Ağayar Şükürov
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 82 istifadə etdikləri bu hesablama ay və ülkər ulduzunun qarşılaşdıqları vaxtlardan çıxaraq hesablanırdı. Təqvim haqqında nə isə öyrəndikcə həyəcanım daha da artırdı. Ay və ülkər ulduzunun hər qarşılaşmaları bir aya müvafiq gəlirdi və ay-ulduz ayları 27-32 günlük dəyişən müddətlərdən yaranırdı. Ay- ulduz təqvimində bu müddətə “tokıs” yəni “dokkuz” deyirdilər. Bu dönəmlərin adı da ayın neçənci günündə ölkələrlə qarşılaşdığına görə adlandırılırdı. Məsələn, göy üzündə ay 5 günlük ikən, Ülkərlə qarşılaşarsa, o ayın adı “bestokız” (beşdoqquz), 13 günlük qarşılaşarsa “onuştokız ayı”, iyirmi beş günlük qarşılaşarsa “jirmi bes dokız ayı” olaraq adlandırılır. Ülkər ulduzunun görünmədiyi ayın 40 günlük müddət ilə də bir hesab formalaşdıran köçəri Qazax və bəlkə də köçərilik dönəmindəki bütün Türk xalqları, bu gün istifadə etdiyimiz günəş təqvimi ilə uyğun bir təqvim yaratmışdır. Ay təqviminin ərəblərdə, günəş təqviminin qərbdə yarandığını bilirik. Ay-ulduz təqvimi isə Türk təqvimi olmalıdır. İlin adlarını 12 aya bölüb, adına doqquz deyən köçəri xalq mövsümləri də “doksan” olaraq adlandırmışdır. “Jaz toksan, Jeltoksan kıs toksan və jıl toksan”. “Jaz toksan”, yaz; “jel toksan” sonbahar, “kıs toksan”, qış və “jıl toksan” ilk baharı əvəzləmişdir. Bu doxsan günlük mövsüm mənim uşaqlığıma dair xatirələrimi canlandırırdı: uşaqlığımı keçirdiyim kənd həyatı içərisində biz də qışı qar və soyuqdan bezir və baharın gəlişini səbirsizliklə gözləyərdik. Atam günəş təqviminin qış hesabına çox etibar etməz və evimizin divarında asılı yarpaqlı Maarif Təqvimindən hər yarpağın altında kiçik hərflərlə yazılmış “Noyabr” ayına baxırdı. Bu noyabr ayı günəş təqvimindəki noyabr ayından fərqli idi və yüz səksən gün davam edirdi və ilk doxsanı qışdı. Doxsan günlük noyabr bitdiyi zaman isə bahar gəlirdi. Uşaqlığıma aid bu xatirələr yadıma düşür və atamın doxsan günlük noyabr doxsanları ilə Qazax toksanlarının bir əlaqəsi vardırmı görən, deyə düşünürəm. Bu ərazidə günəş hər yaz səhəri yenidən iqtidarını elan edir. Hələ iyul ayının girməsiylə birlikdə başlayan və qırx gün davam edən “şildə günləri”. Bax, o zaman onun gücü əfsanələşir: kiminə görə istilik kölgədə 45 dərəcədir, kiminə görə açıqda 55. Günəşin istisiylə qarışan zehinlər rəvayətləri də artırdıqca artırırlar. “Filan yerdə bu gün, günəşin www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 83 istisiylə yumurta bişiriblər”. Bu günlərin yeganə əfsanəsi və ortaq mövzusu artıq günəşdir. Bu əfsanələrə qarşısına gələn hər şeyi vurub-yıxan sərt küləkləri və qışda qovuran soyuqları da əlavə etmək lazımdır. Türkistanlıdan soruşmuşlar, Türküstanda ildə neçə dəfə külək əsir? “İki” demişdir. “Necə ola bilər?” soruşmuşlar. Necə olacaq: altı ay şərqdən qərbə, altı ay da qərbdən şərqə əsən iki külək. Bu dərəcə də olmasa da, xalq arasında danışılan bu lətifə bir həqiqəti dilə gətirir: Bu bölgədə külək heç əskik olmur. Ancaq o küləklər səhranın tozunu, qumunu sovuran fırtınalar şəklində əsdikləri zaman əfsanələşirlər. Yozumlar başlanır: bu gecə yenə ruslar Baykonurdan raket atdılar və ya Ural quruduqca bizləri də qurudacaqdır. Bu söylənənlər doğrusu, həqiqətə çox da uyğun deyildir. Türkistandan 350 km uzaqlıqda yerləşən Baykonur kosmos bazasından hər raket atıldığı zaman bölgədə müdhiş bir fırtına əsir. Əgər təsadüfən, raketin atılmasına rastlasanız, göy üzündə çox sehrli bir mənzərə seyr etmək imkanı da əldə etmiş olursunuz. Kim bilir nə qədər radiasiya və necə qazlar buraxaraq göy üzünə yüksələn kosmik gəmilər böyük bir quyruqlu ulduz keçirmiş kimi arxalarında bir bəyazlıq buraxaraq dünyamızdan ayrılırlar. Bax, bu mənzərəni seyr edənlər ertəsi gün əsəcək müdhiş küləklərə də hazır olmağa başlayırlar. Hələ may ayında tarlalarda yetişməkdə olan məhsulu olanlar və ya sentyabrda yığımı gözləyən pambıq yetişdirənlər, bax o biçarələr üçün bu mənzərə bir fəlakət xəbərçisidir. Çünki ertəsi gün raketin əmələ gətirəcəyi külək məhsulların zərər görməsinə səbəb olacaqdır. “Ah, vicdansız adamlar” deyə söylənərək çəkilən ahlar, raketlə birlikdə nifrətləri də göyə yüksəldir. Ural dənizinin quruması da bu fırtınaların sayını artırmışdır. Pozulan təbii tarazlıq ilə artan fırtınalar, Uralın qəzəbi kimi Orta Asiyanın səhrasında əsib dayanır. Bu fırtınalar həqiqətən də qəzəbdir. Quruyan Ural dabanından yükləndiyi qumu, kilometrlərlə səhraya saçaraq məhsuldar tarlaları səhraya çevirir. Şirin sulara duz daşınır. İçilən sular içilməz olur, suyu zəhər edirlər. Unuda bilmədiklərimdən biri də qışda, bəzi günlərdəki soyuqlardır. Davamlı olmasa da, bu soyuqlara tutulduğun bir gecə onları unudulmaz edir. Yenə belə bir soyuq Türkistan gecəsində bir www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 84 kilometr olmayan məsafəni yerimək məcburiyyətində qalmışdıq. Fərqinə almadan getdiyimiz yol bitməz olmuşdu. Dondurucu soyuğun iztirabını zarafatların istiliyi ilə bir az da olsa unutmaq üçün bərabər yeridiyimiz Qazax qardaşım Bahıtcan Muhammedova sataşdım: “Mənim atalarım, səninkilərdən ağıllı imiş!” dedim. Soyuqdan titrəyən dişlərinin arasından “Niyə?” deyə soruşdu. “Niyəsi varmı? Bu qədər soyuq ölkədə yaşamaq olarmı? Onlar da çıxıb gediblər Anadoluya” mən bir yandan gülüb, bir yandan addımlarımı daha da şıxlaşdıraraq yeriyərkən, ağıllı Qazax cavab vermək üçün gecikmədi: “Ataların haqqında söylədiyində haqlı ola bilərsən, bəs sən niyə geri döndün?” Bəli, deyəcək söz yoxdu. Ova gedərkən ovlanmışdım. Birlikdə soyuqda donub qalan qəhqəhələr çəkərək ən yaxın isti məkana sığındıq. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|