Adabiyot 8 (1-qism) new indd

TUYUQLAR
Ko‘ngluma har yonki boqsam, 
dog‘i bor,
Har necha dardimni desam, 
dog‘i bor
. 
Qilcha tanga bori ishqing yor edi, 
Bir sori bo‘ldi 

roqing, 
dog‘i bor
.
Tuyuqni tushunib, undan zavq olish uchun, avvalo, mis-
ralar zamiridagi ma’nolarni obdon anglab olish lozim. Chunki 
qo

yalar da kelgan bir shakldagi so‘zlar yoxud so‘zlar turkumi 
anglatgan ma’nolar bir-biridan farq qilgani sababli tajnis yuzaga 
kelgan. Agar o‘quvchi aynan bir xil shakldagi so‘zlar yoxud 
so‘zlar turkumidagi ma’nolarni ajratib ola bilmasa, asar o‘z 
vazifasini o‘tamagan, muallifning maqsadi amalga oshmay qol-
gan bo‘lib chiqadi.
Shu jihatdan ushbu tuyuqning qo

yalarida quyidagi ma’nolar 
yashirin:
– dog‘i bor – dog‘i bor;
– dog‘i bor – otashi bor;
– dog‘i bor – yana 
(tag‘in)
bor.
Natijada tuyuqdan mana bunday talqin kelib chiqadi: 
Ko‘nglimga har tarafdan boqsam, dog‘i bor, har qancha 
dardimni aytsam, otashi bor. Qildekkina tanamga bori ishqing 
yor edi, 

 roqing 
(sendan ayriliq)
bir taraf bo‘ldi, yana bor.
Uchinchi misrada ham 
«bori» 
so‘zi bekorga ishlatilmagan.
1
K a l o m – so‘z.
2
Sh a b g i r – tong, sahar.

---

88
* * *
Men sening ilkingdin, ey
dil, bandamen,
Vah, qachon yetkaymen ul 
dilbanda men.
Bevafolarg‘a meni qilding asir, 
Sen menga sultonsen, ey 
dil, banda men.
Ushbu tuyuqda, odatdagidek, tajnisli so‘zlar qo

ya bo‘lib 
kelgan va ular quyidagi ma’nolarni anglatadi:
– dil, bandamen – yurak,
(men) 
bandaman 
(bog‘lanib qol-
ganman);
– dilbanda men – dilbandga men;
– dil, banda men – yurak, banda men 
(man)
. 
Misralar talqin etilsa, quyidagicha ma’no kelib chiqadi:
– Men sening dastingdan, ey dil, bandaman 
(bog‘lanib qol-
ganman), vah, men qachon u dilbandga yetgayman? 
Meni bevafolarga asir qilding, sen menga sultonsan, ey dil, 
banda
(fuqaro) – 
men
.
* * *
Charxi kajraftor elidin 
yozamen, 
Chiqmadim hijron qishidin 
yoza men. 
Bir meni yorliq bila yod etmas ul, 
Har necha ul shahg‘a qulluq 
yozamen.
Bu tuyuqda quyidagi tajnislarga duch kelamiz:
– yozamen – yozg‘iraman 
(shikoyat qilaman);
– yoza men – yozga men;
– yozamen – yozaman 
(bitaman).
Satrlar ketma-ketligi asosida talqin etilganda quyidagicha 

krlar ilgari surilgani ma’lum bo‘ladi:
Charxi kajraftor 
(egri aylanuvchi charx, zamon)
elidan noro-
ziman, 
(Chunki)
hijron 
(ayriliq)
qishidan yozga chiqa olmadim. 
Har qancha u shohga qulluq 
(iltifotli maktub)
yozganim bilan 
(to‘rtinchi misra)
, meni bir yorliq 
(maktub)
bilan u yod etmay-
di 
(uchinchi misra)
.

---

89