Adau nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə

   ADAU-
nun Elmi Əsə
rl
ə
ri. G
ə
nc
ə
, 2016, 
№
1
 
 
160 
 
The role of the state in the regulation of domestic consumption market 
 
Economist Z.B.Bayramova 
Azerbaijan State Agrarian University 
SUMMARY 
 
Key words: food, consumption, state, regulation, import, export 
 
The  stimulating  role  of  the  state  for  the  increasing  of  the  domestic  production  in  agricultural 
food  enterprises,  and  in  the  development  of  productive  and  unproductive  complexes  is  undeniable. 
From  this  point  of  view,    the  following  issues  such  as  to  meet  the  people’s  demand  for  food,  to 
increase  the  efficiency  of  re-production,  to  identify  more  efficient  production  areas,  to  stimulate  the 
development  of    agricultural  regions,  and  to  evaluate  the  opportunities  for  the  im  port  substitution 
must be thorougly studied.  
 
 
Роль государства в регулировании внутреннего рынка потребления 
 
Экономик З.Б.Байрамова 
Азербайджанский государственный аграрный  университет 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Ключевые слова: питание, потребление, государство, регулирование, импорт, экспорт 
 
Для  одного  повышения  отечественного  производства  в  сельскохозяйственных 
предприятиях пищевой, так и в развитии производительных и непроизводительных комплексов 
стимулирования роль государства неоспорима. С этой точки зрения, следующие вопросы, такие 
как,  чтобы  удовлетворить  спрос  народа  на  продукты  питания,  в  целях  повышения 
эффективности  повторного  производства,  определить  более  эффективные  производственные 
площади,  чтобы  стимулировать  развитие  сельскохозяйственных  регионов,  и  оценить 
возможности для импорто замещения должны быть тщательно изучены. 
 
 
 
 

---

   ADAU-
nun Elmi Əsə
rl
ə
ri. G
ə
nc
ə
, 2016, 
№
1
 
 
161 
 
AQRAR SAHƏDƏ MADDI-TEXNIKI RESURSLAR BAZARININ 
FORMALAŞMASINDA İSTEHSALIN İNTENSİVLƏŞDİRİLMƏSİNİN ROLU   
Doktorant S.İ.Məhərrəmov  
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 
Açar sözlər: intensivləşdirmə, təkrar istehsal, elmi-texniki tərəqqi, texnoloji amillər. 
 
Aqrar sahədə istehsalın intensivləşdirilməsi 
əhalinin ərzaq məhsullarına, sənayenin bir şox sa-
hələrinin isə xammallara olan tələbatının fasiləsiz 
olaraq  ödənilməsinə  xidmət  edir.  Buradan  aydın 
olur ki, intensivləşdirmənin iqtisadi mahiyyəti ic-
timai  təkrar  istehsalın  inkişafı  nəzəriyyəsi  ilə  sıx 
surətdə  əlaqədardır.  Lakin  istehsalın  intensivləş-
dirilməsi ilə təkrar istehsalı eyniləşdirmək olmaz. 
Belə  ki,  istehsalın  intensivləşdirilməsi  istehsal 
amillərinin  fasiləsiz  olaraq  təkmilləşdirilməsi  və 
onlardan  isdifadə  edilməsi  prosesi  deməkdirsə, 
təkrar  istehsal  intensivləşdirmənin  təsiri  ilə  mey-
dana çıxan ictimai istehsalın tipi deməkdir.  
İntensivləşdirmənin  mahiyyətinin  tədqiq 
edilməsinin  metodoloji  əsasını geniş təkrar isteh-
salın iki tipi-ekstensiv və intensiv – haqqında nə-
zəriyyə  təşkil  edir.  Məhsul  istehsalının  artırılma-
sının ekstensiv tipində kəmiyyət amillərinə üstün-
lük verildiyi halda, istehsalın intensiv tipində tor-
pağa,  onun  münbitliyinin  yüksəldilməsi  və  bu 
əsas üzərində hər hektardan daha çox yüksək key-
fiyyətli məhsul əldə edilməsinə daha təkmil əlavə 
istehsal vasitələri tətbiq edilməklə nail olunur.  
Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  intensivləş-
dirmə  konsepsiyası  əhəmiyyətli  dərəcədə  dəyişir. 
Başqa  sözlə,  intensivləşdirmə  təsərrüfat  subyekt-
lərinin yaşamaları üçün başlıca amilə çevrilir. Bu-
rada söhbət kənd təsərrüfatında istehsalın iqtisadi 
səmərəliliyinin  yüksəldilməsindən  –maya  dəyəri-
nin  aşağı  salınması,  mənfəətin  artırılması,  əmək 
məhsuldarlığının  və  rentabelliyin  yüksəldilməsi 
və i.a.- gedir. Bütün bunlar isə yığımın artması ilə 
intensivləşdirmə arasında qarşılıqlı əlaqənin oldu-
ğunu gösrərir [1, s. 44-45]. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  intensiv  xarakter 
daşıyan geniş təkrar istehsal bütün hallarda elmi- 
texniki  tərəqqinin  ən  yeni  nailiyyətlərindən  isti-
fadə olunmasına əsaslanır. Lakin bu zaman iqtisa-
diyyatın digər sahələri ilə müqayisədə kənd təsər-
rüfatının  özünəməxsus  spesifik  xüsusiyyətlərinin 
olduğunu  nəzərə  almaq  lazımdır.  Çünki,  elmi- 
texniki  tərəqqinin  ən  yeni  nailiyyətlərindən  kənd 
təsərrüfatında  istifadə  olunması  digər  sahələrə 
nisbətən məhdud xarakter daşıyır. Bu, onunla əla-
qədardır  ki,  kənd  təsərrüfatında  torpaq  istehsalın 
başlıca təbii- iqtisadi amili olduğuna görə burada 
ən yeni texnika və mütərəqqi texnologiyaların tət-
biqi  zamanı  torpaq  sahələrinin  münbitliyinin  qo-
runub  saxlanması,  meliorasiya  və  irriqasiya  təd-
birlərinin  həyata  keçirilməsi  nəzərə  alınmalıdır. 
Aqrar elmin inkişaf etdirilməsi yolu ilə məhsuldar 
bitki sortlarının yaradılması və heyvan cinslərinin 
yetişdirilməsi  də  müasir  dövrün  prioritet  istiqa-
mətlərdəndir.  
Elmi-  texniki  tərəqqinin  nailiyyətlərindən 
kənd təsərrüfatında istifadə edilməsinin əsas tərk-
ib ünsürləri yüksək məhsuldarlıqlı hibridlərin ya-
radılması və istifadəsi, suvarılan torpaqların gen-
işləndirilməsi,  xüsusi  suvarma  üsullarının  tətbiq 
olunması, mineral və üzvi gübrələrdən, bitkilərin 
zərərvericilərdən,  xəstəliklərdən  və  alaq  otların-
dan qorunması üçün kimyəvi vasitələrdən istifadə 
olunmasından  ibarətdir.  Bu  sahədə  ETT-nin  tət-
biq  olunmasının  texnoloji  amilləri  aşağıdakılar 
ola bilər:  
-
 
Yüksək  məhsuldarlığın  təmin  edilməsinə 
imkan verən texnikadan istifadə olunması; 
-
 
Nəqliyyat vasitələrinin müasirləşdirilməsi; 
-
 
Məhsulların  saxlanması  üçün  xüsusi  saxlama  
yerlərinin genişləndirilməsi; 
-
 
Kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  əkilməsi  (səpil-
məsi)  üçün  ən  yeni  texnologiyalardan  istifadə 
olunması. 
İntensivləşdirmə  prosesinə  yalnız  vəsait 
qoyuluşunun artırılması kimi yanaşılması düzgün 
olmazdı. Bu zaman bazar konyukturunda baş ve-
rən dəyişikliklər nəzərə alınmaqla yanaşı, həm də 
ölkənin strateji maraqları diqqət mərkəzində sax-
lanmalıdır.  
Ümumiyyətlə, kənd təsərrüfatında intensiv-
ləşmə prosesi geniş təkrar istehsalın formalaşma-
sına xidmət göstərməklə, qabaqcıl texnika və tex-
nologiyaların  və  əmək  təşkilinin  mütərəqqi  for-
malarının  tətbiqi  əsasında  məhsul  istehsalının  ar-
tırılmasına  və  nəticə  etibarilə  məhsul  vahidinin 
maya  dəyərinin  aşağı  düşməsinə  əlverişli  şərait 
yaradır.  Beləliklə,  intensivləşdirmə  geniş  təkrar 
istehsalın forması kimi elmi- texniki tərəqqinin ən 
yeni  nailliyyətlərindən  kənd  təsərrüfatında  istifa-
də edilməsi və onun istehsal potensialından səmə-
rəli 
istifadə 
olunmasına 
xidmət 
edir 
[2,s.113...115]. 
Hazırda  ölkəmizdə  torpaqların  meliorasi-
yası və irriqasiyası ilə əlaqədar tədbirlərin həyata 
keçirilməsi  kənd  təsərrüfatında  istehsalın  inten-
sivləşdirilməsinin  əsas  istiqamətlərindən  biridir. 

---