Aktlar toplusu
Yüklə 3,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
beta bir aydın nəticə çıxır ki, dövlət çərçivəsi daxilində yckcinslilik məcburi deyil. Təcrübə göstərir ki. səlahiyyətlər bölgüsü ədalət məhkəməsinin sahələrinə (istər əsas, istərsə də prosessual) verilən səlahiyyətlər və təsərrülatın ənənəvi sahələriylə bağlı səlahiyyətlər də daxil olmaqla, adətən, mərkəzi hökumətin idarəsinə aid ictimai belə səlahiyyətlərin həyata keçirilməsinə cəlb edilməlidirlər. Eyni zamanda mərkəzi hökumət bütün dövlət ərazisində ədalət və imkanlar bərabərliyinin təmin edilməsi sahəsində səlahiyyəti özündə saxlamalıdır. 21.
Azlıqların daha səmərəli iştirakını təmin etmək üçün məhəlli əsasla verilə bilən səlahiyyətlər aid olduqlan azlıqların maraqlan lazımi dərəcədə nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir. İnzibati hakimiyyət orqanları müvafiq ərazidə bütiin əhaliyə hesabat verməlidir. Bu Kopcnhagen sənədinin 5.2 bəndindən irəli gəlir və həmin bənd ЛТЭТ-in bütün iştirakçı dövlətlərinə bütün səviyyələrdə və bütün şəxslər üçün "icraçı hakimiyyət orqanlarının seçilmiş qanunverici orqanlara, yaxud seçicilərə hesabat verməli olduğu və öz xarakterinə görə nümayəndəlik olan idarə formasını" təmin etməyi tapşırır. VI TƏMİNATLAR a) Konstitusiya və lıuquq təminatları 22. Bu bölmədə müvafiq müddəaların "möhkəmləndirilməsi", daha doğrusu, qanunvericilik qaydası ilə onların qeydə alınması haqqında məsələyə baxılır. Bəzi hallarda hərtərəfli hüquqi mcxanizmlər faydalı olarsa, digər hallarda çərçivə müddəaları kifayət edə bilər. 5-ci tövsiyyədə göstərildiyi kimi, bütün hallarda mexanizmlərin qəbulu açıq proseduralar vasitəsilə həyata keçirilməlidir. Eyni zamanda maraqlarına toxunulan şəxslərin, xüsusən milli azlıqlara mənsub şəxslərin müəyyən müdafiəsinə təminat vermək üçün mexanizmlərin qəbulundan sonra sabitliyi təmin etmək lazımdır. Yerli özünüidarəyə dair Avropa xartiyasının 2-ci və 4-cü maddələrində konstitusiya mexanizmlərinə üstünlük verilir. Sabitliklə çeviklik arasında arzulanan müvazinətə nail olmaq üçün müəyyənləşdirilmiş aralıq müddəti vasitəsi ilə yenidən baxılmanı əvvəlcədən planlaşdırmaq məqsədəuyğun ola bilər və bununla da dəyişikliyin təqdimetmə prossesi siyasizləşdiıilər, gözdənkeçirmə prossesi isə daha az antoqonist olur. 23. Bu tövsiyyə mövcud mexanizmlərin dəyişdirilməsi üçün şərtləri müəyyənləşdirməyi deyil, əvvəllər tətbiq edilməmiş yeni rejimləri sınamağı nəzərdə tutduğuna görə 22-ci lövsiyyədən fərqlənir. Səlahiyyətli hakimiyyətlərə mərkəzi orqanlarla azlıqların nümayəndələrinin münasibətlərində yaranan müxtəlif şəraitlərdə öz seçimini həyata keçirərkən müxtəlif yanaşmaları tətbiq etmək imkanı verilir. Son nəticələri irəlicədən müəyyənləşdirərək bu, yeniliyin qəbulu və həyata keçirilməsi hesabına faydalı təcrübə mənbəyi ola bilər. b) Hüquq müdafiəsi 24. Kopcnhagen sənədinin 30-cu bəndində ATƏT-in iştirakçı dövlətləri "milli azlıqlara aid məsələlərin yalnız müstəqil məhkəmə sisteminin fəaliyyəti şəraitində qanunun aliliyina əsaslanan demokratik siyasi çərçivədə kifayətləndirici qaydada həll edilə biləcəyini qəbul edirlər". Hüquq müdafiəsinin təsirli vasitələri haqqında həmçinin. Mülki və siyasi hüquqlar haqqında beynəlxalq paktın 2-ci maddəsinin 3-cü bəndində də danışılır, "məhkəmə müdafiəsinin vasitələri" isə yerli özünüidarəyə dair Avropa xartiyasının ll-ci maddəsində xatırlanır. 56 Məhkəmə nəzarəti konstitusiya məhkəmələri və faktiki olaraq insan hüquqları üzrə müvafiq beynəlxalq orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Milli komissiyalar, ombudsmenlər, etniklərarası və ya "irqi" münasibətlər üzrə şuralar və s. kimi məhkəmədən kənar mexanizm və sosial qurumlar da həmçinin, Kopcnhagen sənədinin 27-ci bəndində, İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında beynəlxalq konvensiyanın 14-cü maddəsinin 2-ci bəndində. Vyana bəyannaməsinin 36-cı bəndində və İnsan hüquqları ümumdünya konfransının 1993-cü ildə qəbul etdiyi fəaliyyət proqramında deyildiyi kimi, mühüm rol oynaya bilərlər. 57
MİLLİ AZLIQLARIN TƏHSİL HÜQUQU ÜZRƏ HAAQA TÖVSİYYƏLƏRİ Beynəlxalq sənədlərin ruhu 1. Milli azlıqlara mənsub şəxslərin yalnız təhsil prosesində öz ana dili ilə bağlı lazımi biliyi aldıqları halda, onların özünəməxsusluğunu saxlamaq hüququ reallaşa bilər. Eyni zamanda milli azlıqlara mənsub şəxslər dövlət dilini kifayət qədər bilməklə geniş milli cəmiyytə inteqrasiya olmaq məsuliyyətini də daşıyırlar. 2. Milli azlıqlara mənsub şəxslərin vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş beynəlxalq sənədlərə əməl etməklə dövlətlər bərabərlik və ayrı- seçkiliyə yol verməməyin əsas prinsiplərinə ardıcıl şəkildə əməl etməlidirlər. 3. Müvafiq beynəlxalq öhdəliklərin minimal beynəlxalq standartlar olduğunu nəzərdə tutmaq Lzımdır. Bu öhdəliklərin məhdud yozumu onların ruhuna və məqsədinə zidd olardı. Tədbirlər və resurslar 4. Dövlətlər təhsil sahəsində azlıqların hüquqlarına dair fəal siyasət yeritməlidirlər. Dövlətlər təhsil sahəsində azlıqların dil hüquqlarını fəal surətdə həyata keçirmək üçün onların mövcud resurslarından həm müstəqil şəkildə, həm də beynəlxalq, xüsusən iqtisadi və texniki yardım və əməkdaşlıq vasitəsilə maksimum istifadə etməklə zəruri yerlərdə xüsusi tədbirlər görməlidirlər. Descntralizasiya və iştirak 5. Dövlətlər milli azlıqların təhsili ilə bağlı siyasət və proqramların işlənib hazırlanmasında və reallaşdırılmasında müvafiq milli azlıqları təmsil edən təşkilatların fəal iştiraklarına şərait yaratmalıdırlar. 6. Dövlətlər milli azlıqların təhsili sahəsində regional və yerli orqanlara müvafiq səlahiyyətlər verməklə regional və/yaxud yerli səviyyədə siyasətin formalaşması prosesində azlıqların iştirakına kömək edirlər. 7. Dövlətlər valideynlərin, milli azlıqların dil öyrənmə sahəsi də daxil olmaqla yerli səviyyədə təhsil sisteminə və təhsil seçiminə cəlb edilməsini təşviq edən tədbirlər görməlidirlər. İctimai və xüsusi müəssisələr 8. Beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq milli azlıqlara mənsub şəxslərin başqaları kimi, milli dövlət qanunvericiliyinə müvafiq surətdə, özəl təhsil müəssisələrinə yaratmaq və saxlamaq hüququ var. Bu müəssisələr milli azlıqların dilində təhsil verən məktəblər də daxil edilə bilər. 9. Dövlətlər milli azlıqlara mənsub şəxslərə özəl təhsil müəssisələrini yaratmaq və saxlamaq hüququnu verərək, bu hüququn həyata keçirilməsinə belə müəssisələrin yaradılmasını və idarə olunmasını nizama salan ifrat ağırlaşdırılmış proseduralar müəyyənləşdirməklə mane olmamalıdırlar. 10. Milli azlıqların dilində fəaliyyət göstərən özəl təhsil müəssisələrinin heç bir maneə və ya ayrı-seçkilik olmadan ya dövlət büdcəsindən, ya beynəlxalq mənbələrdən, ya da özəl bölmədən xüsusi maliyyələşmə mənbələrini axtarıb tapmaq hüququ var. Milli azlıqların ibtidai və orta səviyyələrdə təhsili 11. İlk təhsil illəri uşağın inkişafı üçün həlledici əhəmiyyətə malikdir. Təhsil sahəsində araşdırmalar göstərir ki, məktəbəqədər səviyyədə təlim idealda uşağın 58 ana dilində aparılmalıdır. Mümkün olduğu hər yerdə dövlətlər valideynləriin bu imkandan istifadə etməsi üçün şərait yaratmalıdırlar. Tədqiqatlar onu da göstərir ki, ibıidai məktəbdə tədris proqramı idealda milli azlıqların dillərində tədris edilməlidir. Milli azlıqların dilləri dərs predmeti kimi daimi əsaslarla tədris olunmalıdır, tədrisi uşaqların div və mədəni hazırlığı olunmalıdır. Rəsmi dövlət dili də dərs predmeti kimi daimi əsasda tədris haqqında yaxşı təsəvvürü olan ikidilli müəllimlərin aparmasına üstünlük verilməlidir. Bu mərhələnin sonunda bir neçə praktiki və ya qeyri-nəzəri predmetlər dövlət dilində tədris olunmalıdır. Dövlət mümkün olan hər yerdə valideynlərin bu imkandan istifadə etmələrinə imkan verən şərait yaratmalıdır. 13. Orta məktəbdə dərs proqramının əsas hissəsi milli azlıqların dillərində tədris olunmalıdır. Milli azlıqların dilləri həm də dərs predmeti kimi müntəzəm tədris edilməlidir. Rəsmi dövlət dili də dərs predmeti kimi müntəzəm tədris edilməlidir, tədrisi uşaqların mədəni və dil hazırlığı haqqında yaxşı təsəvvürü olan ikidilli müəllimlərin aparmasına üstünlük verilməlidir. Bu müddət ərzində dövlət dilində tədris olunan predmetlərin sayı tədricən artırılmalıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, artım nə qədər tədrici olsa, uşaq üçün bir o qədər yaxşıdır. 14. Milli azlıqların dillərində təhsilin ibtidai və orta səviyyəsinin təmin olunması bir çox hallarda bütün dillərin doğma dildə tədrisinə hazırlanmış müəllimlərin mövcudluğundan asılıdır. Deməli, milli azlıqlar üçün dilin öyrədilməsinin adekvat imkanlarını təmin elmək öhdəçiliyindən çıxış edən dövlət lazımlı müəllimlər hazırlığına uyğun şəraıi təqdim və belə hazırlığa imkanı təşviq etməyə borcludur. Milli azlıqların peşə məktəblərində təlimi 15. Milli azlıqların dillərində peşə təhsilinə milli azlıqlara mənsub şəxslərin istəklərinə, buna tələbatlarını göstərdikləri və saylarının buna haqq qazandırdığı hallara uyğun və konkret predmetlər üzrə imkan yaradılmalıdır. 16. Doğma dildə təlimi təmin edən peşə məktəblərinin dərs proqramı elə tərtib olunmalıdır ki, bu proqramı başa vurandan sonra tələbələrin bu peşə ilə həm doğma, həm də dövlət dilində məşğul ola biləcəklərinə zəmanət versin. Milli azlıqlar üçün ali təhsil 17. Milli azlıqlara mənsub şəxslərin tələbatlarını göstərdikləri və sayca şərtləndirdikləri halda doğma dillərində ali təhsil almalarına imkanları olmalıdır. Milli azlıqların dilində ali təhsil almağa imkanı mövcud təhsil strukturlarında zəruri şərait yaratmaq yolu ilə və yalnız bir şərtlə təmin etmək olar ki, bu həmin milli azlıqların tələbatlarını adekvat ödəyə bilsin. Milli azlıqlara mənsub şəxslər özlərinin şəxsi ali təhsil qurumlarını yaratmaq üçün yollar və vasitələr axtara bilərlər. 18. Ali təhsilin gələcək modelləri müəyyənləşdirilərkən milli azlıqların yaxın keçmişdə özlərinin şəxsi ali təhsil qurumlarını saxladıqları və nəzarət etdikləri faktı nəzərə alınmalıdır. Dərs proqramlarının işlənməsi 19. Beynəlxalq sənədlərin mədəniyyətlərarası təhsilə, milli azlıqların tarixinə, mədəniyyətinə və ənənələrinə diqqətə xüsusi məna və əhəmiyyət verdiklərinə görə, dövlət təhsil qurumları uyğun milli azlıqların tarixinin, mədəniyyətinin və ənənələrinin öyrənilməsini ümumi məcburi proqramlara salmağı təmin etməyə borcludurlar. Çoxluğun nümayəndələrinin həmin dövlətdə yaşayan milli 59
Yüklə 3,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|