141
misol qilinadi. Xalifa Ali o‘g‘li Hasanga: «Madomiki, men tirik kelsam,
uni o‘zim jazolayman, agar o‘lsam, uni menga urgan zarbi kabi uringlar»,
– deb buyurgan. Islom olimlari Ali o‘z qotilini oddiy jinoyatchi deb qabul
etgan, degan fikrni bildirganlar.
Siyosiy jinoyatlar g‘ayrioddiy holatlarda yuzaga keladi. Ular
qo‘zg‘olon va urush holatlarida, bir davlat ikkinchi davlatning ustiga
bosqinchilik bilan kelayotgan vaqtda, mamlakatda tinchlik va barqarorlik
ketib, notinchlik hukm surayotgan bir sharoitda ro‘y beradi.
Fiqh olimlari siyosiy jinoyatchilarni
qo‘zg‘olonchilar,
deb ataydilar.
Qo‘zg‘olonchilar – davlatdan norozi bo‘lib, unga qarshi harakatlarni olib
boruvchi ma’lum bir shaxslardir.
Siyosiy jinoyatchilarning qo‘zg‘olon vaqtida va undan keyingi
huquqlari quyidagicha: qo‘zg‘olon boshlanib ketgan vaqtda, davlat
hokimi siyosiy jinoyatchilarni qatl qilmaslikka harakat qiladi. Urushda
eng ashaddiy qo‘zg‘olonchilarni o‘ldirish buyuriladi. Qo‘zg‘olonchi-
lardan biri qurolini tashlasa, unga zarar yetkazilmaydi. Uning
mol-mulki,
ayollari saqlab qolinadi va urush tugagach, qaytarib beriladi. Agarda mol-
mulklar tinchlik vaqtida talon-toroj qilingan bo‘lsa ham, davlat ularni o‘z
egalariga qaytarishga mas’uldir. Siyosiy jinoyatchilarning mol-mulklari
urush ta’sirida yo‘q bo‘lib ketgan bo‘lsa, bu holda davlat ularning mol-
mulklariga mas’ullikni zimmasiga olmaydi.
Siyosiy jinoyatchilar urush holatida odam o‘ldirish, mol-mulkni
talon-toroj qilish kabi jinoyatlarni sodir qilgan bo‘lsalar, davlat hokimi
ularni
jazolashi ham, jazodan ozod etishi ham mumkin. Jazo ta’zir
uqubatidan iborat bo‘lib, bu to‘g‘rida to‘rt buyuk imom o‘z fikrlarini
bildirganlar. Imomlar Molik, Shofi’iy va Ahmad siyosiy jinoyatchilarga
o‘lim jazosi berilmasligini yoqlab chiqqanlar. Ular islomda asirlar va
jarohatlangan kishilarni qatl etish harom qilinganligini e’tirof etganlar.
Abu Hanifa esa qatlni yoqlab chiqib, agarda jamiyat maslahati buni talab
etadigan bo‘lsa, asirlarni qatl qilsa bo‘ladi, degan fikrni bildirgan. Har
qanday holatda ham bu borada davlat qozisiga katta huquq berilgan
bo‘lib, uning hukmi bilan jinoyatchi qilmishi uchun jazo oladi yoki
jazodan umuman ozod etiladi.
Siyosiy jinoyatchilarga beriladigan jazolar vaziyatga ko‘ra bir-biridan
farq qiladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, agarda jinoyat qo‘zg‘olondan
oldin yoki keyin sodir etilgan bo‘lsa, ularga oddiy jinoyatlar nisbatidagi
jazo beriladi. Qo‘zg‘olon vaqtida sodir etiladigan siyosiy jinoyatlarga
davlat rahbarlarini qatl etish, shaharlarni egallab
olish va umuman urush
holatiga mansub jinoyatlar kiradi.
142
Yuqorida ta’kidlanganidek, siyosiy jinoyatchilarning muayyan
talablari va maqsadlari bo‘ladi. Ular davlat boshlig‘i yoki ijro
hokimiyatining iste’foga chiqishini talab qilish yoki itoat qilishdan bosh
tortish kabi harakatlarni sodir etadilar. Mana shu holatlarda ular siyosiy
jinoyatchilar, deyiladi. Agar jinoiy harakat
musulmon huquqiga
o‘zgartirish kiritish yoki qo‘shni davlatning qonunlarini o‘z davlatida
qo‘llab, bu orqali davlat siyosatini o‘zgartirishga olib kelsa, bunday
harakat siyosiy jinoyat hisoblanmay, balki oddiy jinoyat sifatida baho-
lanadi. Ular mamlakatga
fasod tarqatuvilar,
deb ayblanadilar va tegishli
jazoga hukm qilinadilar.
Siyosiy jinoyatchilar qo‘ygan talablarining
bajarilishini talab
qilishadi. Agarda ularning keltirgan dalillari haqiqatga to‘g‘ri keladigan
bo‘lsa, u qabul qilinadi va o‘zlari siyosiy jinoyatchilar deb tan olinadilar.
Agar qo‘yilgan talablarning vaji haqiqatga yaqin bo‘lmasa, unda ular
siyosiy jinoyatchilar, deb tan olinmaydilar.
Siyosiy
jinoyatchilar muayyan kuchga ega bo‘lishlari shart. Ular o‘z
maqsadlarini ilgari surganlarida ham biror kuchga ega bo‘lmasalar,
siyosiy jinoyatchilar, deb tan olinmaydilar.
Mamlakatda
qo‘zg‘olon yoki urush vaziyatlari hukm surib turganda
siyosiy jinoyatlar sodir bo‘ladi. Yuqorida bayon etilgan barcha amallar
tinchlik sharoitida yuz beradigan bo‘lsa, ular oddiy jinoyatlar hisoblanadi.
Bu jinoyatlarni sodir etgan shaxslar oddiy jinoyat
qilganlar kabi
jazolanadilar.
Ulardan bu davrda tinch yo‘l bilan hayot tarzlarini olib borish talab
qilinadi. Ular so‘z erkinligiga ega bo‘lib, musulmon huquqida ruxsat
etilgan amallarini bajarishlari mumkin bo‘ladi. Ammo jinoyatchi qo‘l
urgan siyosiy jinoyati uchun darhol oddiy jinoyatchi kabi jazosini oladi.
Siyosiy jinoyatchilar jamoa tashkil etish huquqiga egadirlar. Ammo
bunda jamoa o‘z yo‘lboshchisiga ega bo‘lishi talab etiladi. Aks holda,
jamoa tarqatilib yuborilishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: