A410201-«Agronomiya» qánigeligi kurs magistrantları ushın

Biologiyalıq se6epler – bul mádeniy ósimliklerdiń hám agrotexnikalıq ilajlardıń jabayı ósimliklerge hár qıylı tásir etiwi. Mádeniy ósimlikler túrine qaray ózine tán kesellikler hám zıyankesler menen zıyanlanadı.



1 - súwret. Eginler salıstırma salmaǵınıń topıraq ónimdarlıǵı hám ǵawasha zúráátine tásiri.
2-ǵawashanı úzliksiz ekkende, paxtanıń salıstırma salmaǵı, 100%, 6-1:4:1:2 almaslap egiwde,
4-2:4:1:2 almaslap egiwde, 5-3:5 almaslap egiwde, 6-3:7 almaslap egiwde, 7-3:4:1:2 almaslap egiwde,
8-3:4:1:1 almaslap egiwde, 10-3:3:1:1 almaslap egiwde.
Egerde bir jerge úzliksiz túrde bir qıylı ósimlik egile berse, onıń kesellik hám jánlikler menen zıyanlanıwı kúsheye beredi. Bul zúrááttiń keskin kemeyip ketiwine hám onıń sapasınıń tómenlewine alıp keledi. Bir jerge ózgertpesten ege beriw ǵawashanıń vil`t penen, dánli eginlerdiń tamır shiriw menen, kartoshkanıń fitoftora menen keselleniwine h.t.b. alıp keledi. Ósimliklerdi biologiyalıq jaqtan bir-birinen parq qılatuǵın túrleri menen almastırıp turıw, olardıń kesellikler hám zıyankesler menen zıyanlanıwın azaytıwǵa hám topıraq mikroflorasınıń ádewir jaqsılanıwına tásirin tiygizedi.
Ekonomikalıq sebepler – bul tiykarınan jergilikli jerge qolaylastırılǵan hám joqarı ónim beretuǵın ósimlik túrin hám sortın tańlaw. Almaslap egiw sxemasına kiritilgen eginlerdiń túri hám sortı, olardıń salıstırma salmaǵı sol jerdiń klimat hám topıraq jaǵdayına tuwrı keletuǵın bolıw kerek. Eger almaslap egiw sxeması durıs tańlansa, tek zúráát artıp qoymastan, qollanılatuǵın agrotexnikalıq ilajlardıń paydalılıǵı ádewir artadı. Almaslap egiw durıs júrgizilse ǵawashanıń zúráátligi 20-25 procentke, qollanılǵan tóginlerdiń tásiri 30-33 procentke artadı, ǵawashanıń suwǵa bolǵan talabı 20% ke kemeyedi hám materiallıq shıǵınlar 10-15 procentke qısqaradı.
Almaslap egiwde eginlerdiń jaylasıwı.
Awıl xojalıq eginlerinen joqarı zúráát alıw, topıraq ónimdarlıǵın saqlaw hám onı arttırıp barıwda eginler strukturasın durıs tańlaw áhmiyetli orın tutadı.
Eginler strukturasın durıs belgilew birinshi gezekte awıl xojalıq eginlerinen joqarı zúráát alıwǵa tiykar bolsa, ekinshiden topıraq ónimdarlıǵın saqlawda sheshiwshi rol` atqaradı.
Sonıń ushın barlıq eginler almaslap egiw sxemasına kiritilip, eginler óz ornı, waqtı menen almastırılıp turılıwı kerek.
Házirgi waqıtları diyqanshılıqta egislik jerler fermerlerge berilgen, ásirese keyingi fermer xojalıqlarınıń egislik jerlerin optimallastırıw sebepli, olardıń egislik maydanları keńeytilip awıl xojalıq eginlerin egiw ushın qolaylı jaǵday jaratılıp atır. Bul hár bir fermer xojalıǵı ushın almaslap egiwdi engiziwge múmkinshilik beredi. Fermer xojalıqları ózleriniń egislik maydanları, egis túrleri, qánigelesiwi, egislik jerleriniń meliorativlik awhalın esapqa alıp eginlerdi almaslap egiwdi engiziw kerek. Bunda, álbette tiykarǵı egin esaplangan ǵawasha hám biyday eginlerinen keyin topıraq ónimdarlıǵı kemeyedi. Hár jılı bir egin qaytalap egile berse, ónimdarlıq hám eginlerdiń zúráátligi kemeyip baradı, zıyankesler hám kesellikler artadı. Sonıń ushın, bul eginlerdi topıraq ónimdarlıǵın arttırıwshı sobıqlı ot-jemlik (jońıshqa), sobıqlı-dán (gúnji, másh, lobiya) eginleri hám bir jıllıq dánli eginler menen almastırıp egiw, bir jıllıq dánli eginlerdi jıynap alǵannan keyin gektarına 20-30 tonna jergilikli tógin (qıy) beriw, ǵawashanı jazǵı suwǵarıw dáwirinde organikalıq tógin sherbetinen paydalanıw arqalı topıraq ónimdarlıǵın arttırıwǵa boladı. Sherbet usılında ǵawashanı suwǵarıw ushın paydalanılatuǵın jergilikli tógin shirigen bolıwı kerek. Shirimegen jergilikli tóginnen paydalanılsa atızǵa jabayı ósimliklerdiń tuxımları, kesellikler hám zıyankesler tarqaladı.
Egislik jerlerimizdiń meliorativlik awhalı tómen bolǵanınday topıraq ónimdarlıǵı, ondaǵı shirindiniń (gumus) muǵdarı da tómen. Eger topıraq quramında shirindi muǵdarı kem bolsa, agrotexnikalıq ilajlar ótkeriwdi qıyınlastıradı, onıń nátiyjesi kemeyedi, ósimlikler ósip rawajlanıwdan artta qaladı hám zúráát tómen boladı. Sonıń ushın, topıraq ónimdarlıǵın arttırıwda agrotexnikalıq, agroximiyalıq hám biologiyalıq usıllardan birdey paydalanıw kerek.
Diyqanshılıq mádeniyatın, topıraq ónimdarlıǵın arttırıwda, ǵawasha, biyday hám basqada eginlerden aldın egiletuǵın, biologiyalıq jaqtan beyimlesken hám usı kúnge shekem bul jóninde basqa eginler menen almastırıwǵa bolmaytuǵın egin bul jońıshqa bolıp esaplanadı.
Jońıshqa egilgen atızlarda 3-jılı hár gektarda keminde 700-800 mıń túp ósimlik bolsa, topıraqtıń 50 sm qatlamında 90-130 centner tamır qaldıradı, topıraqta 180-220 kilogramm taza biologiyalıq azot toplanadı hám 3 jıl dawamında 180-300 centner jońıshqa bedesin alıwǵa boladı.
Awıl xojalıq eginleriniń zúráátliligin keskin kóteriwdiń, topıraqtıń qunarlılıǵın saqlaw hám onı turaqlı túrde arttırıp barıwdıń birden-bir jolı bul eginlerdi almaslap egiw bolıp esaplanadı. Sonıń ushın hár qanday jaǵdayda da egislik jerlerdi durıs tańlawǵa, olardıń agrotexnikasın saqlawǵa, ásirese xojalıqlarda eginlerdiń egislik strukturası boyınsha qaysı daqıldan keyin neni egiw kerekligine qatań itibar beriliwi tiyis.
Diyqanshılıqta ósimlikler tiykarınan eki toparǵa bólinedi: 1-bul, ósip rawajlanıw dáwirinde topıraqtıń quramındaǵı azıqlıq zatlardı ózlestiriwshiler; 2-tamır sisteması arqalı azıqlıq zatlardı ózine ózlestiriw menen birge, olardı toplawshı ósimlikler.