62
Hələ tam soyumamış meyit üzərində səslənən o çıxışlar mənim indi də
qulaqlarımdadır. Aman Allah, həmin nitqlərdən necə od-alov püskürürdü, çıxışlar
ürəklərdə necə bir ümid çırağı yandırır, mərhumun xatirəsi minnətdarlıq hissi ilə
necə yad edilirdi. Həmin gündən cəmi yeddi il ötmüşdür.
Nə olsun? O təmtəraqlı, ibarəli nitqlərdən nə qaldı? Deyəsən, külək elə
həmin gün o çıxışları sovurub apardı.
Həsən bəy təntənəli şəkildə dəfn olundu, onun haqqında 2-3 gün də orda-
burda danışdılar, qəzet və jurnallar onun bioqrafiyasını dərc etdilər, portretini
verdilər – vəssalam.
Müsəlman cəmiyyəti ona müxtəlif sahələrdə ilk addımı atmağı öyrədən, ona
zəngin miras, irs qoyan, onu mədəni həyata alışdıran xadimi ilə beləcə üzülüşdü.
Deyəsən, hər şey bitdi…
Və müsəlman cəmiyyəti mərhumu tamamilə unutdu.
Lakin bu hələ azdır.
Digər xalqlar ona xidmət göstərən övladlarının xatirəsini əziz tutur, ona
abidə qoyur, adını əbədiləşdirir, ailəsinə qayğı göstərir və s. Bizdə isə tamamilə
əksinədir.
Biz nəinki Həsən bəyə abidə ucaltmadıq, heç adi qəbirüstü daş qoymaq üçün
onun həyat yoldaşına kömək etməyə gəlmədik, biz nəinki Həsən bəyin adını və
xatirəsini əbədiləşdirmədik, hətta onun tamamilə unudulması üçün çalışdıq, nəinki
onun ailəsinə qayğı göstərmədik, əksinə elə bil ona əlavə dərd, kədər gətirmək
prinsipi ilə bəhsə girdik.
Bu mənada Həsən bəyin neçə illər boyu üzvü olduğu müəssisənin
münasibəti daha qəribə təsir bağışlayır.
Mən bizim şəhər özünüidarəsini, onun Uçiliş Komissiyasını nəzərdə
tuturam. Elə bil ki, Məlikovlar familiyasına etinasızlıq göstərmək bu idarənin iş
sisteminə daxil olmuşdur.
Bütün hallarda, iş yerinə zəmanət verməkdə də, yerə təqdim etməkdə də,
vəzifədə yüksəlməkdə də Məlikovlar ailəsindən yan keçilir.
Bunu izah etmək çox çətindir. Hər halda xalq xadiminin ailəsinə nəinki
yardım göstərilmir, əksinə bu ailənin üzvləri sıxışdırılır, öz əməkləri hesabına
yaşamağa maneəçilik törədilir, öz qabiliyyətlərini üzə çıxarmağa imkan verilmir.
Bunlar nəyə lazımdır? Nə məqsədlə edilir? Bəzilərinin bildiyi, lakin
susduğu, bəzilərinin isə bilmədiyi bu vəziyyət xüsusi öyrənilməli, araşdırılmalıdır.
Yoxsa, öz canyandıranımızın, himayədarımızın xatirəsinə bu cür münasibət
az-çox mədəni cəmiyyətdə hələ təsadüf olunmayan xüsusiyyətlərimizi üzə çıxara
bilər.
Hətta vəhşilər belə öz başçılarının məzarlarını bəzəyirlər.
Bizdə vəhşilik dövrü keçmişdirsə də, mədəni dövr hələ başlamamışdır…
Dağıstani
«Ədəbiyyat qəzeti» 28 iyul 2000.
63
Aktual və əhəmiyyətli tədqiqat predmeti
Azərbaycan ədəbiyyatı, mətbuatı və maarifçiliyinin inkişafında misilsiz
xidmətlər göstərmiş Haşım bəy Vəzirovun həyatı kimi (sürgün, həbs, təqiblər)
yaradıcılığı da təlatümlü, təzadlı olmuşdur. İstedadlı yazıçı-publisist, bacarıqlı
naşir-redaktor, mahir tərcüməçi, görkəmli pedaqoqun bütün ömrü xalqının
tərəqqisi uğrunda fədakar mübarizədə keçmişdir.
Tənqid, təzyiq, təqiblər onu ömrü boyu sadiq qaldığı məfkurəsindən,
əqidəsindən və amalından döndərə bilməmişdir. Xalqa xidmət etmək, onun
maariflənməsinə və beləliklə, tərəqqisinə nail olmaq Haşım bəyin həyatının
mənası, məğzi idi.
Xalq xadimi H.Vəzirovu sağdan da, soldan da, sağ ikən də, vəfat edəndən
sonra da «vurmuşlar». Sənətkarın böyüklüyü, xoşbəxtliyi ondadır ki, o tarixin,
zamanın sınaqlarına tab gətirir və ədəbi irsi ilə bir daha özünü təsdiq edir və
yaşadır. Azərbaycan sovet ədəbiyyatşünaslığında H.Vəzirov «daim ideya
tərəddüdləri içində olan, çox vaxt burjua məfkurəsi təsiri altında yazan tipik liberal
burjua ziyalısı» (Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi: 3 cilddə, Bakı, 1960-cı il, II cild,
səh.414) kimi, yaxud buna bənzər ibarələrlə xarakterizə edilsə də, eyni zamanda
onun ədəbiyyat və mətbuat sahəsindəki xidmətləri ehtiyatla etiraf olunurdu: «1905-
ci il inqilabından sonrakı burjua və mütərəddid mətbuat sahəsində ən çox fəallıq
göstərən jurnalist və yazıçı Haşım bəy Vəzirov idi». Yaxud «Birinci dünya
müharibəsinin ilk günlərində liberal-burjua ziyalısı, məşhur ədib və mühərrir
H.Vəzirovun (1862-1916) redaktorluğu ilə «Məzəli» satirik jurnalı çıxırdı» (Mir
Cəlal, Firudin Hüseynov: XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı, Bakı, 1982, səh.48).
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında H.Vəzirovun xidmətləri sadalanır,
eyni zamanda əlavə edilir: «Lakin ictimai-siyasi görüşlərində burjua millətçiliyi də
özünü göstərmiş, sinfi sülh ideyasının tərəfdarı və panislamist olmuşdur.
Şübhəsiz ki, bugünkü tələblər baxımından «Döymə qapımı, döyərlər
qapını», «Evlənmək su içmək deyil», «Xan-xan» kimi əsərlərin, yüzlərlə məqalə və
publisistik yazıların müəllifi, «Təzə həyat», «İttifaq», «Səda», «Sədayi-vətən»,
«Sədayi-həqq», «Kafkazest», «Məzəli» kimi qəzet və jurnalların redaktoru və
naşiri olmuş H.Vəzirovun irsi həm XX əsrin əvvəli Azərbaycan ədəbi həyatının
real mənzərəsini yaratmaq, həm də sovet ədəbiyyatşünaslığının qərəzli və bitərəf
mövqeyini dəyərləndirmək baxımından aktual və mühüm əhəmiyyətli tədqiqat
predmetidir. İstedadlı yazıçı-publisist C.Hacıbəylinin (Dağıstani) dönə-dönə, sevə-
sevə «fövqəladə insan», «nadir şəxsiyyət» və «xalq müəllimi» adlandırdığı
H.Vəzirovun 90 ilə yaxındır ki, bədii əsəri, kitabı çap olunmur. Bu boşluğu
doldurmaq istəyənlərə xatırladırıq ki, H.Vəzirovun «Döymə qapımı, döyərlər
qapını» adlı dörd pərdəli komediyası M.Axundov adına kitabxanada mikrofilmdə
mühafizə olunur.
H.Vəzirov Şekspirin «Otello» faciəsini və bir sıra başqa əsərləri ilk dəfə
Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş, 1908-ci ildə «Qafqaz şüəranın məşhuru
Dostları ilə paylaş: |