Abġd tahġRLĠ

 
196 
Bu gün də ölkədəki bütün həmvətənlər kimi Azərbaycan mühacirəti də illər 
boyu  dönə-dönə  və  sevə-sevə  “səadət  yolu”  kimi  dəyərləndirdikləri  28  May 
gününü Milli bayram kimi təntənəli qeyd edirlər. 
 
 
 
28 may 2002 
 
 
 
Qalxansız  hücum 
 
 
Alxan  Bayramoğlunun  məqaləsininmi  –  yoxsa,  məktubununmu  birinci 
abzasında mənim «Ədəbiyyat qəzeti»nin 2 fevral 2007-ci il tarixli nömrəsində dərc 
edilmiş  «Bir  daha  mühacirət  mətbuatının  tarixi  haqqında»  başlıqlı  yazım  elmi, 
siyasi-ideoloji  və  tarixi  baxımdan  aktual  hesab  olunur,  dərhal  da  əlavə  edilir  ki, 
qaldırılan məsələlər aydınlıq tələb edir. Elə bilirəm ki, qaldırdığım problemə özüm 
mötəbər  məxəz  və  sənədlərə  istinad  edərək  tutarlı  faktlarla,  dolğun,  elmi-nəzəri 
cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə aydınlıq gətirmişəm.  
Müəllif  ikinci  abzasda  sovet  ideoloqlarını  gah  «təqdir  edib»  onlara 
əsaslandığıma, gah da onları «tənqid atəşinə» tutduğuma görə məni qınayır. Əgər 
söhbət  sovet  ideoloqlarından,  sovet  ideologiyasından  gedirsə,  bütün  yazılarımda 
onlar  birmənalı  şəkildə  tənqid  olunur,  rədd  edilir.  Yox,  əgər  opponent  sovet 
dövründəki  Azərbaycan  mətbuat  tarixinin  tədqiqi  ilə  məşğul  olan  alimlərimizi 
nəzərdə  tutub  belə  söyləyirsə,  bəli,  mən  yenə  bu  fikrimdə  qalıram  ki,  həmin 
«qələm sahiblərinin ayrı-ayrı nəşrlər, mühərrirlər və onların yaradıcılığı haqqında 
tədqiqatları  təqdirəlayiqdir  və  yüksək  dəyərləndirilməlidir».  Lakin  ümumən, 
mətbuat  tarixinin  araşdırılmasına  münasibət  partiyalı  və  sinfi  olmuşdur,  rejim  və 
ideologiyaya  xidmət  etmişdir,  bəzən  faktlar  təhrif  olunmuş,  saxtalaşdırılmışdır, 
Cənubi Azərbaycan və mühacirət mətbuatı mövzusuna isə heç toxunulmamışdır. 
Doğrudur,  üçüncü  abzasdakı  «sümükləri  qovrulanadək»,  «işıqlı  zəkalarının 
qüdrətli  hayqırtıları»,  «SSRİ  yalanlarını  dünyanın  qulaqlarına»  kimi    «uğurlu» 
istiarə,  mübaliğə  və  məcazlar  bizim  deyil,  amma  burada  söylənilən  fikirlər 
yazdıqlarımızın başqa və bəsit formada təkrarıdır. 
Mən son illər mühacirətşünas tədqiqatçı kimi də çıxış edən müəllifi bu işinə 
görə  günahlandırmıram,  amma  bu  problemdən  bəhs  edərkən  Alxan  müəllimi 
ehtiyatlı  olmağa  dəvət  edirəm.  Ən  əvvəl,  «mühacir»,  «diaspor»,  «emiqrasiya», 
«miqrasiya»  terminlərinin  mənasını,  mahiyyətini  araşdırmaq,  ensiklopedik 
nəşrlərdən,  o  cümlədən  lüğətlərdən  həmin  alınma  sözlərin  məzmununu, 
etimologiyasını öyrənmək lazımdır. 
Əks  təqdirdə  müəllifin  yazdığı  «Bütün  bunlar  göstərir  ki,  «mühacir»lə, 
«diaspor» sözü və fəaliyyətinin arasında müəyyən yaxınlıq olsa da, onlar tamamilə 
fərqli  (kursivlər  bizimdir  –  T.A.)  anlayışlardır,  yaxud  «Bu  gün  xaricdə 
məskunlaşan bütün soydaşlarımıza istinasız olaraq diaspor (və ya mühacir) demək 
doğru  deyil  (?  –  T.A.).  Onların  bəziləri,  sadəcə  olaraq,  ölkəni  tərk  ediblər,  yəni 
miqrasiya  ediblər.  Belələri,  emiqrantdır»  (?  –  T.A.)    kimi  bir-birini  təkzib  edən, 

---

 
197 
dolaşıq,  ziddiyyətli,  elmi-məntiqi  yükü  olmayan  cümlələrə,  mülahizələrə  rast 
gələcəyik. 
Yeri  gəlmişkən  «mühacirət»,  «diaspor»,  «miqrasiya»  və  «emiqrasiya» 
sözləri elmi mənbələrdə də aşağıdakı kimi izah edilir. 
Mühacirət – öz vətənini tərk edib başqa bir ölkəyə köçmə. 
Mühacir – köçmüş, öz yerini tərk edib başqa yerə köçən adam (Ərəb və fars 
sözləri lüğəti. Bakı, Yazıçı, 1985, səh.448).  
Mühacir – ərəb sözüdür və başqa yerə keçən, keçmək – tərk etmək. 
Mühacirət – adamların ölkədən könüllü köçməsi və ya məcburi köçürülməsi. 
Əsasən iqtisadi (işsizlik), yaxud siyasi (inqilab, müharibə) səbəblərindən irəli gəlir 
(ASE, VII c., səh.137). 
Miqrasiya – latın sözüdür. Yaşayış yerinin dəyişilməsi ilə əlaqədar əhalinin 
bir yerdən başqa yerə köçməsi. (ASE, VI c., səh.542). 
Diaspor  –  xalqın  (etnik  birliyin)  xeyli  hissəsinin  yaşadığı  ölkədən  xaricdə 
olması.  Diaspor  zorla  köçürmə,  genosid  təhlükəsi,  iqtisadi  və  coğrafi  amillərin 
təsiri nəticəsində yaranmışdır. (ASE, III c., səh.437). 
Emiqrasiya  –  latın  mənşəli  sözdür,  mühacirət,  mühacirlik  (Rusca-
Azərbaycanca lüğət, Bakı, 2005, Şərq-Qərb, III cild, səh.652). 
Cəmaləddin  Əfqanini  Azərbaycan  mühacirləri  sırasına  aid  etməyimiz 
müəllifin  xoşuna  gəlmir:  «Çünki  C.Əfqaninin  Azərbaycana  və  Azərbaycan 
mühacirətinə birbaşa dəxli yoxdur. O, Əfqanidir». (? – T.A.).  Heç olmasa və ən 
azı  Ə.Ağaoğlunun,  M.Ə.Rəsulzadənin,  Ş.Qurbanovun  Əfqani  ilə  bağlı  fikirlərinə 
hörmət etmək lazımdır.  
Ümumiyyətlə,  mühacirətdən,  onun  problemlərindən  yazmaq,  bəhs  etmək 
«mühacir» və «diaspor» sözlərini «döyüşdürmək» demək deyildir. Bu problem ona 
daha dərindən və daha geniş yanaşmağı tələb edir. A.Bayramoğlunun mülahizələri 
ilə  tanış  olan  və  xaricdə  məskunlaşmağa  məhkum  olan  milyonlarla  (!!)  Cənubi 
Azərbaycandan olan həmvətənlər təəccüb edər: Bəs, baba, biz nə karəyik?! Biz fars 
şovinizminin, molla rejiminin qurbanları deyilikmi? Biz mühacir deyilikmi?  
Biz  xaricdə  yaşayan  insanlara  «mühacir»,  yaxud  «diaspor»  sözü  ilə  yox, 
əməllərinə görə dəyər verməliyik: Bir mühacir-diaspor üzvü Vətən naminə çalışır, 
fədakarlıq  edir,  digər  mühacir-diaspor  üzvü  passivdir,  laqeyddir.  Eyni  ilə  Sovet 
hakimiyyəti  illərində  on  minlərlə  mühacir  olmuşdur  -    hansı  səbəbdənsə,  rejim 
onları ölkədən didərgin salmışdır. Bu gün biz onların hamısına – bütün mühacirlərə 
mücahid  demirik  ki!  Biz  onların  hamısının  fəaliyyətini  təqdir  etmirik  ki!  Biz 
bolşevizmə,  rus  imperiyasına  qarşı  amansız  mübarizə  aparanlardan, 
ümumazərbaycan mədəniyyətinə töhfə verənlərdən, qəzet-jurnal, dərnək təsis edən 
mühacirlərdən  –  mübarizlərdən  bəhs  edirik.  Bəli,  bu  gün  Şimali  Azərbaycandan, 
Türkiyədən  olan  mühacirlərin  funksiyası,  vəzifəsi  başqadır.  Onlar  Azərbaycan 
dövlətçiliyinin  möhkəmləndirilməsinə,  ölkənin  ərazi  bütövlüyünün  təmin 
olunmasına, mədəniyyətimizin təbliğinə kömək etməlidir. 
Xaricdə  yaşayan  Azərbaycanlıların  fəaliyyətinə,  gücünə  böyük  dəyər  verən 
ümumilli  liderimiz  H.Əliyev  həmrəylik  günü  münasibəti  ilə  Dünya 
Azərbaycanlılarına  1997-ci  ildə  ünvanladığı  müraciətdə  deyilirdi:  «Bu  gün 
Azərbaycanın 
müstəqilliyə  qovuşmasında  yaxın-uzaq  xaricdə  yaşayan 

---