Akadem I ya s. A. Isxakov, A. R. Raxmanov musulmon huquqi
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ʉɥɢɦɨɜɢɱ Ʌ
. ɂ . ɂɫɥɚɦ : ɨɱɟɪɤɢ . – Ɇ ., 1962. – ɋ . 113. 88 ning ismiga ko‘ra farq qiladi» 1 , – deb yozadi. Shunga qaramay, islom- dagi asosiy yo‘nalish – sunniylik degan nom sunniylik ta’limotini tan olishdan kelib chiqqan. Muhammad (s.a.v.) payg‘ambar nabiralari – Hasan va Husayn (Hazrat Alining o‘g‘illari)ning xalifalik siyosiy maydoniga chiqishga urinishlari muvaffaqiyatsiz tugadi. Ularning mavqei va imomlik unvoni ularga hokimiyatni egallash imkonini bermadi. Xalifa Muoviya I ning o‘limi (680-yil) Ummaviylarga qarshi muxolifatning bosh ko‘tarishiga turtki bo‘ldi. Kufa shialari Makkaga, Alining ikkinchi o‘g‘li Husaynga vakillar yuborib, uni Kufaga taklif qildilar va undan xalifa Yazidga qarshi qo‘zg‘olonga bosh bo‘lishini so‘radilar. Shialar Alining katta o‘g‘li, ikkinchi imom Hasan 669-yilda vafot etgach, Husaynni uchinchi imom deb e’lon qilgan edilar. Husayn kichik lashkar bilan Makkadan Kufaga jo‘nadi. U jiyani Muslim ibn Oqilni Kufaga o‘zidan ilgariroq yubordi. Biroq Kufa noibi Ubaydulloh ibn Ziyod shialarning qo‘zg‘olonini avj olmasdan turib bostirdi, Muslim Kufaga yetmasdan halok bo‘ldi. Husayn yo‘lda bundan xabar topdi, lekin orqaga qaytishni xohlamadi. U yetmish nafar jangchisi, shu jumladan 18 yoshli jiyani, ularning xotinlari va bola-chaqalari bilan Kufa yaqinidagi Karbalo dashtiga yetib kelganida, xalifa Yazidning sarkarda Umar ibn Said ibn Abu Vaqqos boshliq bo‘lgan to‘rt ming kishilik qo‘shini ularni qurshovga oldi. Husayn Umarning xalifaga taslim bo‘lish haqidagi talabini rad etdi, uning odamlari bir hafta mobaynida tashnalikdan azob chekdilar. 680-yil 9- oktabr tunida Husayn o‘z yaqinlariga vasiyat qoldirib, so‘nggi ko‘rsat- malarini berdi. 10-oktabr kuni ertalabki namozdan keyin Husayn va uning odamlari jangga kirdilar. Husayn jangda tengsiz mardlik ko‘rsatib, tanasining 67 joyidan jarohatlanib, shahid bo‘ldi. Uning jangchilari ham halok bo‘ldilar. Ularning tanasidan judo qilingan boshlari Damashqqa, xalifa Yazidga yuborildi. Xalifa Husaynning asir olingan xotinlari, bolalari va qarindoshlarini ozod qilib, Madinaga qaytishlariga ruxsat berdi. Karbalodagi fojia shialarga juda kuchli ta’sir ko‘rsatdi. Ular uchinchi imom Husaynni shahid, deb e’lon qildilar, Husaynning jasadi dafn etilgan Karbalo dashti shialarning asosiy ziyoratgohlaridan biriga aylandi. Shialar hozirgacha imom Husaynga motam tutadilar, «Shaxsey-vaxsey» deb nomlangan motam yurishlari o‘tkazadilar. Bu ibora «Shoh Husayn, voh Husayn», degan ma’noni anglatadi 2 . 1 Ɇɚɫɫɷ Ⱥ . ɂɫɥɚɦ . Ɉɱɟɪɤ ɢɫɬɨɪɢɢ . – Ɇ ., 1961. – ɋ . 139. 2 Ԕɚɪɚɧɝ : Ȼɨɫɜɨɪɬ Ʉ . ɗ . Ɇɭɫɭɥɦɨɧ ɫɭɥɨɥɚɥɚɪɢ . – Ɍ ., 2007. – Ȼ .24. 89 Dastlabki imomlarning barchalari o‘ldirilgani shialarning bu barcha imomlarning qismati, deb hisoblashlariga asos bo‘ldi. Ilk islom davrida musulmon jamoasida oliy hokimiyatga bo‘lgan huquq haqidagi fikrga yakun yasar ekanmiz, quyidagi xulosalarga keldik. Dastlab siyosiy harakat sifatida vujudga kelgan shialik Husaynning o‘limidan (680-yil) keyin o‘tgan 70 yil mobaynida, ya’ni xalifalik Abbosiylar sulolasining qo‘liga o‘tgunga qadar (750-yil) diniy yo‘nalishga aylandi. Shialikning diniy oqimga aylanishi zamirida shahid ketgan imomlar Ali va Husaynning ruhlariga sig‘inish yotadi. Shialik ta’limotida imomlarning mavqei sunniylik tizimidagidan ancha yuqori qo‘yiladi. Shialik ta’limotiga ko‘ra, imomlar o‘z hokimiyatini Allohning hukmiga asosan oladi, chunki Alining avlodlari, sulolasida har qaysi imomning tug‘ilishi Alloh tomonidan belgilab qo‘yilgan. Imomlarning diniy yoki siyosiy masala yuzasidan chiqargan har qanday hukmi qat’iy hisoblanadi. Aynan shu jihatdan shialik sunniylikdan keskin farq qiladi. Zotan, sunniylikda uzil-kesil qaror ulamolar va faqihlarning umumiy kelishuvi (ijmo) asosida chiqariladi, shialikda esa bunday qarorni imomning o‘zi chiqaradi. Xalifalik o‘rta asrdagi davlat sifatida Arabiston yarim orolining markaziy qismida yashagan arab qabilalarining birlashishi natijasida vujudga keldi. VII asrda arab davlatchiligi yuzaga kelishining o‘ziga xos xususiyati shundaki, mazkur jarayon diniy tusga ega bo‘lib, yangi jahon dini – islomning shakllanishi bilan bog‘liq holda yuz bergan. Majusiylik va mushriklikdan voz kechish g‘oyasi ostida amalga oshirilib, qabilalarni birlashtirishni bosh maqsad qilib qo‘ygan siyosiy harakat – «Hanafiylik harakati» deb nomlangan. Hanif – yakkaxudolikka e’tiqod qiluvchi, haqqa moyil, taqvodor odam. Musulmonlarning rivoyatiga ko‘ra, islomgacha Arabistondagi qabila xudolariga sig‘inishni rad etib, zohid, yakka xudoga astoydil ishongan, ammo xristianlikka ham, yahudiylikka ham qo‘shilmagan va Ibrohim (s.a.v.) dinida bo‘lgan odam «hanif» deb atalgan. Qur’onda Ibrohim alayhissalom ham hanif deb atalgan, uning chinakam yakka xudolikka asoslangan dinini Muhammad (s.a.v.) tiklagan, deb hisoblanadi. Ibn Mas’udning naql qilishicha, Qur’onda «hanaf» atamasi mavjud1, matnning boshqa variantlarida u «islom» atamasi bilan almashtirilgan: Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|