Abġd tahġRLĠ

 
122 
mətbəxi,  milli  geyimi,  xalq  sənətkarları,  yurtların  özünəməxsus  konstruksiyası, 
adət-ənənələri böyük maraqla, məhəbbətlə təqdim edilir. 
Özü də bu zaman prof.N.Məmmədov mötəbər mənbə və məxəzlərə istinad 
edir,  qaraqalpaqşünaslığın  ən  dəyərli  nümayəndələrinə  üz  tutur,  ən  etibarlı 
nümunələrdən  sitat  gətirir.  Prof.N.Məmmədov  Qaraqalpaq,  Azərbaycan  türk,  rus 
dillərində  olan  müxtəlif  mənbələrdən,  internet  saytlarından  istifadə  etməklə 
toxunduğu problemin hərtərəfli, həm də sanballı elmi-nəzəri həllinə nail olmuşdur. 
200-ə  yaxın  məxəzin  hər  birinə  diqqətlə,  eyni  zamanda  yaradıcı  şəkildə  yanaşan 
tədqiqatçı  mövzu  ilə  bağlı  mövcud  fikirlərə,  mühakimələrə,  mülahizələrə 
münasibət  bildirmiş,  öz  mövqeyi,  rəyini  əsaslandırmaq  üçün  tutarlı  faktlardan, 
sitatlardan,  nümunələrdən  yerli-yerində  istifadə  etmişdir.  Bir  sözlə,  tədqiqat 
predmeti  ilə  bağlı  söylənilənləri  yeni  baxışlarla,  müasir  tələblərə  uyğun  şəkildə 
daha  da  zənginləşdirmişdir.  P.İvanov,  H.Baskakov,  C.Malov,  C.Tolstov, 
C.Tolstova, 
T.Jdanko, 
E.Bertels, 
Y.Qulamov, 
A.Sadıqov, 
İ.Möminov, 
M.Nurməhəmmədov,  A.Ərcilasun,  Z.Bünyadov,  C.Qasımova  kimi  alimlərin 
tədqiqatları  Qaraqalpaqların  tarixi,  mədəniyyəti  barədə  dolğun,  geniş  təsəvvür 
yaratmağa  imkan  verir.  Bütün  bu  hazırlıqlardan  sonra  müəllif  əsas  mətləbə  – 
Qaraqalpaq yazarlarının, ədəbi nümunələrinin təqdiminə və tədqiqinə başlayır. 
Prof.  N.Məmmədov  Qaraqalpaq  ədəbiyyatı  barədə  tam  təsəvvür  yaratmaq 
üçün uğurlu, münasib metoddan – tədqiqat predmetinə tarixi-xronoloji yanaşmadan 
məharətlə yararlanmışdır. O, əvvəlcə, ilk Qaraqalpaq ədəbi nümunələrindən – lirik-
epik  poema,  xalq  mahnıları,  nağıllardan  bəhs  edir,  sonra  XVIII-XIX  əsr  ədəbi 
nümunələrinə  müraciət  edir,  daha  sonra  XX  əsr  ədəbiyyatını  təhlilə  başlayır. 
Beləliklə, Qaraqalpaq ədəbiyyatının bütün səhifələrini vərəqləyir, onlara münasibət 
bildirir, bir sözlə, türk xalqları cərgəsində Qaraqalpaq ədəbiyyatının yeri və rolunu 
dəqiq  müəyyənləşdirir,  onun  özünəməxsus  məziyyətlərini  məharətlə  açıqlayır. 
Prof. N.Məmmədovun təqdim edilən kitabı dərslik kimi nə qədər dəyərlidirsə, elmi 
mənbə kimi türkologiyaya əvəzsiz töhfədir.  
Prof.  N.Məmmədov  bu  əsərinə  qədər  uzun,  gərgin  və  qeyd  etdiyimiz  kimi, 
məhsuldar  yaradıcılıq  yolu  keçmişdir.  «XX  əsr  rus  poeziyası  Azərbaycan 
tərcümələrində» 
(1992),  «Qazax  ədəbiyyatı»  (1993),  «Orijinalın  milli 
özünəməxsusluğu  və  tərcümə»  (1998),  «Səməd  Vurğun  dramaturgiyası  rus 
dilində»  (1999),  «Poetik  tərcümə»  (2001),  eləcə  də  «Məni  axtaracaqsan»  (2000), 
«Bəlkə dünya yolunu azıb» (2004) kitabları, onlarca sanballı məqaləsi, tərcümələri, 
ali  məktəb  tələbələri  üçün  tədris  proqramları  alimin,  tərcüməçinin,  şair  və 
publisistin yaradıcılıq tərcümanıdır. 
Dünyada  baş  verən  ictimai-siyasi  proseslər  fonunda,  xüsusilə  türk  xalqları 
arasında  əlaqə  və  əməkdaşlığın  tarixi  zərurətə  çevrildiyi  bir  zamanda  öz 
ulusumuzdan  olan  bir  qövmün  ədəbiyyat  tarixinə  həsr  edilmiş  möhtəşəm  əsərin 
ərsəyə  gəlməsi  onun  dəyərini  dəfələrlə  artırır,  desək  –  burada  mübaliğə 
axtarmayın.  Xüsusi  ilə  yetişməkdə  olan  gənc  nəslin  –  ali  məktəb  tələbələrinin 
böyük  türk  xalqının  bəşər  sivilizasiyasındakı  xidmətlərini,  rolunu,  yerini  bilməsi 
əlbəttə,  zəruridir,  təqdirəlayiqdir.  Tənqidçi,  ədəbiyyatşünas  alim  N.Məmmədov 
həm  də,  təcrübəli  pedaqoq  olduğundandır  ki,  tələbələrin  qəlbinə  və  beyninə  təsir 
etməyin yolunu bilir, bu işin mahir ustasıdır.  

---

 
123 
Əsərə elmi üslub hakim olsa da, o müasir gənclərin tələblərinə, qavrama və 
dərketmə  keyfiyyətlərinə  hesablanmışdır.  Sadəlik,  lakoniklik,  fikrin  tam,  eyni 
zamanda  ardıcıl  çatdırılması  əsəri  oxunaqlı  edir.  Digər  tərəfdən  bölmələrin 
sonunda mövzu ilə bağlı tərtib edilmiş suallar olduqca ustalıqla hazırlanmışdır və 
mövzunun mənimsənilməsini asanlaşdırır. Tələbələrin öz biliyinin yoxlaması üçün 
onlara  ünvanlanan  sualların  sayı  99-dur  və  bu  rəqəm  şərtidir.  Mövzulara  istinad 
edib  bu  qəbildən  ən  azı  on  dəfə  çox  sual  tərtib  etmək,  o  qədər  suala  da  cavab 
tapmaq mümkündür. Əsas və təqdirəlayiq odur ki, artıq Qaraqalpaq ədəbiyyatı ilə 
bağlı bütün suallara cavab verəcək bir mənbə – ensiklopedik nəşr, dərslik var. 
 
“Ədəbiyyat qəzeti” , 28 dekabr 2007  
 
 
Ehkamın uçqunu 
 
 
Tanınmış  şair,  publisist,  tərcüməçi  Dilsuzun  müasir  Türkiyə  ədəbiyyatının 
görkəmli nümayəndələrindən biri Tuncər Cücənoğlunun «Uçqun» («Çığ») əsərini 
tərcümə  etdiyindən  xəbərdar  idik.  Bilirdik  ki,  əsərin  Azərbaycan  səhnəsində 
tamaşası nəzərdə tutulmuşdu. Bir sözlə, neçə müddət idi ki, «Uçqun»u gözləyirdik. 
Onun  səsini-sədasını  eşidir,  amma  özünü  görmürdük.  Nəhayət,  dekabrın  8-də 
Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində «Uçqun» oynanıldı… 
Bəri başdan  deyək  ki,  tamaşa  böyük uğur qazandı, artistlərin ifası  dəfələrlə 
alqışlandı.  Səhnədə  cərəyan  edən  hadisələr,  obrazların  yaratdığı  dinamizm  və 
dramatizm, hərəkət və ehtiraslar, qızğın dialoqlar tamaşaçı alqışları və göz yaşları 
ilə izlənirdi. Finalda isə səhnənin dekorasiyası başqa görkəm almışdı: sadə və kasıb 
kəndli  koması  artistlərə,  yaradıcı  kollektivə  tamaşaçıların  bəxş  etdiyi  gül-çiçəyə 
qərq olmuşdu. 
Bu  tamaşa  haqqında  resenziyaya  nədən  başlamalı?  Əsərin  maraqlı  və 
mükəddər  məzmunundan,  bəşəri  ideyasından,  mövzunun  aktuallığından, 
əhəmiyyətindən,  yoxsa  uğurlu  rejissor  (Əməkdar  incəsənət  xadimi  Bəhram 
Osmanov), rəssam (Əməkdar incəsənt xadimi Ağarəhim Əliyev) işindən, səhnənin 
sadə, lakin yaddaqalan tərtibatından, münasib musiqi (Xalq artisti Səyavuş Kərimi) 
seçimindən,  obrazların  xarakterini  tamamlayan  rəngarəng  libaslarından?!  Fərqi 
yoxdur! Nədən və necə başlasan son qənaət, nəticə bir olacaqdır: «Uçqun» uğurlu 
səhnə həyatı yaşadı, qar uçqunu yox, qorxuların, ehkamın uçqunu baş verdi! 
Başı  qarlı  uca  dağların  ağuşuna  sığınmış  kiçik  bir  kənddə  sakinlər  ilin  9 
ayında səssiz-səmirsiz yaşamağa məhkumdurlar. Səbəb sadədir: ucadan çıxan hər 
hansı  səs  –  atəş,  asqırmaq,  bağırmaq  dağlarda  güclü  əks-səda,  titrəyiş  yarada  və 
güclü  buz-qar  uçqunu  törədə  bilər.  Nəticədə  bütün  kənd  uçqun  altında  qala  və 
sakinlər  məhv  ola  bilər.  Odur  ki,  onlar  sakit-səssiz  yaşamaq  qaydalarına  ciddi 
riayət  edirlər.  İllərlə  sürən  bu  cür  həyat  və  düşüncə  tərzi  kəndin  özünəməxsus 
qanunlarını  yaratmışdır.  Ehkama  çevrilmiş  bu  adətlərə  hər  kəs  əməl  etməlidir. 
Yalnız  üç  ay  ərzində  kənddə  toy  etmək,  atəş  açmaq,  qışqırmaq,  uşaq  dünyaya 
gətirmək  olar.  Əks  təqdirdə  qaydanı  pozanı  kəndin  «məhkəmə»si    ən  ağır  cəzaya 

---