  ən ağır bir ruhi xəstəliyə tutulduğumu 

qərarlaşdırmışlar. Bu məni xilas etdi. Mən yalnız beş ildən 

sonra sağaldım və sürgün edildim. İki il qabaq amnistiya 

düşdüm.  İndi siz hər  şeyi bilirsiniz, – deyə o mənə müraciət 

etdi, – məni azad etmişlər. Mən bəraət qazanmışam.  İndi siz 

deyin, əgər ümumi, mücərrəd bir həqq, bir insanlıq məhkəməsi 

varsa, deyin mən onun qarşısında bəraət qazana bilərəmmi? 

Məni insan saymaq olarmı, məni bağışlamaq olarmı? 

Aralığa sukut çökdü. 

Sonra o: 

–Cavab verməyə  tələsməyin, – dedi. – Yaxşı–yaxşı 

fikirləşin. Anlayın.  

Mən aramla dedim. 

–Mənim sizi bağışlamağa, ya ittiham etməyə heç bir 

---