Ağa Musa Nağıyevin xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
77 edir, müəllim kadrların yetişdirilməsi üçün pedaqoji kurs- lar açır, qurultay çağırır; müsəlman şair və yazıçıların bioqrafiyasını və əsərlərini çap edir və nəһayət, quberniya- nın digər şəhərlərində cəmiyyətin şöbələrini yaradırdı. Yuxarıda haqqında danışdığımız və onlara bənzər digər bu cəmiyyətlərin XX əsrin əvvəllərində Quzey Azər- baycanın ictimai-siyasi mədəni-mənəvi və ideoloji həya- tında oynadıqları rol, onların çoxillik və çoxşaxəli fəaliy- yətinin uzaqperspektivli və qiymətə gəlməz nəticələri haq- qında tarixçilərimiz, siyasətçilərimiz, ədəbiyyatçılarımız, politoloqlarımız və bir çox başqaları cild-cild kitablar ya- zıblar. Haqlı olaraq bu cəmiyyətlərin yaradılması və fəa- liyyətində H.B.Zərdabi, Ə.B.Topçubaşov, Ə.B.Ağayev və b. görkəmli şəxsiyyətlərimizin rolunu çox yüksək qiymət- ləndiriblər. Düşünürük ki, bu uğurların qazanılmasında H.Z.Tağı- yev və A.M.Nağıyev kimi vətənsevər və millətsevər sə- nayedarlarımızın rolu da heç az olmayıb. Əgər onlar min zəhmət hesabına qazandıqlarını bu işə qoymasaydılar indi bizim haqqında öyünə-öyünə danışdığımız məktəblərin, kitabxana-qiraətxanaların və s. heç biri ola bilməzdi. 2.2. Ağa Musa Nağıyev qurub-yaradan insan kimi Neft hesabına varlanan Ağa Musa Nağıyev gəlirini da- ha bir yeni sahəyə – doğma şəhərində biri-birindən gözəl və son dərəcə lazımlı binaların tikintisinə, başqa sözlə deyi- lərsə, daşınmaz əmlaka yönəldir. Onun fikrincə, bu sahə neft qədər gəlir gətirməsə də, çox etibarlı kapital yatırımı 78 sahəsi idi. Mülklərin tikintisinə aludə olan Ağa Musa bu işə atasının tövsiyəsi ilə başladığını hər zaman vurğulayırdı. Onun binalarının tikintisini əsasən “Qasımov qardaşları və K o ” şirkəti aparırdı (60, s.165). Ağa Musa Nağıyev Azərbaycanda inqilabadək Bakının arxitekturasına fenomen, gözəlliyi və əzəməti ilə seçilən bi- nalar tikdirməklə gözəllik bəxş edənlərdən biri olubdu. Çox maraqlıdır ki, binaların tikilməsində Şərq və Av- ropa memarlıq məktəblərinin nümunələrindən istifadə et- məklə bərabər, arxitektura və dizayn məsələsində Ağa Musanın özünün təklifləri, mülahizələri əsas götürülmüş- dir. Yüksək zövqə malik olan Ağa Musanın təkliflərində simmetriyanın son dərəcə dəqiqliklə gözlənilməsi, binanın əzəmətli və fasadının cəlbedici olması üçün verdiyi məslə- hətlər bu gün də memarları heyrətləndirməkdə, onun fitri istedadına dərin rəğbət yaratmaqdadır. Bakının ən çox gözəgəlimli yerlərində Azərbaycan memarlığının nümunələri kimi görünən tikililər məhz Ağa Musa Nağıyevin şəxsi vəsaiti və təklifləri əsasında inşa edilmişdir. Onun binaları elmimizin məbədidir. 20 ildən artıq Bakı Şəhər Dumasının Qlasnısı (yəni deputatı) olmuş Ağa Musanın tikdirdiyi binaların bir neçə- sinin adını çəkək: Kolybyakin küçəsi - indi N.Rəfibəyli, 49 - yaşayış b-sı; Nizami, 93-bina 1910-cu ildə inşa olunub - yaşayış b-sı; Rəsul Rza, 23 - bina 1910–cu ildə inşa olunub; Səməd Vurğun, 12, 24 saylı binalar 1912–ci ildə inşa olunub; Neftçilər pr., 69 - bina 1910-cu ildə inşa olunub; 79 Zərifə Əliyeva pr. 33 - 1912-ci ildə inşa olunub; Süleyman Rəhimov - Xaqani 14 və 16 saylı binalar; 28 May küçəsində: 4,6, 10,11,14,15,17,18 və s. yaşayış binaları; Və daha onlarla başqa binalar... (60, s.169). Azərbaycanın memarlıq tarixinin incilərinə çevrilmiş bu şedevr binalardan çoxu bu gün inzibati binalar kimi fəaliyyət göstərir: “SOKAR” və Rusiyanın “LUKOYL” neft şirkəti, Zabitlər evi, Rabitə və İnformasiya Texno- logiyaları Nazirliyi, Diaspora, AMEA, “ÜNS” teatrı, keç- miş Ali məhkəmə, Dövlət İqtisad Universiteti, dörd xəs- təxana, “Kirxa”, sinaqoq üçün nəzərdə tutulub, sonradan “qəddar düşmənlərimiz” tərəfindən naməlum yol ilə zəbt edilmiş kilsə (Nizami 36), Gül pasajı binası - “Balıq kon- toru”, R.Rza küçəsi bina 11 və 12-də keçmiş İncəsənət İnstitutu, həmin küçədə “Xaqani ticarət evi”nin yerindəki Tibb Universiteti və “Tənqid-təbliğ” teatrı, M.Rəsulzadə küçəsi - 8 ünvanındakı keçmiş “Prodmaq”, İctimai yığın- caqlar keçirilməsi məqsədilə tikilmiş bina (Xaqani, 47), “Məhkəmə ekspertizası” (keçmiş “Astoriya mehmanxa- nası) - Xaqani 14 və 16 saylı binalar, Mərdəkanda “Abşe- ron” mədə-bağırsaq sanatoriyası (60, s.170). 1899-cu ildə Ağa Musa Nağıyev Merkuri (indiki Zə- rifə Əliyeva küçəsi, 36-da) memar Kazimir Şkureviçin inşasında Bakı şəhər poçt-teleqraf kontorunun binasını tik- dirir. Binanı tikdirməkdə əsas məqsədi kənd və rayonların şəhərlə əlaqələrini asanlaşdırmaq, onları birləşdirmək olub. Nəqliyyat vasitələrinin məhdud olduğu bir dövrdə belə bir addımı atan məhz Ağa Musa olub (52, s.149). 80 28 may küçəsindəki binalarının heç biri bu gün də öz təravətini itirməyib, bənzərsiz xarici görünüşü ilə insanı heyrətə salır. Ağa Musa Nağıyev “avropalaşmaq” niyyətində olanla- ra: “Qərbi Azərbaycana gətirəcəyəm” – deyirdi. Bu fikrini dəfələrlə elə qəzetlərdəki çıxışlarında da (“Təzə həyat” qə- zeti, 1907 il; “Baku” qəzeti 1912 il) təkrarlayırdı. Qeyd edək ki, bu binalar gözəlliyi, möhtəşəmliyi, na- dir üslubu xatırlatmaqla yanaşı, kədərli duyğuları da özün- də yaşadır. Bu duyğular sahibinin acınacaqlı taleyidir. Onun taleyi bir çox başqa milyonçulardan fərqli olaraq, çox kədərli olub. Hər iki övladı gənc ikən: qızı Ümmülba- nu doğuş zamanı, oğlu İsmayıl isə vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişmişdir. Neft milyonçusu və xeyriyyəçi Ağa Musa Nağıyev kasıb bir ailədə dünyaya göz açmasına, heç bir təhsil alma- masına baxmayaraq, fərasəti və ağlı ilə həyatda özünə yol açdı. Xalqın ehtiyacından irəli gələn hər bir çağırışına vaxtında cavab verməsi, doğma şəhəri ilə bağlı bütün xey- riyyəçilik işlərində yaxından iştirak etməsi, nəhayət xalqı üçün qoyub getdikləri ona əbədilik qazandırdı. Atasının: “Oğul, bacardığın qədər bina tikdir, ömrün uzanar” vəsiyyətinə əməl edib, 100 bina tikdirməyi qarşı- sına məqsəd qoyan və 100 yaşayacağına, hətta ölümsüzlü- yə qovuşacağına inanan Ağa Musa Nağıyev 70 yaşında ikən dünyasını dəyişdi. Ölüm atasının vəsiyyətinə tam şəkildə əməl etməyə imkan verməsə də, Bakı milyonçuları arasın- da ən çox bina tikdirmək yalnız ona mənsubdur (46, s.98). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|