Agrobiznes va marketing

5.2. Amaliy topshiriqlar.
1-Topshiriq: O’zimizcha quyidagi chizmani faraz qilaylik. Kichik firma o’zining bozor maydonida yakka hokim bo’lsin, deylik. Uning mahsulotiga bo’lgan talab vazifasi haqidagi axborot umumiy xarajatlar jadvalda kiritilgan.
Jadval
Maxsulotni turli ishlab chiqarishdagi narxi va umumiy xarajatlari

Ishlab chiqarish, dona(Q)	Bir donasining narxi mln. so’m(R)	Umumiy xarajatlar mln. so’m(S)
100	10	20
200	9	21
300	8	22
400	7	23
500	6	24
600	5	25
700	4	27
800	3	30

Quyidagilar aniqlansin: mahsulotni qanday ishlab chiqarilishida monopolist daromadni eng yuqori miqdorga ko’taradigan holatni ko’rsating?

2-Topshiriq:

1. 
   Masala. Marketing tadqiqotini o’tkazish natijasida, kinoteatr chiptalariga bo’lgan talab quyidagicha aniqlanadi.
   
2. 
   

CHipta narxi(so’m)							SHaxsga sotiladigan chiptalar(talab), dona
CHipta narxi variantlari							CHipta soni variantlari
1	70	135	30	215	300	1		300	300	350	300	300
2	60	122	40	250	350	2		400	400	410	400	400
3	50	126	50	220	320	3		500	500	520	500	500
4	40	195	60	210	320	4		600	600	640	600	600
5	30	200	70	225	310	5		700	700	770	700	700

Kinoteatrdagi o’rindiqlar 700 kishini sig’diradi, barcha o’rindiqlar qiymati 1 seansga ketadigan xarajatlar: fil’m prokati uchun to’lov 12000 so’m; zal ijarasi 2500 so’m; kinomexaniqning ish haqi 2500 so’m. Nazoratchilarga eng foyda keltiradigan narxi qanday bo’lish kerak?
Bir seans uchun eng ko’p foyda qancha bo’ladi?
Echilishi: Yechilishni har-xil narxda tushadigan foydani ko’rsatuvchi jadvalda ko’rsatish qulayroq.

CHipta narxi	Sotiladigan chiptalar soni(1 seans)	Tushum	Doimiy xarajatlar	Foyda
70	3000	21000	22000	-1000
60	4000	24000	22000	+2000
50	5000	25000	22000	+3000
40	6000	24000	22000	+2000
30	7000	21000	22000	-1000

Tushum chipta narxining, sotiladigan chiptalar soniga ko’paytirish orqali topiladi. Doimiy xarajatlar 1 seansga ketadigan jami xarajatlar yig’indisiga teng. Bundan kelib chiqib:
1. eng ko’p foyda keltiradigan chipta narxi (max) maksimal tushum va maksimal foyda beruvchi 50 so’mni tashkil qiladi. U maksimal tushum 25000 so’mga tegishli.
2. Maksimal foyda esa 25000-22000 = 3000 so’mga teng bo’ladi.
Javob: eng samarali chipta narxi 50 so’m, maksimal foyda 1 seans uchun =3000 so’m.
5.3. Qo’shimcha topshiriqlar.
Internet tarmog’idan mazkur mavzuga doir ma’lumotlar to’plash va qisqacha muhokama qilish. www.google.uz, www.usda.gov, www.imf.org, www.gov.uz, www.mse.be, www.uz, www.uzreport.uz, www.referat.uz
6. Topshiriqlarning talabalar tomonidan bajarilishi nazorat qilish va yo’l-yo’riqlar berish.
7. Topshiriqlarni echishning asosiy natijalari bo’yicha xulosa va takliflar.
8. Savol-javoblar.
9. Uyga vazifa.
9.1. O’tilgan mavzuni takrorlash.
9.2. Berilgan tushunchalarga izohlar yozish.


10-amaliy mashg’ulot: Sotish siyosati (4 soat).
1. Darsning maqsadi: Tovarlar harakati, tovarlarni tarqatish xususiyatlari, tovarlarni tuzilishi va harakat funktsiyalari, tovar tarmoqlarining samaradorligini baholash yo’llari, chakana va ulgurji savdolarni mohiyati, tovarlarni sotishning yangi turlarini, uslublarini, shakllarini zamonaviy fan texnika texnologiyalari bilan te’minlash yo’llarini talabalarga o’rgatish.
2. Darsning rejasi:

1. 
   Tovarlarni tarqatish tarmoqlari xususiyatlari va ularni tuzilishi.
   
2. 
   Tovar xarakati funktsiyasi.
   
3. 
   Tovar harakati tarmoqlari samaradorligini baholash.
   
4. 
   Vositachini tanlash va sotish tarmog’ini shakllantiruvchi omillar.
   

Marketingning eng muxim va ajralmas tarkibiy kismi maxsulotni sotish va taksimlash xisoblanadi. Bu jarayonda tashkiliy nuktai nazardan eng murakkab vazifa - ishlab chiqarilgan maxsulotni iste’molchiga etkazish xal etiladi.
Sotish siyosati iste’mol tovarlarini etkazib berishning extimol tutilgan varintlari taxlili va uning maxsulot taqsimotining xamma shaxobchalarida eng yuksak xujalik samarasiga erishishini ta’minlaydigan makbul variantni ishlab chikish bilan shugullanadi. Firma tanlangan taqsimot yo’li marketing bo’yicha kolgan jami boshqa yechimlarga ta’sir kursatadi - narxlar, transport tashkilotlari bilan shartnoma tuzish, reklama xizmati, uz savdo nuktalarini ochish va xokazolar shu jumlaga kiradi. SHu sababli raxbariyat taqsimot yulini tanlashga bugungina emas, balki ertangi tijorat muxitini xam ko’zlab ish tutishi zarur. Xozirgi davrda taqsimot jarayoni maxsulot tayyorlashning tabiiy ravishda davomiga aylanib ketgan.
Faqat bozorga ixtisoslashgan vositachi (taqsimot)ning kirib kelishi ayriboshlash jarayonini tubdan uzgartirib yuboradi. Ilgarigi ishlab chiqaruvchilar endi zarur tovarlarni bir joyda sotishlari va ayni paytda o’zlariga zarur tovarlarni xarid qilishlari mumkin edi. Taqsimot kanalining asosiy funktsiyalariga quyidagilar kiradi: axborot – bu marketing tadqiqotlari natijasida olingan ma’lumotlar va marketing muxiti tugrisidagi axborotlarni uz ichiga oladi, siljitish – maxsulot taklifiga oid ishontiruvchi axborotlarni reklama va boshqa vositalar orqali tarkatish, aloka – kerakli xaridorlarni topish va ular bilan aloka urnatish, muvofiklashtirish – talab va taklifni bir-biriga moslashtirish, mulokotlar – maxsulotni narxi, etkazib berish sharti va taklifning boshqa punktlari bo’yicha mulokotlar o’tkazish, jismoniy taksimlash – tovarni transportirovka qilish va saklash, moliyalashtirish – kanal faoliyatini ta’minldashga boglik xarajatlarni koplash, tavakkalchilik – maxsulotni sotib olib keyinchalik zarar bilan sotish.
Tovarlarning tugridan - tugri ishlab chiqaruvchi tomonidan sotishining yaxshi tomonlari va kamchiliklari xam bor. Firma uz maxsuloti savdosini tula nazorat kiladi. Bunday usul bilan oddiy assortimentli toyvorlaridan ko’mir, o’tin, neft maxsulotlari, tez buziluvchi non, sut, gusht va xokazolar sotilishi afzalrok xisoblanadi. Ammo kolgan tovarlarni sotishda mustakil ulgurji va chakana savdo firmalarining katnashishi jaxon tajribasida sinalgan samarali yuldir.
Savdo qilishning yangi turlariga internet, elektron pochta, tugri marketing, franchayzing va boshqalarni kiritish mumkin.
Internet orqali savdo qilish xozirgi paytda zamonaviy savdo qilish tugri xisoblanadi. Juda ko’p firmalar internetda maxsulotlarini taklif kiladilar. Iste’molchilar o’zlariga kerakli maxsulotni o’zlarining komp’yuteri orqali buyurtma berib sotib olishlari mumkin. Tugri marketing – bu xaridor bilan turli vositalar bilan tugridan-tugri mulokot bo’lib, xaridorni maxsulotni sotib olishga ishontirishdan iboratdir.
AQSHda chakana savdoning 50 % kismi franchayzing tizimi orqali amalga oshiriladi.
Xozirgi vaktda chakana savdoda tovar sotishning quyidagi usulari kullaniladi:

• 
  tovarni peshtaxta orqali sotish
  
• 
  tovarni xaridor o’ziga-o’zi xizmat qiladigan usulda sotish
  
• 
  tovarni ochiq yoyib qo’yib sotish
  
• 
  tovar na’munalarini ko’rsatib sotish
  
• 
  tovarni aholining buyurtmasiga muvofiq sotish.