A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini

RANGLAR HAQIDA
Daraxtlar, butalar, gullar va qurilmalar ranglarining uyg‘un- 
lashuvi ko'kalam zorlashtiriladigan hududning badiiy qiyofasini 
yaratishda muhim aham iyat kasb etadi. Inson ko‘zi rang toMqin- 
larining faqatgina 400 dan 700 mikrometr (mkm) gacha boMgan 
diapazonini ko’ra oladi. Bunda inson tomonidan 400-430 mkm 
uzunlikdagi rang toMqinlari binafsharang boMib qabul qilinadi, 430- 
470 mkmdagi - havorang; 470-500 mkm - ko‘k, 500-570 mkm -
yashil, 570-590 mkm - sariq, 590-630 mkm - to ‘q sariq, 630-700 
mkm qizil rangda qabul qilinadi.
Ushbu nurlar majmuasi kunduzgi yorugMik nuri tasaw urini 
beradi. 400 mkmdan qisqa nur toMqinlari - ultrabinafsha, 700 
mkmdan uzun toMqinlar esa - infraqizildir. Ultrabinafsha va 
inlraqizil nurlar ko‘zga ko’rinmasdir.
Quyosh spektrining 63 ta jilosidan 7 ta asosiy ranglar ajratiladi: 
binafsharang, havorang, ko‘k, yashil, sariq, to ‘q sariq va qizil. 
Ranglar asosiy, qo‘shimcha va neytra! boMadi. Asosiy ranglar bu -
qizil, ko‘k, sariq, bu ranglar araiashtiriiganida boshqa ranglarni hosil 
qiladi, bu ranglar o ‘zlari boshqa ranglar aralashmasidan paydo
boMmaydi. Q o‘shimcha ranglar - boshqa ranglarni aralashti- 
rilganidan olinishi mumkin, bular: ko‘k bilan sariq - yashil rang 
beradi, qizil bilan sariq - to ‘q sariq rangni. Neytral ranglarga oq, 
kulrang va qora kiradi.
Acocirfi paHTJiap
U y iin im a paHr.nap
15-rasm.
Tabiatdagi ranglar majmuasi:
1-binafsharang, 2-havorang, 3-ko‘k, 4-yashil, 5-sariq, 6-to‘q sariq,
7-qizil.
Inson k o ‘zlariga ta ’siri bo‘yicha ranglar iliq (qizil, sariq va to ‘q 
sariq), y a ’ni olov shu’lalarini eslatuvchi boMadi, va sovuq (ko‘k, 
yashil, binafsharang) yoki muz va osmonni eslatadigan ranglarga 
ajratiladi. Iliq ranglar - bu faol ranglar boMib, insonga jonlanti- 
ruvchi ta’sir ko‘rsatadi; ular yaqin va uzoq masofalardan ham 
yaxshi ko‘rinadi. Sovuq ranglar - bu passiv ranglardir, insonga ular 
tinchlantiruvchi ta’sir etadi va yaqin masofalardan yaxshi ko‘rinadi.
Ranglar bo‘yicha m a’lum bir kompozisiyalarni yaratishda 
quyidagi rang jilolari tafovut qilinadi:
a) kontrast - qarama-qarshi ranglar birga joylashtiriladi, 
masalan, qizil yashil bilan, to ‘q sariq binafsha rang bilan, sariq 
havorang bilan, hamda shu ranglarni kulrang bilan yonma-yon 
turishi;
b) garmonik, uyg‘un ranglar - ranglar doirasida har bittadan 
keyingisi bilan joylashadi, y a’ni, qizil sariq bilan, to ‘q sariq yashil

---

bilan, sariq ko‘k rang bilan, havorang yashil bilan hamda ushbu 
ranglaming kulrang bilan mos kelishi;
v) disgarmonik, hamohang bo‘lmagan - ranglar yonidagisi 
bilan birga joylashtiriladi, y a’ni qizil rang to ‘q sariq bilan, to ‘q sariq 
sariq bilan, sariq yashil bilan, yashil ko‘k rang bilan, ko‘k rang 
havorang bilan, binafsharang qizil bilan. Bu ranglar bir-biriga mos 
tushmaydi, chiroyli ko‘rinmaydi va ularni so f holida birga ishlatish 
tavsiya etilmaydi, faqatgina neytral ranglar hamohangligida qo‘llash 
mumkin;
g) nyuans - bitta rangning och rangidan to to ‘q rangigacha 
yonma-yon joylashtirish: pushti rangdan, och-qizil to to ‘q qizil 
ranggacha; havorangdan, och-ko‘k to to ‘q ko‘k ranglargacha 
o ‘zgarishi.
Savollar:
1. Tabiatdagi 7 ta ranglarni ketma-ketlikda sanab bering.
2. Asosiy va qo‘shimcha ranglar haqida m a’lumot bering.
3. Iiiq va sovuq ranglar deganda nimani tushunasiz?
4. Ranglar kompozisiyasining qanday turlari mavjud, ularga 
ta’rif bering.
16-rasm.
Garmonik uslubda barpo etilgan klumba.