Adau nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə
Yüklə 139,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə
- İqtisadçı Z.B.Bayramova Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Açar sözlər
- ƏDƏBİYYAT 1. Salahov S.V. Aqrar sahənin dövlət tənzimlənməsi. Bakı: 2004, s. 504. 2.
ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə , 2016, № 1 158 DAXİLİ İSTEHLAK BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİNDƏ DÖVLƏTİN ROLU İqtisadçı Z.B.Bayramova Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Açar sözlər:istehlak ,təlabat,rəqabət, dövlət, tənzimlənmə, idxal, ixrac Bazar iqtisadiyyatı istehsalın intensivləş- məsinə xidmət edən liberal iqtisadi mühiti forma- laşdırsa da, bir sıra mühüm sosial, ekoloji prob- lemlərin lazımi səviyyədə həllini təmin etmir. Keçən əsrin əvvəllərindən etibarən iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin zəruriliyi ilə yanaşı, onun əhatə dairəsi və səmərəliliyi məsələləri dövri olaraq müzakirə olunur. Qloballaşma prosesinin sürətlənməsi iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi məsələlərini aktuallaşdırmaqla xalis bazar münasibətlərinin yaratdığı rəqabət mühitinə xüsusi diqqət tələb edir. Bu aspektdən yanaşsaq, həyata keçirilən tənzimləyici tədbirlər sərbəst bazar mühitini pisləşdirməməli, iqtisadi fəallığın daxili motivasiyasını zəiflətməməlidir. Ölkənin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq daxili istehlak bazarının dövlət tənzimlənməsinin əsas istiqamətləri müxtəlif ola bilər. Bu istiqamət- də qeyd olunması vacib olan prioritetlərə aşağıda- kılar aid edilməlidir: istehlakçı və istehsalçı ma- raqlarının konsensusu meyarları üzrə daxili baza- rın nizamlanması, kənd təsərrüfatı məhsullarının dövlət tərəfindən alqı-satqısının həyata keçirilmə- si, kənd təsərrüfatı istehsalçılarının bazar qiymət- ləri barəsində operativ məlumatlandırılması, ər- zaqla etibarlı təminatın iqtisadi və ekoloji meyar- ları baxımından xarici iqtisadi əlaqələrin tənzim- lənməsi, tarif və qeyri-tarif vasitələrinin tətbiqi ilə səmərəli dövlət müdaxiləsinin həyata keçirilməsi və idxalın subsidiyalaşdırılması, kəndin sosial in- kişafının təmin edilməsi üçün məqsədli maliyyə- kredit dəstəyinin reallaşdırılması. Hazırda istehlak bazarın tənzimlənməsi prosesində bir məsələni, ilk növbədə bazarda tə- ləb və təklifin tarazlaşdırılmasında yaranan çətin- likləri, ölkəyə idxal olunan məhsulların qiymətlə- rinin səviyyəsini, nəticədə yerli istehsalçıların əmtəələrinin qiymətlərini özlərinin iqtisadi ma- raqlarına uyğun gəlib-gəlməməsindən asılı olma- yaraq bazarın tələbi səviyyəsində müəyyən etmə- yə məcbur olmasını qeyd etmək yerinə düşərdi. Deməli, kənd təsərrüfatının mövcud iqtisadi və- ziyyətə düşməsinin əsas səbəblərindən biri də istehsala çəkilən xərclərin qiymətqoyma prosesi zamanı yuxarıda göstərilən səbəblər üzündən heç də həmişə lazımi səviyyədə qiymətləndirilməmə- si, həmçinin kənd təsərrüfatı istehsalında istifadə olunan maddi-texniki resursların qiymətləri ilə aqrar bölmə məhsullarının qiymətlərinin artımı arasındakı tarazlığın pozulmasıdır [1]. Məlumdur ki, qiymət siyasətində əsas mə- sələlərdən biri də istehsal və emal müəssisələri arasındakı qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrin təşkili sə- viyyəsi ilə bağlıdır. Bu əlaqələrin səmərəliliyinin təmin olunması məqsədilə son dövrlər kənd təsər- rüfatı məhsullarının dövlət tədarük təşkilatları va- sitəsilə alınması ləğv edilməklə istehsal və emal müəssisələrinə tam iqtisadi sərbəstlik verilmişdir. Lakin bu tədbir azad qiymətlərlə satışın təşkili təcrübəsinin olmadığı bir şəraitdə həyata keçiril- diyindən istehsalçılar öz məhsullarının qiymətlə- rini müəyyən etməkdə ciddi çətinliklərlə qarşılaş- malı olurlar. Bundan başqa, əmtəə istehsalçıları- nın qiymətqoyma prosesində sərbəstlik əldə etmə- si bazar infrastrukturunun lazımi səviyyədə for- malaşmadığı bir şəraitdə baş verdiyindən, həmçi- nin, istehsalın həcminin azalması və material- texniki resursların qiymətlərinin həddən artıq yüksəlməsi səbəbindən kənd təsərrüfatı məhsul- ları qiymətlərinin düzgün əsaslandırılmasında problemlər yaranmışdır. Hazırda qiymətlərin tənzimlənməsi aşağı- dakı üsulla həyata keçirilir: - qiymətlərin son səviyyəsinin müəyyən edilməsi; - tətbiq olunan preyskurant qiymətlərin son hədd güzəştlərinin və əmsallarının müəyyən edil- məsi; - pərakəndə satış qiymətlərinin son həddi- nin müəyyən edilməsi; - birdəfəlik qiymət artırmalarının son həd- dinin müəyyən edilməsi; - inhisar qiymətlər üzərində dövlət nəzarəti; - dövlət müəssisələri tərəfindən qiymət qo- yuluşu ilə bazar qiymətlərinin tənzimlənməsi. Qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi inhisar- laşma dərəcəsinin və inhisarların qiymətlərə təsi- rinin zəifləməsi, milli inhisarların mənafelərinin bir-birinə ziddiyyətlilik dərəcəsinin daha az ol- duğu sahələrdə geniş tətbiq olunur. Bu qadağalar kənd təsərrüfatı və emal sənaye sahələrində və enerji sahəsinə də tətbiq olunur. ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə , 2016, № 1 159 Cədvəl 1 Kənd təsərrüfat məhsullarının istehsalçı qiymətləri indeksi (əvvəlki ilə nisbətən faizlə) [3] Mənbə:www.stat.gov.az İstehlak bazarının tənzimlənməsi sistemi- nin səmərəliliyinin yüksəldilməsi ölkə əhalisinin etibarlı ərzaq təminatının əsas amillərindəndir. Bu baxımdan, risklərin idarə edilməsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi həlledici əhəmiyyətə malikdir. Milli iqtisadiyyatın, o cümlədən, istehlak bazarı- nın tənzimlənməsi tələb, təklif və qiymətlərin tənzimlənməsindən keçir. Bu baxımdan, bazarın dövlət səviyyəsində tənzimlənməsi istiqamətləri kimi müvafiq mənbələrdə əsasən aşağıdakılar təqdim olunur: - pul siyasəti (pulların emissiyası, kredit, o cümlədən ipoteka siyasəti və s.) - əhalinin məşğulluğunun və gəlirlərinin tənzimlənməsi; - davamlı sosial siyasətin həyata keçirilmə- si (təhsilin, mədəniyyətin, tibbin, idmanın, dinin inkişaf etməsi və yayılması üçün tədbirlər siste- minin reallaşdırılması; - xarici iqtisadi əlaqələr və xarici ticarətdə qarşılıqlı güzəştlər sisteminin, yükdaşıma tariflə- rinin, beynəlxalq sertifikatların, lisenziyaların, idxal və ixrac əməliyyatları və əlaqələrinin tən- zimlənməsi [2]. Kənd təsərrüfatı və emal sənaye sahələri üçün əsas xammal bazası olduğundan bu sahədə istehsal olunan məhsulların qiymətlərinin ərzaq və qeyri-ərzaq xalq istehlakı mallarının qiymətlə- rinin formalaşmasında həlledici rolu nəzərə alına- raq əmtəə məhsullarının satınalma qiymətləri üzrə dövlətin tənzimləmə mexanizmi yaradılmalıdır. Bunu inkişaf etmiş xarici ölkələrin təcrübəsi də sübut edir. Məhz bu bu aspektdən yanaşsaq, res- publikamızda istehlak bazarının dövlət tərəfindən tənzimlənməsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi istiqamətində aşağıdakı tədbirlərin həyata keçiril- məsini məqsədəuyğun hesab etmək olar: - aqrar sahədə inhisarçı mövqe tutan müəs- sisə və təsərrüfatların məhsullarının qiymətləri dövlət tənzimlənmə mexanizminin təşkil edilmə- si; - kənd təsərrüfatı əmtəə məhsullarının alışı üçün təminatlı və məqsədli qiymətlərin müəyyən edilməsi; - istehlak bazarına məhsul təklif edən müəssisələrə vergi güzəştlərinin tətbiq edilməsi və unifikasiya olunması; - kənd təsərrüfatı maddi-texniki resurslarla təminatda güzəştli kreditlərlə və lizinq yolu ilə köməklik göstərilməsi mexanizminin təşkil edil- məsi; - ərzaq təminatını təmin etmək üçün əmtəə intervensiyalarına və tədarük yolu ilə məhsulların alışına imkan yaradılması; - daxili istehlak bazarında təlabatın ödənil- məsində mühüm rol oynayan strateji məhsulların istehsalçılarına dövlət tərəfindən subsidyalar və digər maliyyə yardımlarının verilməsi və s. ƏDƏBİYYAT 1. Salahov S.V. Aqrar sahənin dövlət tənzimlənməsi. Bakı: 2004, s. 504. 2. Quliyev E.A., Mehrəliyev İ.I. Müasir dövrdə xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsi- nin xüsusiyyətləri. Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti. Bakı: "Kooperasiya", 2011, 424 s. 3. www.stat.gov.az İllər 2008 2011 2012 2013 2014 Cəmi kənd təsərrüfatı 112.5 100.3 107.1 109.6 114,8 Bitkilik məhsulları 114.4 97.1 102,6 103,1 101,2 O cümlədən dənli bitkilər 133.7 89.7 92.7 100,4 103,2 Kartof 97.4 95.4 74,0 116,5 92,6 Tərəvəz 102.1 99.5 103,4 87,7 92,5 Meyvə 102.5 104.4 106,7 108,6 105,1 Heyvandarlıq məhsulları 112.5 100.4 101,4 104,2 105,5 O cümlədən iribuynuzlu qaramal Diri quşlar 121.0 107.0 103,8 104,2 102,2 Süd 106.3 83.1 109.5 100.7 101,4 Yumurta 130.5 112.3 124,1 109,9 104,6 Balıq və s. Balıqçılıq məhsulları 107.8 74.6 98,6 102,5 101,7 Yüklə 139,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|