Akademikin Son eseri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Murad utana-utana: – Mən Əlicanın oğluyam, – dedi. Altay bəy diqqətlə ona baxdı, sonra çiynindən qucaqlayıb özünə doğru çəkdi: – İndi tələsirəm, Sahin, bir arxayın vaxtda bizi görüşdürmək qaldı sənin boynunda. Lakin faciə faciə dalınca gəldi. Ermənistandan türkazər əhalisinin köçürülməsi, Qarabağ müharibəsi, Bakıda fövqəladə vəziyyətlər, Sovet ordusunun Azərbaycana qanlı basqını, 20 Yanvar, ardı-arası kəsilməyən qan və qırğınlar, Altay bəyin günlərlə davam edən xarici səfərləri göz açmağa imkan vermədi. 1990-cı ilin payızında Əhmədlidə onun seçicilərlə görüşündə dostları ilə birgə iştirak etdi, ancaq yenə söhbət edə bilmədilər. Bir də aspiranturaya daxil olandan sonra, Ziyad bəyin yanında rastlaşdılar. Ziyad bəyə işarə edən Altay: – Belə elmi rəhbər hər adamın qismətinə düşməz! Bir dəfə bizi apararsan dağlara, qoy repressiyanın ordakı izlərini görsün! – dedi. Bu boyda qırğınlar görmüş və bu qədər dəyərli insanlar itirmiş şəhərdə bir soyqırım muzeyinin olmaması ona qəribə gəlir. Bakı, sanki burda axan qanlardan, itirdiyi dəyərli insanların faciələrindən xəbərsiz yaşayır. Gedənlər unudulur. Nə haqlarında yazan var, nə yaşadıqları evlərin divarından bir lövhə asan. Təkcə bir dərnək varmış, repressiya qurbanlarının hüquqlarını müdafiə adına. Onun da yerini tapa bilmədi, lakin günlərin birində təsadüfən ona yardımçı olan bir adamla rastlaşdı. Çayxanada oturub ətrafdakı binaları tək-tək göstərərək onların hansı milyonçuya aid olduğu, sonra kimlərin, hansı təşkilatların əlinə keçdiyini izah edir, binaların tikilmə tarixindən, sahibinin taleyindən maraqlı əhvalatlar danışırdı. Çılğın, danışdıqca əsəbiləşən, tez-tez yanındakı çantaya əl atıb ordan müxtəlif kağızlar çıxararaq başının üstündə silkələyən, yanındakılara göstərən birisiydi. Danışığından belə bəlli olur ki, hökumətdən narazılığının əsas səbəbi illərlə müraciət etməsinə, yazmasına baxmayaraq, babasının mülklərindən heç olmasa, ən balacasının vərəsə haqqının ona verilməməsidir. Yaxındakı masalardan birinin arxasında oturdu və imkan düşən kimi Vasiflə tanış oldu. Nə qədər əsəbi danışsa da, Vasifin üzündəki əsilzadəliyi seçməmək mümkün deyildi. Muradı maraqlandıran suallara o da cavab verə bilmədi, çünki dərnəyin üzvləri o qədər də çox deyildi. Repressiya qurbanlarının övladları hələ də üzə çıxmağa ehtiyat edirdilər. Bəlkə də dərnəyin onlara bir şey verəcəyinə inanmır və burda vaxt itirmək istəmirdilər. Onsuz da buz qırılmış, otuz illik qurbanların siyahısı çıxardılmış və ailələrin müraciətləri nəticəsində öldürülənlərin çoxuna bəraət verilmişdi. Uzun illər “xalq düşməni” damğasının ağırlığını daşımış adamlar üçün bu, böyük sevincdir, hər şeyi əvəz edirdi. Sanki uzun illərin ölüm cəzasından sonra azadlığa çıxmışdılar və havanın, suyun, doğma şəhərdə sərbəst gəzməyin ləzzəti yetərli idi... Bu arada Murad ərəb əlifbasını öyrənməyə başlamışdı. Nədənsə, ziyarətgahda tapdığı dəftəri başqasına etibar edə bilmirdi, sanki dünyanın bütün sirlərinin açarı orda idi. Əlifbanı öyrənmək çətin deyildi. İki ay sonra kitab yazılarını asta-asta höccələyirdi. Di gəl, əlyazmasını oxumaq mümkün deyildi. Görünür, bu iş üçün çeşidli xətlərə bələd olmaq və müəyyən təcrübə də lazımdır. Dəftər bəlkə də qəsdən çətin oxunan bir xətlə yazılmışdı. Üstəlik, yarım əsrin isti-soyuğu, nəmi onu soldurmuşdu və yalnız mütəxəssislər bu işin öhdəsindən gələ bilərdi. Dəftərdə nə yazıldığını bilmədiyindən, hər adama göstərmək istəmirdi. Havanın dəyişilməsinə baxmayaraq, rejim həmin köhnə rejimdir və ailəsinin taleyi onu hər şeyə ehtiyatla yanaşmağa məcbur edir. Nəsildən nəslə ötürülmüş qədim kitablar tapılmayandan sonra bu dəftər marağını itirmişdi onun üçün. Böyüklərindən kiminsə xatirəsi və ya vəsiyyəti olacaqdı, vaxtı gələndə özü oxuyar... İndi əsas arzusu ali məktəbi bitirib Bakıda qalmaq və gələcəkdə imkan olsa, ata-anasını da köçürüb Vətənə qaytarmaq idi. Bu arada repressiya qurbanları dərnəyində keçiriləcək bir görüşün xəbərini duydu, daha doğrusu, yenə elə həmin çayxananın yanından ötərkən, yenə elə həmin masanın arxasında oturmuş Vasif əl edib onu çağırdı, sonra onu gözləmədən özü durub yaxınlaşdı və “şənbə günü şəhər kitabxanasında bir görüşümüz var, sənin üçün də maraqlı olar, gəl” – dedi. Görüş 30-cu illərdə SSRİ rəhbərliyi tərəfindən Azərbaycanda aparılmış kütləvi qırğına həsr edilmişdi və əsas məruzəçi artıq universitetdə bir dəfə gördüyü məşhur akademik Ziyad Şıxlıydı. Qədim və orta yüzillər tarixinin araşdırıcısı indi birdən-birə yaxın tariximizi mövzu seçmişdi və danışığından aydın olurdu ki, burda da, ən uzaq tarixlərin incələnməsində üzləşdiyi çətinliklərə bənzər maneələr çıxır qarşısına. Ölkədə nüfuzlu şəxslərdən biri olsa da, o acı taleləri qoruyan arxivlərin üzünə necə zorla, məcburiyyətlə, candərdi açıldığından danışırdı. Üzə çıxartdığı, bildiyi həqiqətləri çəkinmədən, cəsarətlə deyirdi: – 30-cu illərin arxivləri məni qədim tarixdən ayırdı. Bu gün baş verənlər keçmişi və hətta qan töküb faşistləri udduğumuz müharibəni də unutdurur. Müharibədən sonra özümüzü xoşbəxt sayırdıq. Yeni bir həyat başlanmışdı. Sən demə, qatilləri qorumaq üçün qurban getmişik. Mənim millətimin düşmənləri Stalin, Beriya, Mikoyan oturmuşdular Kremldə, mən də onlar üçün sinəmi sipər eləmişdim. Özümü vermişdim güllə qabağına. Gəncliyim Avropa xarabasında səngərdən- səngərə sürünürdü. Ya ix mat... Söyüşü tamamlamadı. Rusların ana söyüşünün akademikin dilindən düşmədiyini hamı bilirdi. Onu da bilirdilər ki, hirslənəndə böyük rəsmi məclislərdə də bu yolla ürəyini soyutmaqdan çəkinməz. Millətinin böyük itkilərini sonadək araşdırmaq və üzə çıxarmaqda israrlı olduğundan, bu yolda heç kimin onun qarşısını kəsə bilməyəcəyindən danışırdı. Bilincli şəkildə, daha doğrusu, qəsdən onun millətini başsız qoymaq siyasəti aparılmışdı və bu siyasət otuzuncu illərlə məhdudlaşmırdı. “Almanlarla müharibədə üzləşdiyimiz bir çox hadisə və sonrakı müşahidələrimiz bu repressiyanın hələ də dayanmadığını göstərir. Azərbaycanlıların indi Ermənistan adlanan ərazidən ara vermədən çıxarılması, Axısxa türklərinin deportasiyası iki əsrə yaxın Qafqazda gedən qanlı cinayətin, bir milləti yox etmək cinayətinin ayrı-ayrı epizodlarıdır. Bu gün belə otuzuncu illər repressiyasının arxivlərini açmaq, sənədləri üzə çıxarmaq müşkül bir məsələdir. Millətə öz tarixini və faciələrini unutdurmaq dövlət siyasətinə çevrilib. Bunu hər kəs bilməlidir.” Uca boylu, şux qamətli, ala gözləri ilə Atatürkü xatırladan bu adam ilk baxışdan Muradın ürəyinə yatmışdı. Bakıya gələndən sonra ilk dəfəydi ki, xalqın bəxtinə düşmüş cəhənnəm əzabları barədə bu qədər aydın və cəsarətli danışıq eşidirdi və bu danışığın bir hissəsi də Rusiya, Qazaxıstan, Özbəkistan və Qırğızıstanın çeşidli guşələrinə səpələnmiş sürgün camaatına, onun öz ailəsinə aid idi. Buna görə müzakirədə özünü saxlaya bilmədi, tarix fakültəsinin tələbəsi kimi söz alıb, Qazaxıstandakı kəndlərindən və ora sürülmüş ailələrdən danışdı; onların taleyinin tədqiqat üçün maraqlı olacağını nəzərə alıb alimi doğulub, boya-başa çatdığı kəndə dəvət etdi. Yığıncağın sonunda akademik salona göz gəzdirib onu yanına çağırdı: – Akademiyaya gəl, söhbət edək. Universiteti yaxşı qurtarsan, səni öz yanıma aspiranturaya götürərəm! Murad qulaqlarına inanmırdı, həyəcandan dili tutulmuşdu. Görkəmli alim onun cavabını gözləmədən: “Elmi işini də elə deportasiya tarixinə həsr edərsən!” – dedi. Növbəti həftə Murad unuda bilmədiyi bu söhbətin təsiri altında, ancaq çəkinə- çəkinə, daha doğrusu, neçə gündən bəri xəyalında qurduğu planların, ümidlərinin dağılacağından qorxa-qorxa Akademiyaya getdi. Qəbul otağında gözləyəndə Ziyad Şıxlının qonaqlarını və yanına girib-çıxan işçilərini görəndə görüşməkdən ümidini üzdü və gəldiyinə peşman oldu. Onsuz da tərəddüdlə gəlmişdi, qayıdıb getmək istəyirdi. Lakin qəfildən akademikin özü otaqdan çıxdı, onu diqqətlə gözdən keçirib yorğun təbəssümlə: “Gəlmisən?” – dedi və geri qayıdıb onu otağa çağırdı. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|