196
Bu gün də ölkədəki bütün həmvətənlər kimi Azərbaycan mühacirəti də illər
boyu dönə-dönə və sevə-sevə “səadət yolu” kimi dəyərləndirdikləri 28 May
gününü Milli bayram kimi təntənəli qeyd edirlər.
28 may 2002
Qalxansız hücum
Alxan Bayramoğlunun məqaləsininmi – yoxsa, məktubununmu birinci
abzasında mənim «Ədəbiyyat qəzeti»nin 2 fevral 2007-ci il tarixli nömrəsində dərc
edilmiş «Bir daha mühacirət mətbuatının tarixi haqqında» başlıqlı yazım elmi,
siyasi-ideoloji və tarixi baxımdan aktual hesab olunur, dərhal da əlavə edilir ki,
qaldırılan məsələlər aydınlıq tələb edir. Elə bilirəm ki, qaldırdığım problemə özüm
mötəbər məxəz və sənədlərə istinad edərək tutarlı faktlarla, dolğun, elmi-nəzəri
cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə aydınlıq gətirmişəm.
Müəllif ikinci abzasda sovet ideoloqlarını gah «təqdir edib» onlara
əsaslandığıma, gah da onları «tənqid atəşinə» tutduğuma görə məni qınayır. Əgər
söhbət sovet ideoloqlarından, sovet ideologiyasından gedirsə, bütün yazılarımda
onlar birmənalı şəkildə tənqid olunur, rədd edilir. Yox, əgər opponent sovet
dövründəki Azərbaycan mətbuat tarixinin tədqiqi ilə məşğul olan alimlərimizi
nəzərdə tutub belə söyləyirsə, bəli, mən yenə bu fikrimdə qalıram ki, həmin
«qələm sahiblərinin ayrı-ayrı nəşrlər, mühərrirlər və onların yaradıcılığı haqqında
tədqiqatları təqdirəlayiqdir və yüksək dəyərləndirilməlidir». Lakin ümumən,
mətbuat tarixinin araşdırılmasına münasibət partiyalı və sinfi olmuşdur, rejim və
ideologiyaya xidmət etmişdir, bəzən faktlar təhrif olunmuş, saxtalaşdırılmışdır,
Cənubi Azərbaycan və mühacirət mətbuatı mövzusuna isə heç toxunulmamışdır.
Doğrudur, üçüncü abzasdakı «sümükləri qovrulanadək», «işıqlı zəkalarının
qüdrətli hayqırtıları», «SSRİ yalanlarını dünyanın qulaqlarına» kimi «uğurlu»
istiarə, mübaliğə və məcazlar bizim deyil, amma burada söylənilən fikirlər
yazdıqlarımızın başqa və bəsit formada təkrarıdır.
Mən son illər mühacirətşünas tədqiqatçı kimi də çıxış edən müəllifi bu işinə
görə günahlandırmıram, amma bu problemdən bəhs edərkən Alxan müəllimi
ehtiyatlı olmağa dəvət edirəm. Ən əvvəl, «mühacir», «diaspor», «emiqrasiya»,
«miqrasiya» terminlərinin mənasını, mahiyyətini araşdırmaq, ensiklopedik
nəşrlərdən, o cümlədən lüğətlərdən həmin alınma sözlərin məzmununu,
etimologiyasını öyrənmək lazımdır.
Əks təqdirdə müəllifin yazdığı «Bütün bunlar göstərir ki, «mühacir»lə,
«diaspor» sözü və fəaliyyətinin arasında müəyyən yaxınlıq olsa da, onlar tamamilə
fərqli (kursivlər bizimdir – T.A.) anlayışlardır, yaxud «Bu gün xaricdə
məskunlaşan bütün soydaşlarımıza istinasız olaraq diaspor (və ya mühacir) demək
doğru deyil (? – T.A.). Onların bəziləri, sadəcə olaraq, ölkəni tərk ediblər, yəni
miqrasiya ediblər. Belələri, emiqrantdır» (? – T.A.) kimi bir-birini təkzib edən,
197
dolaşıq, ziddiyyətli, elmi-məntiqi yükü olmayan cümlələrə, mülahizələrə rast
gələcəyik.
Yeri gəlmişkən «mühacirət», «diaspor», «miqrasiya» və «emiqrasiya»
sözləri elmi mənbələrdə də aşağıdakı kimi izah edilir.
Mühacirət – öz vətənini tərk edib başqa bir ölkəyə köçmə.
Mühacir – köçmüş, öz yerini tərk edib başqa yerə köçən adam (Ərəb və fars
sözləri lüğəti. Bakı, Yazıçı, 1985, səh.448).
Mühacir – ərəb sözüdür və başqa yerə keçən, keçmək – tərk etmək.
Mühacirət – adamların ölkədən könüllü köçməsi və ya məcburi köçürülməsi.
Əsasən iqtisadi (işsizlik), yaxud siyasi (inqilab, müharibə) səbəblərindən irəli gəlir
(ASE, VII c., səh.137).
Miqrasiya – latın sözüdür. Yaşayış yerinin dəyişilməsi ilə əlaqədar əhalinin
bir yerdən başqa yerə köçməsi. (ASE, VI c., səh.542).
Diaspor – xalqın (etnik birliyin) xeyli hissəsinin yaşadığı ölkədən xaricdə
olması. Diaspor zorla köçürmə, genosid təhlükəsi, iqtisadi və coğrafi amillərin
təsiri nəticəsində yaranmışdır. (ASE, III c., səh.437).
Emiqrasiya – latın mənşəli sözdür, mühacirət, mühacirlik (Rusca-
Azərbaycanca lüğət, Bakı, 2005, Şərq-Qərb, III cild, səh.652).
Cəmaləddin Əfqanini Azərbaycan mühacirləri sırasına aid etməyimiz
müəllifin xoşuna gəlmir: «Çünki C.Əfqaninin Azərbaycana və Azərbaycan
mühacirətinə birbaşa dəxli yoxdur. O, Əfqanidir». (? – T.A.). Heç olmasa və ən
azı Ə.Ağaoğlunun, M.Ə.Rəsulzadənin, Ş.Qurbanovun Əfqani ilə bağlı fikirlərinə
hörmət etmək lazımdır.
Ümumiyyətlə, mühacirətdən, onun problemlərindən yazmaq, bəhs etmək
«mühacir» və «diaspor» sözlərini «döyüşdürmək» demək deyildir. Bu problem ona
daha dərindən və daha geniş yanaşmağı tələb edir. A.Bayramoğlunun mülahizələri
ilə tanış olan və xaricdə məskunlaşmağa məhkum olan milyonlarla (!!) Cənubi
Azərbaycandan olan həmvətənlər təəccüb edər: Bəs, baba, biz nə karəyik?! Biz fars
şovinizminin, molla rejiminin qurbanları deyilikmi? Biz mühacir deyilikmi?
Biz xaricdə yaşayan insanlara «mühacir», yaxud «diaspor» sözü ilə yox,
əməllərinə görə dəyər verməliyik: Bir mühacir-diaspor üzvü Vətən naminə çalışır,
fədakarlıq edir, digər mühacir-diaspor üzvü passivdir, laqeyddir. Eyni ilə Sovet
hakimiyyəti illərində on minlərlə mühacir olmuşdur - hansı səbəbdənsə, rejim
onları ölkədən didərgin salmışdır. Bu gün biz onların hamısına – bütün mühacirlərə
mücahid demirik ki! Biz onların hamısının fəaliyyətini təqdir etmirik ki! Biz
bolşevizmə, rus imperiyasına qarşı amansız mübarizə aparanlardan,
ümumazərbaycan mədəniyyətinə töhfə verənlərdən, qəzet-jurnal, dərnək təsis edən
mühacirlərdən – mübarizlərdən bəhs edirik. Bəli, bu gün Şimali Azərbaycandan,
Türkiyədən olan mühacirlərin funksiyası, vəzifəsi başqadır. Onlar Azərbaycan
dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsinə, ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin
olunmasına, mədəniyyətimizin təbliğinə kömək etməlidir.
Xaricdə yaşayan Azərbaycanlıların fəaliyyətinə, gücünə böyük dəyər verən
ümumilli liderimiz H.Əliyev həmrəylik günü münasibəti ilə Dünya
Azərbaycanlılarına 1997-ci ildə ünvanladığı müraciətdə deyilirdi: «Bu gün
Azərbaycanın
müstəqilliyə qovuşmasında yaxın-uzaq xaricdə yaşayan
Dostları ilə paylaş: |