A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

60­ rasm.
Monoduragay irsiylanishda 
tahliliy chatishtirish:
Diduragay chatishtirish deb nimaga aytiladi?
Mendelning uchinchi qonunini tushuntirib bering.
Tahliliy chatishtirish nima? Misollar keltiring.
Diduragay chatishtirishda fenotipi jihatdan nisbat qanday bo
‘
ladi?
1.
2.
3.
4.
1.
Pomidor mevasining yumaloq shakli (A) noksimon shakli (a) dan, 
qizil rangli (B) sariq rangli (b) dan dominant bo‘ladi. Genetik for­
mulalardan foydalanib, quyidagicha chatishtirishlarning natijasini 
yozib be ring: yumaloq qizil mevali o‘simlik noksimon sariq mevali 
o‘simlik bilan chatishtirildi. Naslidagi barcha o‘simliklar yumaloq 
qizil meva berdi. Ota­ona o‘simliklarning genotipi qanaqa? Duragay­
larning genotipi­chi? Formulalarini yozib bering. 
A gulning qizil rangi; 
a gulning oq rangi.

---

115
GENETIKA ASOSLARI
V BO‘LIM
Ishning maqsadi:
o‘quvchilarga irsiylanishga oid bilimlarni gerbariylar asosida 
mustahkamlash.
Kerakli jihozlar. 
G‘o‘za, pomidor, namozshomgulning har xil navlaridan 
tay yorlangan gerbariylar, g‘o‘zaning oq, qo‘ng‘ir, mallarang, novotrang tolalari, 
pomidorning turli shakl va rangdagi mevalari.
Ishning borishi.
O‘quvchilar 3 guruhga bo‘linadi. Har bir guruh alohida 
o‘simliklar ustida ishlab, ish natijalarini e’lon qilib, himoya qiladi.
Topshiriqlar:
1. Pomidor o‘simligining har xil navlari gerbariylarini o‘rganib chiqing. 
Dominant, retsessiv belgilarini aniqlang, poya, barg, meva shakllarini 
o‘rganib chiqing va taqqoslang.
2. G‘o‘za o‘simligini har xil navlaridan tayyorlangan gerbariylarni o‘rganib 
chiqing. Dominant, retsessiv, oraliq belgilarini aniqlang. Tola ranglarini 
turlicha bolish sababini o‘rganing.
3. Namozshomgul o‘simligini qizil, oq, pushti gulli navlarini gerbariylar 
asosida o‘rganing. Poya, barg, gul tuzilishini taqqoslang.
Ish natijalari asosida quyidagi jadvalni to‘ldiring va masalani yeching:
1. G‘o‘zada malla rangli tola oq tola ustidan dominantlik qilgani uchun F
1 
bo‘g‘inda novvot rang tolali forma hosil bo‘ladi. Agar F
1 
duragaylar retsessiv 
organizmlar bilan o‘zaro chatishtirilsa, F
2 
da qanday natija olinadi.
2. Namozshomgulning qizil va oq gultojibargli formalari o‘zaro chatishtirilsa, 
F
1
va F
2
bo‘g‘inda qanday ajralish kuzatiladi? Tahliliy chatishtirish o‘tka­
zilsa­chi?