79
3. G‘azal baytlarini ketma-ketlikka amal qilgan holda sharhlang.
4. Ikkinchi baytda
«oh»
va
«Moh»
so‘zlari o‘rtasidagi bog‘liqlik, shuningdek,
to‘rtinchi baytdagi
«nazar»
so‘zining g‘azal qo
yasiga olingan so‘zlar
bilan
ohangdoshligi qay darajada ahamiyatga ega ekanini tushuntiring.
5. Beshinchi baytdagi Yoqub timsoli bilan bog‘liq talmihni izohlang.
6. Maqta’da Lut
yning yuzi oltinni yashirgani zamirida qanday ma’no ko‘zda
tutilgan?
7. G‘azalni yodlang.
«BU KO‘NGULDUR, BU KO‘NGUL» RADIFLI G‘AZAL
Meni shaydo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul,
Xor-u rasvo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
O‘qdayin qomatimizni qora qoshlig‘lar uchun
Muttasil yo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
Meni yozg‘urma «sevar» debki, mening haddim emas,
Ul tamanno qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
«Borma», derlar, «eshiki sori damo-dam», netayin,
Ko‘p taqozo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
Tori mo‘yin havasi birla qorong‘u kechada
Jonni savdo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
Dushman-u do‘st orasinda men g‘o
lni mudom,
Besar-u po qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
O‘zgadin ko‘rmaki ko‘zung yoshini, ey Lut
y,
Ayni daryo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
G‘azal an’anaviy ishqiy mavzuda bitilgan. U yetti bayt-
dan iborat. Vazni – ramali musaddasi mahzuf (yoki maqsur),
ya’ni
foilotun – foilotun – foilotun – foilun
(yoki
foilon
).
Taqte’si: – V – – / – V – – / – V – – / – V – (yoki
– V ~ ).
Bu asarida shoir endi besh so‘zdan iborat radif qo‘lla-
gan
(«qi-ladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul»)
. G‘azal
80
radi
dagi barcha so‘zlar –
turkiy
(«qiladurg‘on bu ko‘n-
guldur,
bu
ko‘ngul»)
.
Qo
yasi
–
arabiy-forsiy
kalimalar-
dan
(«shaydo – rasvo – yo – tamanno – taqozo –
savdo – po – daryo»)
tashkil topgan.
Ko‘ngil mumtoz she’riyatimizning asosiy tasvir manbayi
hisoblanadi. Chunki, tasavvuf ta’limotiga ko‘ra,
Alloh kishi-
ning ko‘nglidagina aks etadi. Ishq ham – ko‘ngul ishi.
Lirik qahramon ishq bobida barcha «ayb»ni ko‘ngliga
qo‘ymoqchi: uni shaydo, xor-u rasvo (matla’),
qora qoshliklar
uchun o‘qdayin tik qomatini yoydek egik qiladigan (ikkinchi
bayt) ham – shu.
Meni sevdi deb ayblama, buni istayotgan ham – ko‘ngul
(uchinchi bayt), deydi lirik qahramon.
U mulohazalarini davom
ettiraveradi:
eshigiga tez-tez boraverma, deyishadi, lekin ko‘ngul
shuni istasa
(taqozo etsa),
nima qilay
(to‘rtinchi bayt)?
Qorong‘i kechada sochining tolasiga jonni savdo qiladigan
ham
(beshinchi bayt),
do‘st-u dushman ichida men g‘o
l ban-
dani qo‘lsiz-oyoqsiz qilib qo‘yadigan ham
(oltinchi bayt) –
shu
.
Maqta’da lirik qahramon Lut
yga
murojaat etib,
bu ishni
bosh qadan ko‘rma, ko‘z yoshlaringni daryodek to‘kayotgan ham
aynan «bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul»,
deydi.
Bu g‘azal hozirgacha xonandalarimiz tomonidan sevib kuyla-
nadi. Oradan to‘rt yuz yil o‘tib, XIX
asrning birinchi yarmida
Nodira Lut
yning shu g‘azaliga o‘xshatma yozdi.
Dostları ilə paylaş: