Abdulla Qahhor

partizan bo‘lib, Belorussiya o‘rmonlarini boshdan-oyoq piyoda
kezib chiqqan, aftidan, biron yuz yil umrni ko‘zlagan odam edi.
Rais hali-beri o‘lmaydimi? O‘ziga qiyin!.. Maraz shu
o‘ringa o‘tirganida qilishi mumkin bo‘lgan hamma jinoyatlarni
raisga to‘nkab, militsiyaga turli imzo bilan, lekin adressiz
xatlar yog‘dira boshladi. Shu choqqacha bir oilada inoq
bo‘lgan ovchilar orasida nizo, xafagarchilik, asabiy kayfiyat
alomatlari ko‘rinib qoldi.
Kapitan noilojdan kir lattani titkilayotganday jirkanib,
dam-badam tupurib davom etdi:
– Mana shu kunlarda mening uyimga kechasi yana maraz
keldi, nevara ko‘rganimni eshitgan ekan, tabrikladi; keyin
birdan engashib, shivirladi: «Xabaringiz bor, kotibimiz to‘sat-
dan o‘lib qolgan edi, shuning o‘limida raisning qo‘li bor
degan gap yuribdi. Bu gapga o‘zim ishonmasam ham sizga
aytib qo‘yishni vijdoniy vazifam deb hisoblayman. Bir vaqtlar
kotib noma’lum kishilardan to‘pponcha sotib olayotibdi degan
mish-mish ham raisdan chiqqan bo‘lsa ajab emas», dedi.
Men yana tashakkur bildirdim.

---

151
Oradan besh-olti oy o‘tdi, bu vaqt ichida maraz ekkan
nizo urug‘lari unib chiqdi – ovchilar juda notinch bo‘lib
qolishdi: biri birining g‘iybatini qilgan, biri biri bilan urishgan,
biri birining ustidan ariza bergan... Serg‘alva, qiy-chuv
majlislar...
Bu g‘avg‘olarning sababini payqab qolgan ziyrak kishilar
marazni maydonga tortishdi, uni qisman fosh ham qilishdi.
Kimdir uning yolg‘on ovchi ekanini aytdi. Qisqasi, o‘zaro
xafalashgan odamlarning diqqati marazga jalb bo‘ldi, kim
yo‘talsa tuflagani marazni qidirib qoldi. Maraz kim nima
desa o‘shaning og‘ziga qarar, birovga do‘q qilib, birovga
yolvorar, kim uni kotiblikdan bo‘shatish haqida gapirsa, stolga
kanaday yopishib olib dod solar, o‘shanaqa odamlarga siyosiy
ayblar taqar, oti idoraiki bor – hammasiga yugurar, arz qilar,
ariza berar edi...
Bir kuni ovchilar juda ham uzoq majlis qilishdi. Majlis
oxiriga borib shu qadar qizidi, shu qadar shovqin-suronga
aylandiki, soat o‘n birlarda ko‘cha aylanib yurgan uchast-
kovoyning diqqatini jalb qildi. Uchastkovoy zalga kirganida
bir necha kishi kimnidir oyoq-qo‘lidan olib derazadan ko‘chaga
uloqtirib yuborganini ko‘rib qolibdi. Uchastkovoy yugurib
chiqib qarasa, ko‘chada hech kim yo‘q, surishtirsa, ovchilarning
g‘azabiga uchragan kimsa – shu maraz ekan. Shu-shu bo‘ldi-yu,
maraz bir yildan ortiqroq ko‘rinmay qoldi.
– Bu orada men zahiraga chiqib ketdim, – dedi kapi-
tan, – bundan bir oy burun mening qaynonam qazo qildi.
O‘lik lahadga qo‘yilayotgan paytda bilagimga birovning muz-
day qo‘li tegdi. Qayrilib qarasam, yonimda maraz turibdi,
ko‘ngil so‘ragan bo‘ldi. Maraz anchadan beri shu go‘ristonda
go‘rkov ekan. Meni chetga tortib qulog‘imga shivirladi: «Ma-
halla hay’atining raisi onasini Said Qosim eshonning yoniga
qo‘ydirdi», dedi; go‘ristonda yana kim kimning yoniga qo‘-
yilgani haqida gapirib turib, birdan militsiya xizmatiga kirish
orzusi borligini aytib mendan yordam so‘radi. Men zahiradagi
odamman, so‘zim ham o‘tmaydi, iltimosim ham, deb vaj-
taqal qildim. Maraz hech unamadi, oxiri, yana xabar olaman,
deb ketgan edi, mana, hozir xabar olgani keldi.
Men bir narsaga tushunolmay kapitandan so‘radim:

---

152
– Militsiya xizmatiga kirish, buning uchun birovdan
yordam, tavsiya so‘rash maxfiy narsa emas-ku, bu odam nima
uchun o‘g‘riday xilvatni poylaydi?
Kapitan kuldi.
– Qora ko‘nglida odamlarga yomonlikdan boshqa narsa yo‘q,
odamlardan ham faqat shuni kutadi, shuning uchun hamisha
xavotirda, ovqatni ham yashirincha og‘ziga soladi, yashirincha
chaynaydi, yashirincha yutadi!.. Hali siz diqqat qilmadingiz,
ko‘chaning boshida turishini ko‘rsangiz: xuddi cho‘chigan tovuqday
boshini silkib-silkib atrofga qaraydi, xavf yo‘qligidan tinchish
o‘rniga hayron bo‘ladi, ko‘proq xavotirga tushadi.
Shu payt qorong‘i darvozaxonadan maraz mo‘raladi.
– Ko‘rdingizmi, – dedi kapitan o‘rnidan turayotib, –
men boray, shu taxlitda kechgacha ham turaveradi.
Men ham turdim va kapitan bilan xayrlashayotib so‘radim:
– Modomiki shundoq ekan, nima qilasiz shu maxluq bilan
muomala qilib?
Kapitan so‘ridan tushar ekan, menga ko‘z qisdi.
– Bunaqa maxluqni hamisha ko‘z o‘ngida tutish, qilmish-
qidirmishidan, niyatlaridan xabardor bo‘lib turish zarur: bitta-
yarimtaning oyog‘idan oladigan bo‘lsa, jag‘ini ikki bo‘lib
tashlash oson bo‘ladi.
Kapitan ko‘chaning u betiga o‘tganda maraz o‘zini orqa-
ga – qorong‘iga tortdi.