Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
91 özünün inqilabçılığını nümayiş etdirirdi». (173, 56) Dövrün gəncliyi məhz belə bir mürəkkəb şəraitdə böyüyür, istər-istəməz «qır- mızı inqilabçıların» yolu ilə gedirdi. Gəncliyin bu ruhda tərbiyəsi üçün hakimiyyət orqanları bütün vasitələrdən istifadə edirdi. İlk komsomol təşkilatları yaradılır, gəncləri kütləvi surətdə komsomol sıralarına qəbul edirdilər, daha doğrusu, «yazırdılar». «1920-ci illərin iyun günləri idi. Bakıdan Qazağa İvanov familiyalı bir komsomol işçisi gəlmişdi. O, komsomol təşkilatı yaratmaq üçün izahat işləri aparırdı. Hesablama şöbəsində işləyən 10-12 nəfər (çoxumuz seminarist idik) gənc İvanovla birlikdə Ağköynək kəndinin şəhərə söykənən bağında, gilas ağacının altında toplaşdıq. İlk təşkilat iclasımız oldu. Hamımız komsomola yazıldıq... O gündən 14 yaşlı Səmədin taleyi komsomola bağlandı». (173, 59-60) Bu ilk komsomolçular öz sıralarını artırmalı idilər. «Yuxarıdan belə bir göstəriş verilmişdi ki, bu artım əhalinin yoxsul təbəqəsinin hesabına olmalıdır. Lakin heç də yoxsulların hamısı yeni quruluşu alqışlamır, komsomola yazılmırdılar. Belə kasıblardan biri də Salahlıda Mədəd bəyin («Komsomol poeması»nda təsvir olunan Gəray bəy) nökəri Allahverdi Göyçəli oğlu idi. Bu adam nə komsomola, nə də sonradan kolxoza daxil olmamışdır. Aradan müəyyən qədər keçdikdən sonra Səməd Vurğun ona: – «Allahverdi! Sənin boğazına Mədəd bəyin kəndir salıb, atın qantarasına bağlayıb sürdüyünü mən görmüşəm, bəs komsomola, kolxoza niyə yaxın gəlmədin? - sualını verdikdə onun: - Təki o vaxtlar olaydı. Mədəd bəy yenə boğazıma kəndir salaydı cavabını eşitdi. Səmədin qaşları çatıldı və fikrə getdi». (173, 61) Həmin illərdə komsomolçular kəndləri gəzir, tamaşalar göstərir, iməclik keçirib yoxsulların evini təmir edirdilər. Əlbəttə, belə vaxtlarda təhlükəli hallar da baş verir, gənclər ölümlə üzləşirdilər. 1923-cü ildə komsomolçular Dilican yaylağından Qazağa qayıdarkən qaçaqlar onları saxlamışlar. Həmin vaxt Səməd Vurğunun əlində skripka olmuşdur. Mehdixan Vəkilov hadisəni 92 belə xatırlamışdır: «Qaçaqların başçısı Səmədi yanına çağırdı və əlini onun çiyninə qoydu: - Bir şey çalsana, qulaq asaq! - dedi. Səməd «Yanıq Kərəmi» çaldı, çox maraqla dinlədilər. Artıq günəş dağların dalından çıxmaqda idi, ətraf işıqlanırdı. Həmin nazikbədən oğlan - çıxın gedin, sizə yaxşı yol - dedi. Yola düşdük...». (173, 65) Əlbəttə, bütün bu yaşantılar həyati material kimi «Komsomol poeması»nın yaranmasına ciddi təsir göstərmiş, əsərdə təsvir olunan hadisə və obrazların can- lılığına səbəb olmuşdur. «Bu hadisələrin cərəyan etdiyi yerlər əsasən, şairin özünün (bəzilərinin adlarını çəkməmiş olsa da, təsvirindən dərhal məlum olur) vaxtilə yaşadığı doğma Salahlı kəndi, müəllimlik etdiyi Şıxlı kəndi, uşaqlıq illərində iri palıd ağacları kölgəsində oynadığı və gəzib dolaşdığı Qarayazı meşəsi, uzun müddət suyundan içdiyi Kür çayı, Xram çayı və o çayın belindən çatılmış, insanı heyran qoyan Sınıq körpü (indi Qırmızı körpü) müəllifin yaxşı tanıdığı və sevdiyi yerlərdir». (143, 5-6) Şairin özünün həyatdan götürdüyü hadisə və obrazlara ciddi münasibəti də əsəri xeyli dolğunlaşdırmış, onun əsas məziyyətinə çevrilmişdir. Səməd Vurğun «Komsomol poeması»nda çox ziddiyyətli və mürəkkəb bir dövrü, bu dövrdə acı bir həqiqəti, bir xalqın ayrı-ayrı düşmən cəbhələrə bölünmüş iki qütbünün bir-birilə mübarizəsini, onların dövrə və dövrün hadisələrinə münasibətini göstərmiş, xalq həyatı və məişətini, xalqımıza məxsus adət-ənənələri təsvir etmişdir. Dövrün özünə məxsus cəhətlərinin buradakı adamların xarakterinə ciddi təsir göstərdiyi də əksini tapmışdır. Akademik Məmməd Arif yazmışdır: «Komsomol poeması» yalnız öz mövzusu etibarilə deyil, forma rəngarəngliyi, bədii keyfiyyəti etibarilə də yeni və əhəmiyyətli bir hadisə idi. Şair bir-birinə bənzəməyən xarakterlər yaratmaq yolu ilə gedərək, dövr haqqında düzgün bədii təsəvvür yarada bilmişdir». (111, 15) Şairin yaratdığı bu xarakterlər inamı, əqidəsi, hadisələrə münasibəti, dünya- görüşü ilə bir-birindən xeyli dərəcədə fərqlə- 93 nirlər. Lakin onların hamısı həyatda vardır. Səməd Vurğun da onları məhz həyatdan əsərə gətirmiş, müxtəlif xarakterlər yaratmışdır. Poemada bu xarakterlər bir-birinə əks olan iki qütbdə birləşmişlər: bolşeviklərin çağırışı ilə yeni bir cəmiyyət yaratmaq uğrunda mübarizə aparanlar və əvvəlki cəmiyyətin silaha sarılaraq dağlara çəkilən nümayəndələri. Qarşı-qarşıya durmuş bu tərəflərdən birini Bəxtiyar və onun komsomol dəstəsi, digərini isə Gəray bəy və köhnə quruluşun tərəfdarları təmsil edir. Lakin baş verən hadisələr bu iki tərəfin bir- birilə apardığı ölüm-dirim savaşları ilə məhdudlaşmır. Komsomolçu Cəlalla Gəray bəyin qızı Humayın qarşılıqlı məhəbbəti poemanın əsas xəttini təşkil edir. Əsərdə verilmiş Cəlal, Humay, Gəray bəy, Bəxtiyar, Mirpaşa və başqaları (hətta epizodik olsa belə) həyatdan alındıqlarına görə olduqca təbii və canlı obrazlardır. Poemanın qəhrəmanı ilə bağlı tədqiqatçılar arasında iki müxtəlif fikir vardır. Onlardan bəziləri Bəxtiyarı (170, 74), digərləri isə Cəlalı (4, 93) əsərin baş qəhrəmanı hesab edirlər. Doğrudur, Bəxtiyar əsərdə mühüm yer tutur, qütblərdən birinin rəhbəri kimi bu və ya digər hadisəyə müdaxilə edir, münasibətini bildirir. Lakin əsas xətt Cəlalla bağlıdır. Cəlalla Humayın məhəbbət macərası poemanın əsasını təşkil etdiyi kimi, əsas hadisələrin inkişafı, bir sıra obrazların səciyyələndirilməsi də məhz Cəlalla bağlı verilir. Buna görə də onu əsərin baş qəhrəmanı hesab edənləri daha haqlı sayırıq. Əsərin əvvəlində Cəlal dostu Bəxtiyarla birlikdə ən qaynar döyüş yerlərində görünür. «Olsun inqilaba qanımız halal» sözləri onun və dostunun şüarıdır, inqilabi işə sədaqətini, öz əqidəsindən dönməzliyini ifadə edir. O, düşmənlərə qarşı cəsarətlə vuruşur, hətta döyüşlərin birində Gəray bəyi yaralayır. Bütün bunlarla yanaşı şair öz qəhrəmanını quru və sxematik komsomolçu obrazı kimi verməmişdir. O, hər şeydən əvvəl canlı insandır və təbii ki, insan da hadisələrin axarında inkişaf edir, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|